De Nieuwe Taalgids. Jaargang 10

Twee typen uit het oude taalonderwijs.

Dáar is de ouderwetse, versteende schoolman, voor wie 't hogere deel van onze lessen zo goed als niet bestaat: in 't diektee en de ontleding kulmineert z'n onderwijs. Hij beseft er niets van dat het eigenlike taalonderwijs maar bijzaak is bij onze lessen in de Nederlandse taal. 't ‘Hollands’, dat is hem 'n vak, en hij heeft er geen benul van, dat Moedertaal 'n uiting is der hele menselikheid, en dat hij dus aan die menselikheid vooral moet werken, en niet aan de uiting daarvan. Hij zou 't 'n uiterste zotheid vinden als ge hem verklaarde dat de dienstbode met wie z'n diecipel nu en dan praat, eigenlik z'n kollega is omdat ze aan z'n leerling ook mee les geeft in de moedertaal.

Deze man is heel ongevaarlik voor u. Ge zijt alleen verbaasd, dat zulke oerwezens nog bestaan. Helaas, ze zijn nog zo talrijk.

Maar hier is 'n ander tiepe, heel gevaarlik voor u, omdat ge dierekt zekere meerderheid van 'm ondergaat.

Hij is 'n man van scherpe geest en grote energie; vol sterke, goede wil. Zijn kennis is natuurlik ruim voldoende.

Hij is doordrongen van goede onderwijs-princiepen, als b.v. dat men aan de leerlingen de dingen niet moet geven, maar dat zij ze zelf moeten vinden; dat men moet uitgaan van aanschouwing van 't konkrete geval om te komen tot het algemene begrip.

[p. 27]

Hij is 'n ervaren pedagoog, was jarenlang hoofd ener school; 'n kranige figuur, gelijk het lager onderwijs er zo vele kan aanwijzen.

Nu is hij leraar in de Nederlandse taal en letterkunde. En, kunt ge het geloven? ik zou hem niet gaarne aanwijzen als model voor 'n jong akademies-gevormd docent. Zeker, deze zou veel van hem kunnen leren: allerlei goede les- en klasse-manieren kunnen overnemen, maar als Neerlandikus spesiaal schiet hij te kort in begrip en wezen, in wezen en begrip; want dat is één.

Hij is ver-school-d, om niet te zeggen verschoolmeesterd. Hij is doktrinair ver-raisonneerd, ver-analieseerd. Hij is de levende grammaire raisonnée, style raisonné, littérature raisonnée, diction raisonnée.

Hij beredeneert, welke woorden in 'n zin klemtoon moeten hebben: dìt woord weinig, dàt meer, dàt véel meer, dàt allermeest, want, begrijpt u? daardoor komt tegenstelling uit; daardoor hoort men kliemaks; daardoor krijgt 'n grap relief; daardoor.... hij weet alles, bewijst alles. En hij heeft in alles gelijk. Alleen daarin niet dat hij 't bewijst.

Hij leest en schrijft zelf slecht, en eist van z'n leerlingen: slecht lezen en schrijven. Alle spontanéïteit weg, alle natuurlikheid van uiting; geen rietme, geen gebondenheid, geen vergroeiing, geen muziek, geen deining, wieging, geen naïviteit die zich onbespied weet; alles, alles: wil, opzettelikheid, beredeneerdheid, analiesering; alles kapot gemaakt en overdreven, houterig, met krassende scharnieren; alles met vertoning en onnatuur, met geluiden en blikken van: zie-je, zó hoort 't!

Hij voelt nooit dat iets waar is, heeft nergens intuïtie van; hij dènkt maar, en alleen met z'n hoofd. 'n Superieur mens denkt met z'n hele lijf, met z'n tenen, met 't puntje van z'n neus. Zitten de gedachten alleen in de hersenen? Dwaasheid! Elke fijnste zenuwdraad denkt mee. Spreek me niet tegen, Professor Neuroloog! De gevoelsmensen zijn de superieurste denkers en begrijpers. Hun denken is voelen, en hun voelen is denken.

En omdat taal wordt voortgebracht door de hele mens (‘le style c'est tout l'homme’) daarom kan hij geen taal beoordelen en brengt geen goede taal voort, als te beperkt begaafd en ontwikkeld.

Hoor 'n staaltje van z'n krietiek:

Zeker vers begint zó:

Hij trok het schuifken open,
Het knaapje stond aan zijn zij
En zag het uurwerk liggen:
‘Och, grootvader! geef het mij?’

[p. 28]

Wat! zegt-ie. Is dàt 'n manier vau beginnen? Hij trok...? Wie is hij? Waar zijn we? Wanneer? Ik wil dat 'n verhaal begint met 'n behoorlike beschrijving van plaats en omstandigheden. Het knaapje? Welk knaapje? Het uurwerk? Men gebruikt het lidwoord van bepaaldheid alleen, als er bepaaldheid is in de geest van spreker en hoorder. Dus: Stijl: onvoldoende; drie of vier voor dat stukje opstel.

Totdat-ie hoort dat 't stukje van 'n beroemd dichter is. ‘'n Dichter?’ zegt-ie. ‘Hm, ja, enfin, 'n dichter, nou, dat 's wat anders, maar daarom mogen wij dat nog niet aan onze schooljongens toestaan. Die moeten leren: scherp denken, en zich uiten, scherp bedacht.’

Wat onzin!....

Na de miestiek (waarin de fielozofie is opgelost), is de poëzie 't hoogste in 'n mens, hoger dan wetenschap en scherpheid van redenering. En die miestiek en die poëzie komen voor, in nagenoeg alle mensen; in de visvrouw, in de schooljongen, en ook in u 'n beetje, gij kranige schoolmeester, wiskundige kop, ofschoon ze zoveel mogelik in u zijn doodgemaakt door de degelikheid van uw ontwikkeling. De dichter erkent gij als 'n hoog wezen, zeker, gij hebt dat op school geleerd, maar welnu, wat aan die dichter geoorloofd is, dat is ook aan die schooljongen geoorloofd: taal te schrijven die ontsnapt aan de beoordeling van droog wiskundig denken alleen, en die gevoeld en begrepen wordt met heel ons lijf.

Fout! fout! fout! zegt ge, en ge zet honderd strepen.

Maar: goed! goed! goed! roep ik, en verklaar u onbevoegd tot oordeelen, tenzij ge u bekeert en al uw redenerende taalwijsheid van u afgooit, en wordt als de kinderkens.

Maar nu gij de zwakheid van die man kent, jonge kollega, nu waarschuw ik u dat ge eerbied hebt voor z'n sterkte, en als ge met 'm samenzijt, in 'n eksamenkommissie, of als kollega aan 'n zelfde school, of als kwekeling-toehoorder in zijn klas, profiteer dan van 'm, zoveel ge kunt. Let op, hoe-ie z'n leerlingen fijn doet indringen in wat ze lezen; let op de diescipline en de regelmaat in z'n klas; hoor de vastheid van z'n stem; voel de kracht van z'n wil; lees de opstellen zijner leerlingen die bedachtzaam gebouwd zijn, kloek, degelik. Leer, met éen woord, wat 'n wiskundige ontwikkeling voor goeds kan geven aan het taalonderwijs. Ook dàt kunnen wij niet missen in ons vak. Maar dat-alleen is het niet. Wij hebben àlles nodig, de alzijdige ontwikkeling van de gehele mens.

(Fragment van het artikel De Leraar in het Nederlands in De Gids, Des. 1915).

J.M. Acket.