De Nieuwe Taalgids. Jaargang 7

[p. 102]

Nieuwe tekstuitgaven.

C. Huygens' Trijntje Cornelisd^r. Klucht. Uitgegeven, en van eene inleiding en aanteekeningen voorzien door Dr. H.J. Eymael. (Zutphen - W.J. Thieme en Cie - 1912). Pr. ƒ 1.50, geb. ƒ 1.90.
Dat Scaecspel. Leidse dissertatie van Dr. G. van Schaick Avelingh, gelijktijdig uitgegeven in de Bibl. van Middelnederl. Letterk. (Leiden - A.W. Sijttoff's Uitg.-M^ij - 1912). Pr. ƒ 4.50.

‘Was Trijntje Cornelis niet aardig, niet weêrgaas aardig?’ laat Potgieter Jan Klaassen zeggen, in Jan Jannetje. En toch bracht de herleefde belangstelling voor de zeventiende-eeuwse letteren geen afzonderlike, gekommentarieerde uitgave.

Eymael zoekt de verklaring èn in de moeielikheid van de tekst èn in de onkiesheid van de inhoud. Toch acht hij beide overdreven. Trijntje Cornelis is minder stroef en gezocht dan de meeste andere werken van Huygens, en volstrekt niet onkieser dan de spelen van Bredero en Coster.

Het was een gelukkige gedachte van Eymael, de Huygens-kenner bij uitnemendheid, de hand aan 't werk te slaan, en ons een modeluitgave te schenken, met een brede inleiding en een zorgvuldig bewerkte toelichting. Eerst gaat hij na, hoe in de negentiende eeuw over deze komedie geoordeeld werd: na de veroordeling door M. de Vries komt er steeds meer kentering. De uitgever blijft intussen van mening dat het stuk ons gevoel van kiesheid wel beledigt, zodat een opvoering onvoorwaardelik af te keuren zou zijn. ‘Men houde dus Trijntje Cornelis binnen de wanden der ernstige studeerkamer.’

Vervolgens stelt hij de vraag: Hoe stond Huygens zelf tegenover zijn stuk? Dat Huygens' van zijn ‘Camerspel’ geen hoge dunk had, is bekend. Maar de eigenlike sleutel voor het probleem dat dit stuk ten opzichte van Huygens' karakter stelt, de innerlike tegenstrijdigheid tussen ernstige moraal en losse scherts, vindt Eymael in de uitspraak: ‘Sondigh is 't soo verr, als 't sonde kan verwecken.’ In tegenstelling met Kalff z'n verklaring, die spreekt van ‘een onbeschroomd botvieren van den trek tot het vieze en vuile’, geeft hij de o.i. juistere oplossing, dat ‘het Huygens in de allereerste en voornaamste plaats om de geestigheid, niet om de viesheid te doen is.’ De jacht op vernuft en geestigheid speelt hem parten. Maar bovendien acht hij zulke stukken alleen voor het ‘onmondige’ volk gevaarlik. De wijze, de humanist, die door zijn studie van de klassieken heel wat gewaagders

[p. 103]

had leren kennen, zou er geen schade van ondervinden, en de letterkunde als ‘ars liberalis’ graag deze vrijheid gunnen. De wijze ‘geckt en lacht met alles wat hij siet’; bij hem gaat het grappige vóór het vieze.

In een derde hoofdstukje wijst de uitgever de twee bronnen van Huygens aan: een vertelling in de anekdoten-verzameling De gaven van de Milde St. Marten (1654), n.l. 't Nieuwsgierig Aegje van Enkhuisen, en een Latijns schooldrama van Macropedius (d.i. Langeveld): Aluta (1535). Verrassend en overtuigend laat Eymael zien dat Huygens de stof eerst als berijmde vertelling wilde bewerken (gedeeltelik in de Proloog bewaard), en onder de bewerking tot dramatisering overging.¹⁾

Als letterkundig werk stelt de uitgever deze klucht, om de oorspronkelikheid van bewerking, de verdienstelike techniek en karakteristiek, boven de Warenar en de Spaensche Brabander. Bewondering voor zijn lievelingsschrijver blijkt uit de woorden: ‘Wanneer Huygens, wiens onmisbaar dramatisch talent uit deze enkele proeve overtuigend blijkt, er toe had kunnen besluiten, zijne diepe menschen- en wereldkennis, zijne uitgebreide wetenschap, zijne fijne opmerkingsgave en zijn onmisbaar vormtalent onverdeeld te wijden aan het blijspel, en hij zich daarbij edeler onderwerpen gekozen had, zou hij Langendijk niet overtroffen, Bredero geëvenaard, misschien een Nederlandsche Molière geworden zijn?’ De vergelijking met zijn navolgers, Bormeester en Bogaart, die dezelfde stof kozen, doet te beter zijn meesterschap uitkomen.

De tekst van deze uitgave berust op die van Worp. Bij de verklaring heeft Eymael ‘zich beijverd om alles wat maar eenigszins moeielijkheid kon veroorzaken, uit den weg te ruimen’. Dit is m.i. het juiste standpunt: een teveel schaadt minder dan een teweinig.

