De Nieuwe Taalgids. Jaargang 5

[p. 155]

Uit de tijdschriften. (Maart-April.)

De Gids. Maart. In een artikel Van Lessing tot Vosmaer schetst J. Prinsen JLz. de figuur van Lessing, in zijn grote betekenis voor het geestesleven van de 18^de eeuw, in zijn strijdbare positie tussen Aufklärung en orthodox Christendom. Dan stelt hij de vraag: Hoe was de rechtstreekse aanraking van de Nederlandse kultuur met Lessing, en welke waren de vruchten daarvan? Het resultaat is schraal: ‘Van al dat fiere leven, dat zich in Duitschland en elders in en om Lessing openbaart, heeft Nederland in de achttiende eeuw, op een enkele uitzondering na, niets geleerd, niets willen kennen. Het heeft het schuw en angstig geweerd als een besmetting. Alleen het zoetelijk sentimenteele, het Wertheriaansche en Gessneriaansche werd hier uit Duitschland binnengehaald en algemeen gewaardeerd, enkel datgene wat vereenigbaar was met het formeele van een verflenst en uitgedroogd Calvinistisch geloof, met de zelfvoldane begrippen van menschen, die teren op een grootsch verleden.’ Er zijn wel sporen van Lessing's invloed: zijn dramaties werk wordt vertaald. Brender a Brandis geeft een vertaalde biografie, maar alleen Van Goens dringt dieper door. Nòch Van Alphen, nòch Betje Wolff, nòch Bilderdijk hebben Lessing's betekenis gevoeld. De laatste heeft zelfs zijn karakter zwart gemaakt. Borger en Willem de Clercq vormen een overgang naar de nieuwe tijd, maar ook zij kennen Lessing nauweliks. Eerst tegen 1860 werd hij door de mannen van de moderne richting met gejuich binnengehaald, al bleef men schichtig voor de ‘Spinozist’ Lessing.

April. Frans Coenen geeft in het eerste deel van zijn studie De Kunst van Dickens en de romantiek inleidende beschouwingen, die ook voor onze litteratuurgeschiedenis van belang zijn. - Het tweede deel van Prinsen's studie Van Lessing tot Vosmaer karakteriseert de schrijver zelf als ‘eenige feiten en parallellen voor een juister begrip van het Apollinische in onze litteratuur’. De inhoud is biezonder rijk. Groepsgewijze schetst hij ons de persoonlikheden, naar de geest aan Lessing verwant. Eerst te midden van het achttiende-eeuwse slappe

[p. 156]

laag-bij-de-grondse geslacht Van Goens, Hemsterhuis en Belle van Zuylen. Dan Van Woensel, Van Hemert en Kinker, ‘zich bewust van de wegen die voor de toekomst open lagen’, met hun antipoden Feith, Van Alphen en Bilderdijk. Het Réveil, waarin het Dionysiese tot uiting kwam, is verwant aan de droomwereld van de Duitse romantiek. Dat de geest van Lessing en Winckelmann hier zo weinig doorwerkte, is de schuld van Cobet's verderfelike eenzijdigheid. Maar terwijl de officiële wetenschap bleef ‘ingepend in glorieuse eenzijdigheid’, werd de weg tot ruimer liefde voor de klassieke en de moderne wereld gebaand door Geel, Bakhuizen van den Brink, Van Limburg Brouwer de vader, Potgieter en Huet, Limburg Brouwer de zoon, en Vosmaer. Met enkele trekken worden deze figuren treffend getypeerd. ‘Van Geel tot Vosmaer is er een krachtige frissche stroom’, die de ‘verblijdende verheffing’ van het heden, op allerlei gebied, heeft voorbereid.

De Beweging. April. G. Busken Huet beantwoordt de vraag: Hoe ontstond de Ridderroman? en bedoelt daarmee de Artur-roman. Vóór de beroemde werken van Chrétien de Troyes was de fantastiese Geschiedenis der Koningen van Brittannië van Gaufrei van Monmouth verschenen (1136). Men heeft in die Latijnse pseudo-kroniek vroeger wel eens de bron gezocht voor de Artur-verhalen. Maar in die tijd was in Frankrijk al ‘menige fabel’ over de Ronde Tafel in omloop. De schrijver wijst op een oude theorie van Fauriel (1832), die een vorloper was van W. Foerster (1887): beide zien in de Artur-roman een Franse schepping; de laatste eist alle eer op voor de ‘geniale’ Chrétien de Troyes. Dit is slechts ten dele juist. Chrétien heeft grote invloed gehad op de latere ontwikkeling, maar ‘vrije vinding’ is zijn werk niet. De Keltiese oorsprong is onmiskenbaar. Met welke Kelten hebben we nu te doen? Lang heeft men gemeend dat de Bretons van het vasteland niet in aanmerking kwamen. Maar Zimmer betoogde, op grond van de eigennamen, het tegendeel. Van veel belang is die vondst niet, want de Bretons waren uitgeweken insulaire Kelten, die de overleveringen meegebracht hebben. De Kelten van Wales en Cornwall hebben stellig bijdragen geleverd, maar ook verscheiden Ierse verhalen vertonen treffende overeenkomst, die niet toevallig kan zijn. En juist bij de Ieren is ook het fantastiese, het mythologiese element hoofdzaak. Voor Zimmer's veronderstelling dat bij de opbouw van de Artur-cyclus de Karel-cyclus van invloed geweest is, valt veel te zeggen.

