De Nieuwe Taalgids. Jaargang 10

[p. 102]

Kroniek en kritiek.

Onzuivere Vondel-teksten.

Onlangs in Unger's Vondel-uitgave lezende, stuitte ik op de zonderlinge fout (IV, blz. 105, vs. 43)

Ja soo sluytmen met verlangen
Om het vogeltjen te vangen,
En te sluiten in een' kou.

waarin elk aandachtig lezer dadelik ‘sluyt’ in ‘fluyt’ verandert, gelijk de oorspronkelike uitgave ook heeft. Ik herinnerde mij toen de scherpe kritiek van Willem de Vreese, drie jaar na het verschijnen van deze editie in de Dietsche Warande gepubliceerd (Vondeliana) en toen ik dit artikel opsloeg, vond ik er ook bovengenoemde fout in vermeld. Door nieuwsgierigheid gedreven, raadpleegde ik toen de jongste volledige Vondel-uitgave, door Hendr. Diferee bezorgd (1910), om te zien in hoeverre die van zulke ongerechtigheden gezuiverd is. De voorrede doet het beste verwachten, want de uitgever zegt dat hij wel een volksuitgave bedoelde, ‘maar tevens moest het eene Klassieke, eene diplomatische uitgave zijn, die ons de werken van Vondel doet lezen, gelijk hij ze geschreven heeft.’

Toen ik de meest sprekende foutieve plaatsen van Unger, door De Vreese aangewezen, bij Diferee nasloeg, zag ik met verwondering dat aan zijn tekst meestal niet de oorspronkelike tekst, maar de uitgave van Unger ten grondslag gelegd is. Het bovengenoemde, onzinnige ‘sluyt’ is gehandhaafd. In Geboortclock vs. 242 staat baste voor bafte. Het gedicht Ter bruiloft van Robert Honiwood (Diferee II, blz. 563) begint, evenals bij Unger:

O pluikende Margriet

in plaats van ‘Opluikende Margriet’, gelijk de oorspronkelike tekst luidt. In deel II, blz. 944 is Unger's foutieve lezing ‘Kan die rontom betreên’ voor ‘bestreên’ overgenomen.

Om niet de indruk te wekken alsof Diferee een overanderde herdruk van Unger's tekst geeft, wijzen we daartegenover op verbeteringen als opluicken voor ontluicken in Geboortclock, vs. 131; onwijffe-

[p. 103]

lijke (Unger IV, blz. 204) in ouwijffelijcke; quetsing (Jaergetijde van Oldenbarneveldt) in quisting. In Zegesang ter eere van Frederick Henrick vs. 105 herstelde hij terecht bloeyend blos, al had hij de woorden ‘de uitdrukking is niet zeer duidelijk’, na raadpleging van het Nederlandsch Woordenboek kunnen schrappen. Een bewijs van slordigheid levert weer de slotregel van het sonnet Misbruick des kerckelijcken bans (Unger IV, 87; Diferee I, blz. 168. De oorspronkelike tekst heeft:

Een harder lieflijk is, een huurlings harte-straf.

Unger begreep dit niet, en verbeterde:

Eens harders lieflijk is, eens huurlings harte-straf.

Diferee geeft de gemengde lezing:

Een harder lieflijk is, eens huurlings harte-straf.

Geen van deze lezingen zal voor de tegenwoordige lezer, die de laatste koppeling licht als een samenstelling opvat, duidelik zijn. De Vreese merkte dan ook reeds op, dat de woorden gescheiden moeten worden. Hij wilde de tekst herstellen door het koppelteken te verplaatsen: ‘een huurlings-harte straf.’ Eenvoudiger nog is het, in het streepje geen koppelteken, maar een scheidingsteken te zien, gelijk ook in dergelijke gevallen voor de duidelikheid wel eens een komma geplaatst wordt. In de uitgave 1647 staat in 't geheel geen teken op deze plaats.

In een populaire uitgave, gelijk Diferee er een wilde geven, verwacht men geen krities apparaat. Hoe nuttig en nodig een werkelik wetenschappelik-kritiese uitgave met volledige varianten zou zijn voor de kennis van Vondel's taal en kunst, heeft Kalff vroeger zeer terecht betoogd (Tijdschr. v. Ned. taal- en letterk. XV). Maar waar de uitgever stuit op een moeielik verklaarbare plaats, moet hij toch aan de mogelikheid van een drukfout denken, ən kan het raadplegen van een latere, door Vondel herziene uitgave, als die van 1650, licht brengen. Ten bewijze een paar plaatsen:

In het Oranjemay-lied, vs. 25 vlg. geven Unger en Diferee, volgens de uitgave van 1647, die Vondel niet zelf bezorgde:

Maer indien Hollanders vragen:
Waer het daelt dit vreedsaem lot:
Antwoord: waerlijck aen een God,
Die in vrede schept behagen.

Drie jaar later liet Vondel de middelste regels zelf aldus drukken:

Waer van daelt dit vreedzaem lot?
Antwoort: waerlijck van een' Godt,

[p. 104]

Zou dit ‘van’ voor‘aan’ niet de oorspronkelike lezing zijn?

In de Zegesang ter eere van Frederick Henrick, vs. 145-147 lezen we bij Diferee:

Daer t'hans de visscher set sijn' fuyck,
Beurt 't land de mossige perruyck
Nu overdroncken in het hooge.

De uitgever zet bij ‘overdroncken’ de verklaring: ‘waarvan het water is afgeloopen; niet onverdronken.’ Maar moet deze gewrongen verklaring niet verdwijnen, als Vondel in 1650 op deze plaats inderdaad onverdroncken laat afdrukken, dat door de zin vereist wordt? Het wegvallen van een streepje boven de o kan de fout gemakkelik verklaren.

Deze laatste plaats brengt ons op Diferee's tekstverklaringen. Ook daarbij heb ik, bladerend, de indruk gekregen dat hij al te zeer afhankelik is van zijn voorgangers Van Lennep en Unger, ook waar ze de bal misslaan. Ten bewijze een paar plaatsen, waar ik toevallig nasloeg, en die dus waarschijnlik met vele te vermeerderen zijn. De onjuiste verklaring van bats (Helden Godes), die De Vreese bij Unger aanwees, vindt men ook bij Diferee (I, blz. 145). In Verovering van Grol, vs. 371 ‘voor duyvel wytgepickt’ verklaarde Van Lennep het laatste woord op goed geluk uit het verband als ‘uitgescholden’, wat Diferee overneemt. In het Bruyloftbed van P.C. Hooft, vs. 235 betekent sinlyckheen niet ‘Emblemata’, maar neigingen (vgl. tempelsinlyckheden in Geboortclock, vs. 814). In Zegesang ter eere van Frederick Henrick, vs. 96, is ‘Soo dootverwt hy de Vlaemsche kuste’ op voorgang van Unger geheel foutief verklaard, terwijl de betekenis ‘een dodelike schrik aanjagen’ toch voor de hand lag.

Het zou onbillik zijn zonder voortgezet onderzoek de gehele toelichting als onzelfstandig werk te veroordelen. De gebruiker vatte deze staaltjes dus op als een waarschuwing om de verklaringen met kritiese behoedzaamheid te raadplegen. Het doel van deze bladzijden was voornamelik, aan te tonen dat de jongste uitgever van Vondel te veel gezegd heeft - afgezien nog van de opzettelik gewijzigde interpunktie - toen hij ons een diplomaties-nauwkeurige tekstverzorging beloofde.

C.d.V.