De Nieuwe Taalgids. Jaargang 6

Uit de tijdschriften. (Mei - Junie.)

De Gids. Mei. Frederik van Eeden predikt en verdedigt in een paar bladzijden (Onze schrijfwijze) zijn spellingideeën en spellinganarchisme. Hij gaat voor in nieuwe achttiende-eeuwse spellingverschillen als éven en eeven, zéven en zeeren, enz. Voor de geslachten wil hij ‘niet weeder een doode reegel maken’: ‘Met de geslachten der woorden spring ik daarom geheel willekeurig om, al naar de aanwijzing van mijn gevoel.’ Het stukje is een nieuwe, leerzame bijdrage tot de kennis van de wanbegrippen, die bij onze letterkundigen omtrent taal en spelling heersen. - J.J. Salverda de Grave komt op tegen Bolland's bewering dat de Franse taal de mindere zou zijn van de Nederlandse (De heer Bolland en het Frans) en betoogt dat ‘de taalopvattingen van de heer Bolland vele, vele jaren ten achteren zijn’, o.a. in het overschatten van de etymologie voor het begrijpen van een woord, en in de waan dat ‘geen Franschman zonder geleerdheid zelfs het allergewoonste van zijn taal kan begrijpen.’

[p. 219]

Junie. J. Prinsen J.Lz. publiceert het eerste gedeelte van een studie over De oude en de nieuwe historische roman in Nederland. De eigenlike historiese roman kon eerst ontstaan nadat de historiese wetenschap tot volle ontwikkeling was gekomen, dus na het midden van de 18^de eeuw. Als vroegere kunstenaars zich in het verleden verdiepten, hadden ze ‘eenvoudig geen behoefte aan historische waarheid, voelden ze geen drang naar correct weten en begrijpen.’ Hun werk behoefde daar niet minder om te zijn: getuige dat van Rembrandt en Shakespeare. Maar Walter Scott is de eerste die er in slaagt ‘het drama van het menschelijk leven te zien midden in zijn eigen omgeving, in zeden en instellingen, die niet meer bestaan.’ Vandaar zijn machtige invloed. In grote trekken tekent de schr. de wordingsgeschiedenis van de historiese roman in Frankrijk. Daarnaast verdient Wieland's Griekse roman, voortgekomen uit de tweede renaissance, onze aandacht: daarin heeft hij ‘zijn eigen sentimenteele ziel, die met Fransche pastorale is geparfumeerd, uitgesproken.’ Daarna wordt een boeiende karakteristiek gegeven van Scott's historiese roman, door de schr. in bescherming genomen tegen de Duitse snijkamer-kritiek van Dibelius. Maar hij geeft toe dat Scott ‘stevig vast zit in de achttiende-eeuwsche tradities’. Tegenover de kunst van Walter Scott, die ‘het geniaal losbandige der Romantiek min of meer heeft beteugeld’, staat de schittering en de grootsheid van Victor Hugo, door de tegenwoordige Franse akademiese kritiek te veel omlaag gehaald. In het tweede gedeelte van zijn studie komt de schr. tot de vaderlandse romantiek. Hij verklaart waardoor de rustige brede stroom van Scott hier een ruime en kalme bedding vond, terwijl men Victor Hugo's woestheid vreesde. Bij ons is Loosjes uit de 18^de eeuw gegroeid, als Scott in Engeland, ‘doch hij miste diens gaven, diens fantasie, diens componeerend vermogen’. David van Lennep is hier de eerste vertegenwoordiger van het internationale streven. Los van Scott staat de Griekse roman van Limburg Brouwer, maar de nuchtere negentiende-eeuwse professor met zijn Hollands ‘fatsoen’ mist alle ‘Helleensche saveur’. De invloed van Victor Hugo was duidelik merkbaar, zelfs nog bij Schimmel, maar allen ondergingen de invloed van Scott. Daarbij zijn twee stromingen te onderscheiden, door A. Drost in zijn belangrijke recensie van Van Lennep's Pleegzoon (in De Vriend des Vaderlands 1833) aangewezen. De romanschrijver kan de personen onderwerpen aan de omstandigheden en de ingewikkelde intrigue tot hoofdzaak maken, of hij kan - van hoger en wijsgeriger standpunt - ‘de natuur en hare werkingen als ondergeschikt aan den mensch be-

[p. 220]

schouwen’. Na de voorloper Loosjes wordt de eerste richting gevolgd door Van Lennep; Drost, Potgieter en Bakhuizen, later ook Bosboom Toussaint, wilden de tweede weg inslaan.

