De Nieuwe Taalgids. Jaargang 7

[p. 16]

Uit mijn praktijk.
Brokjes les, gedachten en ervaringen.

7. Aan mijne Dennen van Staring, literair gelezen. Men ziet in Holland dorpswoningen, keurig in de verf, netjes wit en groen; met stijfgeplooide, hagelwitte gordijnen; de belleknop glanzend gepoetst; 't tuintje ervoor zorgzaam onderhouden, de randen der perken recht afgestoken, 't gras kort gehouden, de bloemen opgebonden, 't blanke kiezel goed geharkt; en daaromheen 't regelmatige lattenhekje, frisch groen, met witte puntjes.

Hoe stijf! zegt 'n fantasties gevoelsmens. Hoe smakeloos! Hoe koud!

Hoe mooi! zeg ik, zonder iets te willen afdoen van de lof welke die anderen geven aan 'n schilderachtige, romantiese woning op 'n heuvel of in 'n oud park. Ik vind de armoedige plaggenhut op de hei mooi, waar de vlierboom vertrouwelik en geheimzinnig z'n schaduw aan geeft, en ik vind zo'n Hollands, stijf, zwaar gevernist dorpshuis mooi.

Er is velerlei soort van schoonheid.

Alles is mooi als 't zuiver, echt in z'n soort is, en 't op 'n zuivere, krachtige manier z'n aard uitdrukt. Aldus bestaat de Schoonheid der Lelikheid, en de Poëzie van 't Proza.

En dàt is m'n voornaamste gedachte bij 't bekende dennenvers. Staring is 'n nuttigheidsman. Net als Huygens vindt-ie dat verzen mooie dingen zijn om 't leven te sieren, maar dat wat gesierd wòrdt, 't Leven zelf, en hij denkt dan aan 't maatschappelik leven, dàt is toch de hoofdzaak. Hij heeft gelijk als hij maar over zichzelf blijft spreken en niet aan anderen z'n eigen natuur wil opdwingen, want zulke dichters die als echte bohémiens hun gezondheid en 't geldverdienen verwaarloosden, en daarbij zelfs hun vrouw en kinderen, die hadden ook gelijk, omdat ze niet anders konden. De Muze is 'n meesteres zonder meelij en gena voor wie, van haar dienst z'n leven heeft gemaakt.

Socrates verwaarloosde vrouw en kinderen; heel onprakties, dunkt u, voor 'n Wijze; maar hij wist wat-ie deed; hij moest en kon niet anders; de goden wilden 't aldus, dacht-ie. En diezelfde onpraktiese Socrates had 'n akelig mormel van 'n neus, 'n eerst ingedeukt en verder naar boven gewipt ding met twee onbeschaamde reusachtige

[p. 17]

neusgaten. En dat vond-ie mooi, zei-ie, want 't was prakties; de goden hebben ons neusgaten gegeven om te ruiken, en de zijne waren stoutmoedig naar de hemel gericht, open voor alle winden en alle geuren.

We moeten 'ns lachen en 't lijkt ons buitensporigheid in 't denken. Maar 't is hetzelfde als Staring zegt, dat loofbossen zo'n vervelende slingerpaden hebben waarvan de lijn pijnlik je oog verbijstert, en waar je niet eens ordelik kunt voortwandelen door al dat wilde gerank en stekelruig van die nare bramen; neen maar, dan moet je 'n mastbos zien: daar zijn de paden netjes als langs 'n liniaal getrokken, en daar heb je geen wanordelik omderhout, maar 'n gladde effen bodem.

Hier vinden we de Schoonheid van 't Nut; de Poëzie van 't Proza; de lof van 't ordelike, nette, welonderhoudene, goedgeregelde. Elke Hollandse huismoeder kan hier mee instemmen; en geen artiest die niet al te bekrompen is, zal hierbij afkeurend zwijgen.

Wat 'n mooie boom is zo'n den toch, want hij is zo nuttig voor scheepvaart en molenbouw, voor heiwerk; als brandstof, enz.; en bij dat nut, wat 'n eenvoud en bescheidenheid: Zie 'm daar staan op zand- en rotsgrond! En wat 'n weerstandsvermogen: in de ijzige winterstorm blijft-ie ongebroken, en groen, onverwelkbaar-groen.

Is 't niet aandoenlik: de toren valt ineen van ouderdom, en de heipalen daaronder zijn nog onbedorven en zouden met pleizier 'n nieuwe vracht torsen.

