De Nieuwe Taalgids. Jaargang 11

Nog iets over het Brabantse de.

Het toeval gaf ons toch nog ongelijk en we waren te absoluut, toen we beweerden, dat het lidwoord de vóór eigennamen van personen (zie ‘Nieuwe Taalgids’ afl. 1 blz. 51 van Januarie l.l.) alleen maar in 't Brabants voorkomt. In het ‘Eindhovensch Dagblad’ vonden we, overgenomen uit de ‘Nieuwe Haarlemsche Courant’, enige ‘Borgesius-anekdoten’, zoals het daar heette, en we lezen daarin o.m.:

‘Het zal inderdaad vreemd aandoen “den ouwen Bor” - zooals hij in de wandeling genoemd werd - niet meer op de verhevenheid van het Bureau te zien zetelen.’

En even verder staat nog:

‘Als hij als Kamerlid een zijner grootere redevoeringen ging houden, dan wisten wèl-ingewijden dat reeds als Borgesius de zaal binnenkwam. “De Bor heeft zijn lange jas aan”, werd er dan gemompeld. Het was een onmiskenbaar voorteeken, dat Borgesius spreken zou.’

Een Brabanter zou wel hebben gezegd en geschreven ‘Den Bor’, maar dat doet er niet toe, en we hebben ook hier te doen met een eigenaardig (Brabants) gebruik van het lidwoord. Doch meerdere gevallen uit Holland of elders zijn me niet bekend. Weten anderen er misschien wel?

Als kleine aanvulling van wat we in de Januarie-aflevering mededeelden, nog het volgende. Behalve voor bepaalde voornamen (Hein, Cas, Helm of Helmus, Door en enkele andere) wordt de 4^de naamvals-vorm (den) van het lidwoord ook nog in de buurt van Eindhoven, Breda, Den Bosch, Helmond, ja, wel haast in geheel Brabant, gebruikt met

[p. 101]

enkele bepaalde zelfstandig gebruikte voornaamwoorden. Ook hier komt het vrouwelik weer minder voor. Zo zegt men: Den onze (Onze jongen, of Onze vader, Mijn man) komt altijd te laat. Ge zult er den onze niet vinden. Van den diëe (dien) is ook niet veel te verwachten (van hem). Den diëe (Die daar) zet wel een grote mond op, maar hij doet niemendal. Kijk den diëe (hem) lopen. De die (= Zij daar) heeft ook iedere week 'n andere dienst. Aan de die is geen eer te behalen (= aan haar).

Merkwaardig is het volgende meervoud: De ons (Onze kinderen) zullen dat nooit doen. Dan moet je net bij de ons (id.) komen. De hun denken, dat ze beter zijn (id.). De jou mogen ook wel oppassen (id.). Dan moet je not (juist) de heur hebben!

Voor ‘oningewijden’ heeft dit gebruik (van de + v.n.w.) wel iets van het zelfstandig gebruikte aanw. of bez. v.n.w. in het algemeen, in zinnen als: Hun werk is wel goed, maar het zijne is toch beter. Voor ons Brabanters hebben de bedoelde gevallen (Den onze, Den diëe, De die, De ons e.a. vooral als onderwerp) toch een taalkundige, fijne bijsmaak, die het uitlanders niet of zelden gegeven is te proeven. En: Hoor den diëe! Kijk de die toch! e.a. hebben voor ons 'n andere betekenis dan: Hoor hem eens! Kijk haar eens! Het zijn voor Brabanters voorbeelden van biezonder idioom, al weten we dat het ‘dialekt’ is of daarvoor doorgaat.

Wormerveer.

M.H. van de Ven.