[p. 157]

De Nieuwe Gids. Maart. In de Literaire Kroniek bespreekt Kloos de dichtbundel Getijden door P.N. van Eyok.

April. J. van den Berg van Eysinga-Elias wijst in een uitvoerig opstel op De Litterair-historische beteekenis van Mr. Joh. Kinker. In leven en opvatting onafhankelik, staat Kinker in zijn kritiek boven de partijen. Dat blijkt uit zijn staatkundige kritiek (in Janus, Janus Verrezen, enz.) en in zijn letterkundige kritiek en parodie (De Post van den Helicon). Die parodie is minder luchtig en platter dan die van zijn voorbeelden, in het Théatre de la Foire van Lesage. Op dramaties gebied heeft hij met zijn Schiller-vertalingen weinig sukses gehad: ‘het denkbeeld om een nationaal drama te scheppen is zelfs niet bij hem opgekomen.’ Ook zijn wijsgerige poëzie staat sterk onder invloed van Schiller, maar wordt niet gedragen door een zo hooggestemd gevoel. De Kantiaan ‘die voldoening vond in het denken op zichzelf’ heeft zich alleen ten doel gesteld ‘het verkondigen van de schoone uitkomsten in bezielde woorden.’ Het fragment van het epos De Wereldstaat ontstond door een wedstrijd met Bilderdijk. Na 1819 doet Kinker zich vooral gelden als wijsgeer, strijdend ‘tegen orthodoxie en Jezuitisme.’ Zijn betekenis zit niet in blijvende kunst, maar in ‘de kracht die er van hem uitging.’ Zijn litteraire taal herinnert aan die van Bilderdijk: er is minder klankvolheid, maar wel eigen ritme. In zijn letterkundig werk is ‘weinig spontane kunst.’ - Kloos zegt in zijn Literaire Kroniek weinig nieuws ‘over moderne en over vroegere kritiek.’

Groot-Nederland. April. In het artikel Een bui weerlegt R.A. Kollewijn de bezwaren door C. Scharten tegen de Vereenvoudigde Spelling ingebracht. ‘Wat Scharten aanvalt - het zijn voor het grootste gedeelte onhoudbare stellingen, die hij ten onrechte aanziet voor onze beginselen.’ - J. Walch schrijft een Poëzie-overzicht over de tweede helft van 1910, en behandelt daarin bundels van Penning, Lovendaal, Winkler Prins en Van Eeden.

De Tijdspiegel. April. J.M. Hoogvliet bestrijdt in een artikel over Gewoon lezen en schrijven volgens de opvatting der geleerden voornamelik de taalopvatting van Wundt. De schr. wil een ontboezemingstaal en een begrippentaal onderscheiden; voor de laatste moet de logika de maatstaf blijven. Wundt ‘is de ware taalbegrijper niet’; hij staat te veel onder invloed van oude spraakkunst-dogma's. Ook de mening van Wundt, dat het geschreven woordbeeld een voorstellingseenheid is, kan hij niet delen. De proeven met de tachistoskoop,

[p. 158]

waarop Wundt zijn mening grondt, meent hij anders te kunnen verklaren. Z.i. worden alle woorden bij het lezen met grote snelheid afgespeld. ‘Afzonderlike lees- en schrijfcentra in onze denkorganen’ weigert hij aan te nemen. Voor de verschijnselen van alexie en agrafie geeft hij een eigen verklaring.

De Boomgaard. Maart. Dit nummer is geheel gewijd aan Cyriel Buysse. Men vindt er in: een artikel van Victor de Meyere, een bibliografie, en een Enkwest over Cyriel Buysse.

Den Gulden Winckel. N^o. 2. A.S. Kok bespreekt zeer waarderend het proefschrift van Dr. Luyt over Johannes Kneppelhout. - S. Esser kondigt het eerste deel aan van Nicolaas Beets, door G. van Rijn, een biografie die drie lijvige delen zal beslaan. Hij noemt de stijl ‘omslachtig en breedsprakig’, en verwijt de schrijver dat hij Beets' waarschuwing ‘wacht u voor teveel!’ niet genoeg gedachtig is geweest. - Joh^a Snellen bespreekt twee romans van J. Reyneke van Stuwe.

N^o. 3. Edmond van Offel beoordeelt het laatste dichtwerk van Karel van de Woestijne: De Gulden Schaduw. - De Lexicographische Mededeelingen van J.D.C. van Dokkum betreffen Willem Kloos en J. Kloos-Reyneke van Stuwe.