De Beweging. Mei. De dichter P.N. van Eyck Jr. geeft een uiteenzetting van zijn ‘overdenkingen’ Over Poëzie. Bij ontleding vindt hij daarin drie elementen: ‘Menschelijk leven is het materiaal van poëzie. Kunstenaarschap is zijn veelzijdige bewerker. Dichterschap schept den levenden adem, die er in blijft ruischen.’ Na de ontleding komt een verdediging van het Dichterschap en de betekenis daarvan voor de samenleving. - Het Boek der Sonnetten van Heyting geeft Albert Verwey aanleiding tot een opstel over Oude Nederlandsche Sonnetten, met mooie opmerkingen over het wezen van het sonnet en artistieke beschouwingen over enige uitgezochte sonnetten, o.a. van Van der Noot, Hooft, Vondel, e.a. De keuze van Heyting is de beoordelaar veel te ruim. Voor de negentiende eeuw is de oogst vooral klein: er is een enkel goed sonnet van Potgieter en Vosmaer, maar ‘overigens kan ik mij voor geen van 's heeren Heyting's gekozenen laten belezen tot bewondering.’ - In de rubriek Boeken, Menschen en Stroomingen bespreekt Albert Verwey van de ‘Hedendaagsche Dichters’ François Pauwels, die zijn eerstelingen verzamelde in de bundel Het kristallen masker. Ten slotte beoordeelt hij de Inleiding op Vondels Spelen door C.R. de Klerk.

Junie. Dr. J. Prinsen J.Lz. vraagt belangstelling voor De Augustusdagen, een romanfragment dat Aernout Drost naliet, en dat in de Schetsen en Verhalen opgenomen werd. Hij vertelt de inhoud en toont de belangrijkheid aan ‘zoowel voor de kennis van de persoonlijkheid van Drost zelf en de ontwikkeling van zijn kunst, als voor de geschiedenis onzer romantiek in het algemeen’. - C.G.N. de Vooys schrijft ‘naar aanleiding van Van Eeden's Gidspraatje’ over de vraag: Spellinghervorming langs anarchistiese of langs organisatoriese weg? Hij toont aan dat Van Eeden's ‘huisbakken’ spelling ‘buitengewoon ongaar’ is. Als letterkundigen zich zulke grillige spellingafwijkingen veroorloven, ‘dan beroven ze zich zelf van het recht om een woord mee te spreken bij een algemene spellinghervorming’. Die vereist tucht en organisatie. Vooral door de instemming van het Onderwijs heeft de Vereenvoudigde zich gezag verworven. De Staatskommissie heeft dit met burokratiese kortzichtigheid over 't hoofd gezien. Als de Nederlanders een voorbeeld namen aan de doortastendheid van de Afrikaners, zou men weldra een nieuwe orde bereiken. - Albert Verwey bewijst in een aantekening over Gutteling's Prometheus-

[p. 221]

vertaling de ongegrondheid van Kloos z'n kritiek. - C.G.N. de Vooys beoordeelt uitvoerig Een levensbeschrijving van Conrad Busken Huet, nl. die van J.B. Meerkerk. Het eindoordeel luidt niet gunstig. Uitgaande van de opvatting dat liefde blind maakt, verheft deze biograaf de verstandelike nuchterheid tot beginsel en wordt daardoor meermalen zeer onbillik tegenover de schrijver die ook hij hoog stelt. Vooral de tegenstelling met Allard Pierson's menskundige opmerkingen, doet dat duidelik uitkomen.

De Nieuwe Gids. Mei. In de Literaire Kroniek breekt W. Kloos de vertaling van Shelley's Prometheus, door de ‘knaap’ Alex Gutteling, als geheel waardeloos af. De echo van een oude wrok ontsiert deze eenzijdige kritiek op de jonggestorven criticus en dichter.

Junie. Kloos polemiseert in de Literaire Kroniek tegen Dirk Coster, die in een weekblad-artikel het ‘objektieve’ beginsel van de Nieuwe-Gids-kritiek had aangevallen, en daartegenover de stelling verdedigde: ‘De criticus moet zich niet aanpassen en aanleunen aan het werk: hij moet zich opstellen tegenover het werk’. Deze en dergelijke ‘malle zinnetjes’ worden hooghartig ter zijde gezet, als afkomstig uit een ‘onbegrijpelijk-dwaas jongensopstel’.

Groot-Nederland. Mei. Frans Coenen bespreekt het drama Hervorming en Wedergeboorte, van H.F. Wirth, waarin hij weinig terugvindt van het ‘kunstrevolutionnair manifest’ in het Woord ter Inleiding, maar dat, ondanks de onrijpe melodramatiese inhoud, door de levendigheid van de volksscènes, vertrouwen geeft in het talent van de schrijver.