Bij het doorlezen krijgt men dan ook de overtuiging dat deze weloverwogen, op grondige bekendheid steunende verklaring alles geeft wat men redelikerwijze verwachten mag, en waarschijnlik zelden mistast.²⁾

1) Een variant in de Proloog brengt n.l. de lezing: ‘Neemt Camerspels gemack voor moeielick verhael.’

2) Enkele kleinigheden, kanttekeningen bij het doorlezen, deel ik hier terloops mede. Capittet stocken (56) = versuikerde snippers, wordt duideliker als we aan de kleine kapittelstokjes denken, waarmee kettinkjes en arm banden gesloten worden. Voor ‘hoftaal’ (92) zou ik liever lezen: beschaafde, ‘deftige’ taal. Zou de eerste t in tsaght (890) ook niet een schrijffout zijn, evenals twee regels verder (892)? Kan crante (1052) ook enkelvoud zijn? Bij hulle (1182) is, dunkt me, eer te denken aan het opzetten van de muts (vgl. Noord-Hollands hul, hulletje (= muts) dan aan ‘kammen’. Bij vs. 1385 denkt men onwillekeurig aan een bekende plaats uit de Warenar. Is stick (1389) hier niet als boterham op te vatten? Bij moete (1100) zal menig lezer naar de voet van de bladzijde kijken, ije (1195) is een drukfout voor je.

[p. 104]

Als Aanhangsel werd opgenomen het artikel Huygens versus Oudaen¹⁾ en een uitvoerige taalkundige verklaring van op zijn plat vallen en bontwerker. - In deze uitnemende uitgave zal Trijntje Cornelis ongetwijfeld veel nieuwe lezers en meer waardering vinden.

Een grondige studie werd door Mej. Van Schaick Avelingh gewijd aan de onuitgegeven prozatekst Dat scaecspel. Zij had een omvangrijke litteratuur door te werken en niet minder dan tien handschriften vergelijkend te bestuderen. Sedert de Lombardiër Jacobus de Cessolis in de eerste jaren van de 14^de eeuw zijn Ludus Scaccorum schreef, drong deze ‘wellevenskunst’, tevens inlijsting van een boeiende exempelenreeks, in de meeste Europese landen door. Het merkwaardigste resultaat van deze studie is, dat de Middelnederlandse tekst zich van bijna alle bewerkingen door oorspronkelikheid van opvatting onderscheidt. Het is geen vertaling, maar een zelfstandige omwerking en uitbreiding van Jacobus de Cessolis. Tot nu toe werd dit slechts vermoed; een grondig onderzoek maakte dit tot zekerheid. Van de auteur kennen we slechts de naam: Franconis. Tegenover mijn vermoeden dat hij een Hollander was, wellicht verwant aan de Leidse familie Francken,²⁾ stelt de uitgeefster baar overtuiging dat de schrijver een West-Vlaming is. Haar betoog (blz. LIV-LIX), niet zonder aarzeling opgesteld, is voor ons niet overtuigend. Van een hoofdargument (blz. LVI) zegt zij zelf dat het ‘weinig bewijst’. En mag het groot aantal bastaardwoorden als bewijs gelden voor de Zuid-Nederlandse herkomst, wanneer we weten dat de auteur een Latinist was, vertrouwd met de rechtstaal, en dat hij - naar zijn eigen getuigenis - in Parijs gewoond heeft? Het is hier niet de plaats om daar uitvoeriger op in te gaan. Wel wil ik er op wijzen dat we niet alleen te doen hebben met Hollands of Vlaams dialekt, en dat dus de vraag van groot belang is: in hoeverre was het spreken en schrijven van de meest ontwikkelde Hollanders omstreeks 1400 onder Vlaamse of Brabantse invloed?

1) Vooraf gepubliceerd in het Tijdschr. v.N.T. en L. XXXI (vgl. De N. Taalgids VI, 223).

2) Vgl. Iets over en uit het Scaecspel, in Ts. v.N.T. en L. XXVI.

[p. 105]

Een afzonderlijk hoofdstuk (V) is gewijd aan een bronnenonderzoek van De Exempelen, een taak die alleen met vlijt en volharding volbracht kon worden. Aan de tekst is het oudste handschrift van de Noord-Nederlandse groep (gedateerd 1403), ten grondslag gelegd.¹⁾ Deze tekst (164 blz.) met tal van varianten, is een belangrijke bijdrage tot de kennis van het Mnl. proza. Om taalkundige redenen hadden we bij deze uitgave gaarne een doorwerkt glossarium gevonden.

C.d.V.

1) Met een eigenaardige inkonsekwentie. Want als de beide handschriften van de Zuid-Nederlandse groep de oudste redaktie vertegenwoordigen, dan had de uitgeefster - al zijn ze jonger - daaraan de voorkeur dienen te geven. Toch heeft ze, bij de heersende onzekerheid, m.i. goed gehandeld de groep van 8 hss. - waaronder de oudste - boven die van 2 te verkiezen.