De Nieuwe Taalgids. Jaargang 7

[p. 215]

Kroniek en kritiek.

Deskundige of leek?

‘Men schrijft ons van deskundige en geachte zijde’ las ik in Het Centrum van 2 Mei; en toen volgde 'n stukje van M.J. Koenen over het foutieve gebruik van het woord ‘splijtzwam’. ‘Die fout vindt men allerwegen’ klaagt M.J.K.; zelfs is het ‘Dr. A. Kuyper die in zijn werk Om de oude wereldzee het slechte voorbeeld gaf’, luidt verder de klacht. Dan volgt de mededeling, dat het goede gebruik van het woord ‘splijtzwam’ te vinden is in 'n Handwoordenboek der Ned. Taal, 'n werk van M.J. Koenen.

De heer K. heeft ongetwijfeld al dikwels bij deskundigen gelezen, dat als 'n fout als bovenstaande ‘allerwegen voorkomt’, het geen fout meer is. Maar dergelike konsessies aan ‘de spraakmakende gemeente’ hebben hem altijd moeite gekost. Zijn ondeskundige neigingen juist gaven voor 'n deel de stoot tot het bekende Pleidooi van v.d. Bosch; het gold toen de hr. Koenen als schoolman. Zeker, men kan niemand het recht ontzeggen, zich tegen het algemeen, of algemeen wordend, taalgebruik te verzetten; als men maar in het oog houdt, dat zo iets 'n partikulier genoegen is. Al heeft dat genoegen zoals hier 'n taalkundige grond, nl. de oorspronkelike betekenis van ‘splijtzwam’, de school is er niet voor persoonlike liefhebberijen, waarmee men trouwens slechts in zeer beperkte kring enig sukses zou hebben. In dat opzicht is de ijver zeer verkoeld, sinds de etymologie op taalterrein niet meer domineert. Maar bij het lager onderwijs, waaraan de naam Koenen onafscheidelik verbonden is, werkt de oude onpraktiese geest nog voort. Immers daar komt het er tegenover de wispelturige jeugd vooral op aan, dat de onderwijzer steun zoekt in de bestendigheid, en in dat opzicht is de taalevolutie tot op zekere hoogte 'n hinderlik verschijnsel, terwijl de erkenning van die evolutie juist het a-b-c van de moderne taalkunde is; ons geval met ‘splijtzwam’ is er een uit honderden.

Dit brengt ons weer op Koenen als woordeboekschrijver, zoals reeds bleek: ondeskundig. Juist daarom gaat het er bij het publiek zo goed in. Immers zoals de onderwijzer in z'n strijd tegen de jeugd, zien ook de mensen in de drukte van de wereld rondom hun de

[p. 216]

evolutie in sommige opzichten, voor d'r vijand aan, waartegen ze dikwels struisvogelpolitiek voeren. Het is me ook opgevallen, hoe weinig leerlingen aangelegd zijn, om omtrent taal-evolutionaire verschijnselen blijvende praktiese konkluzies te vormen. Zo veranderlik en uiteenlopend de mensen zelf ook zijn, bestendigheid en eenheid schijnt het ideaal te zijn, en zelfs de grillige modewereld spreekt met enig gemoedsbezwaar van ‘anarchie’, als er ten minste niet in 'nzelfde seizoen eenheid in de hoededracht te bespeuren is. En zou dan 'n brief- of kantoor- of romanschrijver minder braaf zijn? Zodra ie zich op 'n dubbelvorm betrapt, wordt ie ongerust, wil weten hoe het moet en zoekt uitkomst in 'n woordeboek; behoorlike dikte en deftigheid van de band voorkomen elk wantrouwen omtrent de deskundigheid van de adviseur. En het vertrouwen in dezen neemt toe, als ie net als 'n dokter of politieke leider nooit weifelt tussen twee meningen. Zo iets begint al in het kind. Want schrijvende wordt dit zich allerlei taalverschijnselen bewust waar het sprekende tot nog toe geen erg in had. Maar in plaats van het kind in die gevallen telkens te bemoedigen tot de schrijfonrust op den duur zò vanzelf slijt dat schrijven ten slotte met dezelfde gewetenskalmte geschiedt als spreken, wijst het gezicht van de meester telkens op de ernst van het moment. Want zijn eigen taalstudie is niets dan peuterige kasuistiek geweest. En niet alleen geeft ie het kind in de gestelde gevallen iets uit zijn regeltjesvoorraad ten beste, er worden afzonderlike taal-lesuren besteed om in het kind, het hele leven door, de schrijfonrust te bestendigen. Voor al de gevallen waarin de gememoriseerde kasuistiek nog niet voorziet, kan 'n ‘woordenboekje’ dienen. Sinterklaas rijdt er ten laatste een voor de kleine en deze vindt het zo leuk daar in te zoeken, dat onder het schrijven z'n fantasie het aantal gemoedsbezwaren liefst nog wat vergroot. Zoo heeft langzamerhand het volwassen Nederland zich zelf 'n obstruktie geschapen nog erger dan 'n parlementaire. Maar dezelfde schoolmeester die eens de kleinen redde, helpt nu telkens ook de groten.

Als bv. 'n schrijvend minister zich bezorgd afvraagt, of fiets (of trem) mannelik of vrouwelik is, en Dr. De Vooys denkt (De N. Taalg. III, 147) dat de geleerden dit gemoedsbezwaar niet kunnen wegnemen, dan kijke Z.E. in Koenen en vindt: vr. Toen 'n examinator in 1910 het eens heel ernstig over de schrijfwijze van het bijwoord zo lang en het voegwoord zolang had, raakte het gemoed van de bijzitter uit het evenwicht en hij ging stilletjes even in Koenen kijken, op de bestuurstafel. De wereld wil bedrogen zijn: deskundigheid zij bedrieglikheid!

M.R. Dijkman.