Junie. J.B. Schepers beoordeelt uitvoerig Het verslag over 't spellingsvraagstuk, en wijst op ‘de tegenstrijdigheid tussen de toelichting en de voorstellen’, op de grote partijdigheid, waarvan het hele onderzoek getuigt. Het onderdrukkingsadvies van de meerderheid kan nooit een oplossing geven; die is alleen te vinden in de richting, door het Adres van de Vereniging aangegeven, nl. in dit advies: Wanneer naast het bestaande spellingstelsel een ander opgekomen is, dat in verschillende bevolkingskringen een groot aantal voorstanders telt en doordringt in de praktijk, worden de schoolautoriteiten gemachtigd ‘de onder hun toezicht staande scholen te veroorloven het nieuwe spellingstelsel toe te passen’. - ‘Ziedaar dan een leiddraad voor de verste toekomst, die de machtiging in handen van de Regering stelt, maar de vrije ontwikkeling niet in de weg staat’. - In de rubriek Literatuur bespreekt Edmond van Offel het laatste werk van G. Vermeersch, Ary Delen en Edmond Verstraeten; André

[p. 222]

de Ridder prijst de bundel De Getijden van Edm. van Offel; H. van de Wal bespreekt het Nagelaten Werk van Adriaan van Oordt. - Jan Walch begint met de rangschikking en beoordeling van een twintigtal Nieuwe Verzenbundels.

Elseviers Maandschrift. Junie. H. Robbers bespreekt De vreemde Heerschers van C. en M. Scharten-Antink, dat hij onvolgroeid acht, en de novellen van Lambrecht Lambrechts, die hij ver beneden het werk van de beste Vlamingen stelt.

Ons tijdschrift. Junie. J. van der Valk bespreekt met sympathie de Studies en lezingen van L. Simons.

Van onzen tijd. No. 29. H.W.E. Moller begint met de publicatie van een studie Tragiek en tragedie, in N^o. 31, 34, 35 voortgezet.

No. 30. F.V. Toussaint van Boelaere bespreekt met veel sympathie Het werk van Omer K. de Laey, verzameld en ingeleid door Persijn en Vliebergh.

No. 35. Caesar Gezelle geeft het slot van zijn artikel Onuitgegeven verzen van Guido Gezelle.

Den Gulden Winckel. April. Gerard van Eckeren bespreekt de brochure van J.J. Meyer: Kunst en Zedelijkheid. De Lexicographische mededeelingen betreffen E.Th.J. Brom, Jan Feith en Marie Metz-Koning.

Mei. A.S. Kok beoordeelt met veel lof het proefschrift van Ten Bruggencate over Rhijnvis Feith. - Gerard van Eckeren prijst De Jordaan van Is. Querido. - De Lexicographische Mededeelingen gaan over Albert Verwey.

Junie. A. Greebe vertelt de lotgevallen van Perk's Iris. Hij drukt daarbij de brief van de Gidsredaktie af, en de gewijzigde redaktie in een drukproef van de Tijdspiegel. - Gerard van Eckeren besluit zijn bespreking van De Jordaan.

De Ploeg. Mei. Is. Querido schrijft bewonderend over de kunst van Jac. van Looy, die hij verdedigt tegen het afbrekend oordeel van Adama van Scheltema.

Stemmen des Tijds. Mei. J.C. de Moor wijdt een artikel aan Van Eeden's Ellen, en tracht te verklaren waarom Verwey dit gedicht afkeurde, terwijl Van Deyssel het prees.

Revue germanique. Mei - Junie. J. Lhoneux geeft een uitvoerige beschouwing over Le Mouvement littéraire hollandais en 1911. In een

[p. 223]

aanhangsel geeft hij een reeks tijdschriften en artikels. Daarvoor werden alleen De Gids en De Nieuwe Gids geraadpleegd. Is dit niet al te eenzijdig en onvolledig?

Museum. Junie. Jac. van Ginneken bespreekt prijzend de studie van L. Grootaers over Het dialect van Tongeren. Hij keurt intussen af dat de Leuvense dialektonderzoekingen ‘Noord-Nederland onbewust wegdenken’, en dat ze de absolute plaatsbepalingen van het systeem Bell-Sweet te veel vertrouwen. Het beste van dit boek is de akcentbehandeling: daarin loopt deze studie evenwijdig met de Duitse onderzoekingen van de Rijnlandse dialekten, en die van J.H. Kern (Zum Verhältniss zwischen Betoning und Laut in niederländisch-limburgischen Mundarten). Ten slotte vergelijkt hij de dialektonderzoekingen van de Leuvensche Bijdragen met die uit Te Winkel's school. ‘De Noord-Nederlandsche zijn gladder en geleidelijker, eenvoudiger gebouwd en veel gemakkelijker toegankelijk, wijl ze alle berusten op een naar handig Duitsch model gekopieerde methode, die bijna nooit dwaalt, schijnbaar alle problemen oplost, maar feitelijk veelal de diepste en belangrijkste vraagstukken ontwijkt; de Zuid-Nederlandsche daarentegen, ook al dwalen ze in bijzaken wèl eens af, zijn in hun korreligheid voller, houden in hun ongeleidelijke schokken meer kontakt met de brutale werkelijkheid: ze dragen den stempel van dieper waarheid.’

