De Nieuwe Taalgids. Jaargang 8

De ‘Cursus-Holthuizen’ veroordeeld.

Uit De Schoolwereld (Julie-Augustus 1914) nemen we, met toestemming van de schrijver, enige tekenende fragmenten over van het artikel Een Taal-automaat, waarin de schriftelike taalleiding voor de hoofdakte, die onder de naam Levende Taal ‘niet in den handel’ wordt gebracht, onderhanden genomen is.

Wat is Onze levende taal? Het is een passe-partout, een aesthetiek, een synoniemiek, een Konst van Rethoriken, een nieuwe Didactica Magna, een school voor para- en andere fraseurs, een gietvormenkollektie, een automaat voor alle mogelike examen-taalverrichtingen (en er is weinig ònmogelik op dit gebied). Het zijn, in Kants taal: Prolegomena zu einer jeden künftigen.... schriftelike hoofdonderwijzers-examenopgave voor Nederlandse taal. En dan is het òòk op z'n pas nog methodiek en logika.

[p. 253]

Iemand die, absoluut niet op de hoogte met de opleiding voor de hoofdakte - laten we aannemen van een frisse wandeling thuiskerend - door een onnatuurlik toeval dit boek op z'n schrijftafel vond, zou 't een tamelik geslaagde parodie wanen op een hèus boek over Onze levende taal, een soort wel wat erg langwijlige uitbreiding der Schülerscène uit Faust, een doorlopende illustratie van de woorden:

Wer will was Lebendiges erkennen und beschreiben,
Sucht erst den Geist heraus zu treiben.

Geen levende geest zweeft over deze dode wateren, het is de trieste, troosteloze didaktiek, de knarsende schoolmeestersstijl van zo menig taalboek. Wij ruiken het met ons zesde zintuig: wij zijn in Platland.

Van eindeloos klassificeren, schematiseren, systematiseren wordt hier alle heil verwacht. Er wordt druk geschermd met de woorden natuurlijkheid, individualiteit,, levende taal, maar onder biddend opzien tot het examen wordt ook de simpelste inval nog een paar krukjes toegestoken. Wie ‘vaste leiding’ zo automaties opvat, doodt alle spontaneïteit, alle studie-initiatief en studielust, en bereikt bij de cursisten een karikatuur van ontwikkeling. En in zijn consequente zorg om ‘den zich oefenende op het goede spoor te brengen en in het goede spoor te houden’ (Voorbericht), krijgen z'n inlichtingen, wenken en vingerwijzingen vaak een simpel onnozel karakter. De mens is zwak. Men kan hem niet licht te véél steunen.

Er wordt (ook heel vaak begriploos) nu en dan heel ‘modern’ gedaan in dit boek. Wij zien dat méér in deze tijd van overgang naar een beter taalonderwijs. Maar ondanks alle stijlnieuwigheden (‘geheel affe gedachten’ p. 9), alle citaten van Kloos en Querido, is het één antiquiteit.

Maar nu de taalkwestie. De candidaat, wie het als een twede Jourdan is geopenbaard, dat hij een eigen individuele taal spreekt, die onophoudelik moest horen: ‘Geen rhetorica! Onze schrijftaalgebruiken zijn voor een belangrijk deel conventioneel’ (p. 8). ‘Natuurlijkheid is de eerste eisch’ (p. 11). ‘Conventioneele taal is doode taal!’ - en die dus besloten is tot het uiterste zijn levende individualiteit te handhaven, leest nu op p. 24: ‘Ieder denkt in zijn eigen individueele taal is dus ook geneigd, die taal te schrijven. In het algemeen is dat natuurlijk wenschelijk. Maar op het hoofdakte-examen....’ Het is niet nodig verder te citeren. Deze slag-om-den-arm-logica is typerend voor het hele geschift.

Op p. 10 wordt eerst met blijkbare instemming een (wel wat on-

[p. 254]

beholpen) veroordeling der parafrase geciteerd: ‘laat geen prozamensch beproeven, den dichter verstaanbaar te maken’. Daarop volgen de sfinxachtige woorden: ‘We zijn het met dit korte vonnis niet eens, al past het in onzen gedachtengang....’ Credo, quia absurdum. Er is geen Oedipus nodig om het raadsel op te lossen: Maar op het hoofdakte-examen....

Op p. 11: ‘het lijkt ons wel de slechtste wijze van zich voor het maken van opstellen voor te bereiden, als men schetsen van anderen uit het hoofd gaat leeren’. Maar waarvoor dient dan b.v. op p. 59 die uitgewerkte schets vol woordenkraam over de Romantiek? Ja.... maar op het hoofdakte-examen!

En wat is nu de praktijk van dat hoofdakte-examen? In een Aanvulling van de Cursus-bloemlezing worden de cursisten, blijkbaar op een klacht omtrent de resultaten, vermaand: ‘Als nu eens ieder zorgde, dat op zijn lijst één, zegge één boek nogal bovenaan kwam te staan, dat niet in de Cursus-bloemlezing besproken is, en waarvan de keuze bepaald is door persoonlijke voorkeur! Dat zou al een aardige stap zijn in de individualiseerende richting’ (p. 7). Worden ze bezwóren: ‘Als ieder eens trachtte voor elk in de cursus-bloemlezing besproken en door hem bestudeerd werk minstens één, zegge één eigen opmerking te maken en die opmerking in een opstel of een gesprek vooropschoof!’ (p. 8). En dan volgt weer een soort chrie: ‘Wat vind ik mooi in dit boek? Hoe zou dat komen? Waarom verveelt mij dit boek?’.... enz.

Ziehier het bankroet van het stelsel. De cursisten hebben gewerkt met tien paardekracht in deze zonderlinge gedachten-fabriek:

Sind aber kleine Weber geworden.

* _* *

Een radikale verbetering van de opleiding is dringend nodig. Zolang die niet tot stand is gebracht, zullen Rijk en gemeenten door flinke subsidie aan goed ingerichte Bonds- en andere cursussen voor de hoofdakte tenminste parasietiese uitwassen als de schriftelike cursussen dienen af te snijden. Caveant consules! Er is voor onze onderwijsautoriteiten een goed werk te doen.

S.M. Noach.