En de tederheid ontbreekt niet geheel bij deze degelikheid. Geeft hij z'n hout ook niet voor cithers en harpen?

Het Zijn van zo'n boom, z'n Wezen, heel zijn geestelike habitus, is mooi. De schoonheidsontroering komt in me door me er goed in te denken.

Het spreekt vanzelf dat ik, al sprekend, meer aan Staring denk dan aan de denneboom. Zij̀n ziel en die van de boom waren verwant; hij̀ is de nuttige, degelike, sobere man, vol weerstandsvermogen; wiens Schoonheid bestaat in kernvaste gezondheid, in vaste rust, in vaste wil en vast kunnen. Hij ook kent de tederheid wel, getuige z'n Herdenking, maar toch de Poëzie van z'n wezen, is z'n Proza.

Als Staring 'n wapenmerk had moeten kiezen, dan had 't 'n Den moeten wezen.

Hij voelde dat ook wel. Aan mijne Dennen, schreef-ie, en dat niet alleen omdat-ie temidden van dennen leefde, maar omdat 't vers 'n oratio pro domo ging worden, 't Werd 'n zelfverdediging, 'n pleidooi voor de Schoonheid van 't Nut, 'n gewonnen pleidooi. De slotregels zijn van 'n grove schoonheid: daar ligt 'n terp op de hei, gekroond door 'n kringetje van dennen; temidden dier droge, taaie Wachters

[p. 18]

ligt 'n lage zerk op 's dichters graf; 'n boer die van de akkers kwam, ging er op zitten met z'n vuile broek, om te rusten; en ge wilt 'm wegjagen omdat-ie geen eerbied heeft voor 't graf van 'n dichter; maar uit 't graf komt als 'n zacht gefluister: laat 'm zitten, heb eerbied voor de arbeid, hij heeft z'n rust verdiend evengoed als ik.

De jeugd houdt niet van Staring. Ze vinden 'm koud, droog. De jeugd houdt van warmte, van geheimzinnigheid en schemering, van emotie en verrassing. Wat zij̀ mooi vinden in 't dennenbos, dat is 't mystieke geruis dat men uit de stille verte hoort aankomen, met rijzende kracht, tot 't in ontroering over ons been golft, en weer zachtkens afneemt en wegsterft. Wat zij mooi vinden in 't dennenbos, dat is de romantiese duisterheid, waar de verbeelding wondere dingen kan fantazeren van kluizenaars en rovers en gevluchte gelieven.

Fijne geest met klassieke helderheid, daar houden ze niet van. Als ze De leerling van Pankrates of De Verjongings-cuur aardig vinden, dan is dat om de moppigheid van 't verhaal, en niet om de stille pretglans in de ogen, en de fijne spotplooien om de mond, van de Verteller. Dat is dus geen literair mooivinden.

Ikzelf ben ook pas op rijper leeftijd van Staring gaan houden. 't Voelen dat in Herdenking zit, vond ik al mooi als jongen, maar dat andere, die helderheid en geest en die nutte degelikheid, daar zag ik de Schoonheid niet van. Dat is pas laat gekomen bij me.

En toch breng ik Staring alsnog in de klas; slechts kort, met weinig verzen; maar ik wìl 'm laten zien. Hij is te typies nationaal om 't niet te doen; hij is van de familie van Hooft en Huygens en Potgieter; ook van Willem die de Madoc maakte; ook van Van Lennep. En van Cats? Asjeblieft! Enfin, als 'n echte Hollander de echt-hollandse Muze der Poëzie kent, dan wordt-ie van 't Staring-type.

Het is goed dat de Hollandse leraar vaak de Hollandse landaard doet zien aan de leerlingen; alleen door 't kweken van 't Eigene kan 'n natie wat worden en blijven. En 'n natie kan niet alles hebben, evenmin als 'n individu. 't Is al mooi dat ze ìets moois heeft. Maar dàt moeten we dan ook kennen en zuiveren en versterken.

Als ik in de klas zeg: ik weet wel dat jullie niet zo erg veel van Staring houden, omdat jullie zó en zó bent, en hij zó en zó is, maar we moeten toch 't mooie kunnen zien in 'n mens die geheel anders is dan wijzelf, en als ik dan doorpraat en in kleine, constaterende zinnetjes zowat 'tzelfde zeg als ik hier schreef in dit gestileerde opstel, en als dan enkele jongens tot me knikken met 'n blik die zegt: ik begrijp u, ik zie 't en ik voel 't, dan ben ik kontent omdat 't doel van m'n les bereikt is.

J. Mathijs Acket.