Tijdschrift voor Ned. Taal- en Letterk. XXXI, afl. 2. In een artikel Sinte mychiels waechscalen gaat J. Daniels uitvoerig na wat er bekend is van het ambt van de aartsengel Michaël als zielenweger bij het Laatste Oordeel. - H.J. Eymael toont aan dat Op zijn plat vallen betekent: voorover vallen, en dan: vrees koesteren, in zijn schulp kruipen, en dat bij Bredero mekaar totten bongtwercker vinden moet betekenen: elkaar in 't haar zitten. - Dezelfde schrijver bewijst in een artikel Huygens versus Oudaen, dat Huygens' gedicht Afkeer der Noodweer ten onrechte beschouwd wordt als gekeerd tegen Oudaen's aanval op Trijntje Cornelis. - Joh^a Snellen wijdt een uitvoerig artikel aan Hadewijch mystica, aansluitend bij haar proefschrift, en bij een vroeger artikel (Tijdschr. XXVI). Deze poging ‘om de lezer nader tot Hadewijch te brengen’ wordt besloten met deze karakteristiek: ‘Hartstochtelijk van temperament, onstuimig in haar streven; vurig, niet zonnig van natuur; idealistisch van aanleg, verscheurd door teleurstelling, onvoldaan met zichzelf, der vertwijfeling nabij, toch telkens weer moed en kracht puttend uit haar geloof en hiervan, anderen ten zegen, getuigend; vervuld van haar hooge

[p. 224]

roeping als dienares der minne en daardoor onder allen strijd bezield door hoop en vertrouwen; steeds echt menschelijk in al haar uitingen en dus schijnbaar vol tegenstrijdigheden, blijft deze fiere mystica, die de eerste was onzer prozaschrijvers, de grootste onzer middeleeuwsche lierdichters, onze studie zeker overwaard.’ In een Bijlage wordt een uittreksel gegeven uit de mystieke denkbeelden van de H. Bernardus. - J.W. Muller komt nog eens terug op Maerlant's Grafschrift (vgl. de tekstkritiek in Tijdschr. XXVIII en XXX) en tracht tot een definitieve lezing te geraken. - B.M. van der Stempel houdt vol dat ‘ene viole’ in de Roman van Lancelot inderdaad een ‘eruut’ is, en niet een fles.

Volkskunde. Afl. 3-4. Victor de Meyere brengt in een hoofdartikel hulde aan de ‘levenswerkzaamheid’ van de ‘sympathieke’ hoofdredacteur Alfons de Cock. - Th. Peeters vervolgt de Oude Kempische Liederen, A. de Cock zijn Spreekwoorden, zegswijzen en uitdrukkingen op volksgeloof berustend (Fabelachtige dieren), terwijl hij een artikel begint over Oude Brusselsche straatroepen.

Afl. 5-6. Maurits Sabbe verzamelt gegevens omtrent Nageboorte en navelstreng, in volksgeloof en volksgebruik. - Fr. de Ridder besluit zijn artikel Over begrafenissen in de XVI^de eeuw. - Th. Peeters geeft een vervolg van de Oude Kempische Liederen, met muziek. - A. de Cock vertelt iets over Heksengeloof te Kessel en drukt het slot af van de berijmde Oude Brusselsche Straatroepen.

De Nieuwe School. Mei. S.M. Noach spot met de Vragen en Opgaven over eenige stukken uit de Camera Obscura van Hildebrand door G. Lubberhuizen, een nieuwe ‘Dordtse katechismus’, en maakt een aardige parodie - een dergelijke ‘handleiding voor idioten’ - door Van Deyssel's Badplaatsschetsen op dezelfde wijze te ‘verwerken’. - Th. J. Thijssen schrijft nog eens Over het verschijnsel: ‘Zoethout’. Volgens de criticus heeft de heer Zoethout ‘De Nieuwe Taalgids gekompromitteerd’, door zich ter verdediging van zijn Taalonderwijshervorming op dat tijdschrift te beroepen. Wij komen op deze kwestie terug.

Opvoeding en Onderwijs No. 8-11. H.W.E. Moller behandelt in zijn Kleine studies over Woordkunst nog enkele gedichten van G. Gezelle (In 't riet, Hoe zere vallen z' af, O 't ruisen van het ranke riet, Het schrijverke).

C.d.V.