Leuvensche Bijdragen IX, afl. 2. L. Grootaers besluit zijn studie over Het Dialect van Tongeren met een uitvoerige Woordenlijst. - J. Salsman maakt een reeks opmerkingen over Klank en rhythmus in Vondel's Lucifer. - J. Dupont zet een nieuwe ‘phonetisch-historische studie’ op touw, over Het Dialect van Bree (in Belgies Limburg), zich zo nauw mogelik aansluitend aan de voorafgaande dialektstudie van Colinet, Goemans en Grootaers over de dialekten van Aalst, Leuven en Tongeren. Na een Inleiding, met een algemene kenschetsing van het dialekt, behandelt dit eerste gedeelte de Klankleer. - D.A. Stracke zegt Iets over de punctuatie in Middelnederlandsche dichtwerken. Terecht wijst hij op de verwaarlozing van Middeleeuwse interpunktie door veel tekstuitgevers. Als waarschuwend voorbeeld behandelt hij het Leven van S. Lutgardis, door Van Veerdeghem uitgegeven. Hij bewijst dat de oorspronkelike leestekens volstrekt niet slordig geplaatst zijn, en op verscheiden plaatsen de tekst inderdaad verduideliken, terwijl de moderne leestekens van de uitgever de betekenis verduisteren. - In de rubriek Boekennieuws bespreekt J. Salsman Het Leven van Vondel door Leendertz, en L. Grootaers enige Duitse dialektstudies.

[p. 159]

Zeitschrift für deutsches Altertum LII, 4. In een artikel Zur Überlieferung und Composition des Reinaert wijst J. Franck op de grote betekenis van het jongste Reinaert-handschrift voor de tekstkritiek. Hij acht het belangrijker dan het Comburgse, en gaat de onderlinge verhouding van de handschriften na. Het goed recht van de tekstkritiek wordt door deze vondst bevestigd: ‘Ich habe den eindruck, dass wir uns nunmehr fast überall auf sicherem bodem befinden.’ In het tweede gedeelte van deze studie komt het auteurschap ter sprake. De schrijver betoogt dat het oudere werk van Arnold in de tweede helft, de toevoeging van Willem, naar de Franse branche, in de eerste helft te zoeken is. Hij doet een poging om tussen die gedeelten stijlverschil te ontdekken. Het slot van Reinaert I, dat in het nieuwe handschrift ontbreekt, behoort z.i. ‘notwendig zu der genialen erfindung Arnolds.’

Museum. Maart. J. Verdam bespreekt de Reinaert-uitgave van Buitenrust Hettema. Tegenover deze uitgever bepleit hij ‘het recht en de plicht der tekstcritiek’, die door de vondst van het nieuwe handschrift zozeer in het licht gesteld zijn. De geringschatting van de nieuwe tekst schrijft hij daaraan toe, dat de uitgever ‘tegenover eene gezonde en methodische critiek het standpunt inneemt van een fanatiek vijand.’ Voor de aantekeningen en het glossarium heeft de beoordelaar veel lof.

April. C.H.Ph. Meijer kondigt het derde deel aan van Te Winkel's Ontwikkelingsgang der Nederlandsche Letterkunde, en geeft daarbij enkele aanvullende kanttekeningen, onder het lezen gemaakt.

Volkskunde. Afl. 3-4. Mej. C.C. van de Graft vertelt in een artikel Christus is opgestanden van een eigenaardige Paasviering in Ootmarsum, het ‘vlöggelen’, waarschijnlik een overblijfsel van de oude Paasprocessies. Zij geeft daarbij de tekst van het lied, dat zeer populair geweest is, zowel onder Luthersen als onder Katholieken. - V. Fris doet een mededeling over Een kindergevecht te Brugge in 1489. - A. de Cock vervolgt zijn Spreekwoorden, zegswijzen en uitdrukkingen, op volksgeloof berustend, door een reeks uitdrukkingen waarin dieren genoemd worden. - E. de K. verzamelde folkloristiese merkwaardigheden op Eene wandeling naar de Katreveere(n). - Emile van Heurck zet het geïllustreerde artikel over De Vlaamsche kinderprenten voort. - E. de K. tracht Een volksgebruik te Leuren en te Rome, de zogenaamde ‘pottekensmerkt’, te verklaren, - A. de Cock wijst op Geparodiëerde Sermoenen, nl. het Sermoen van Pater Brom (Van Zeggelen) en De Preek van dominee Stokvisch.

[p. 160]

Van onzen tijd. N^o. 23-24. Maria Viola bespreekt uitvoerig een ‘moderne herdruk van een ouderwetsch vertelselboek’, De Vrouwenpeerle, de historie van ‘Helena de verduldighe, Griseldis de saeghtmoedige en Florentina de getrouwe.’

N^o. 25. Jos. Endepols beoordeelt uitvoerig en degelik het proefschrift van Mej. Neurdenburg, het herdrukte rederijkersgedicht Van Nyeuvont, loosheit ende practike, interessant voor de literatuur- en taalstudie, evenals voor de kultuurhistorie. De Inleiding geeft hem aanleiding tot nuttige vragen en opmerkingen.

De Katholiek. Maart. B.H. Molkenboer bespreekt uitvoerig Het Leven van Vondel door Leendertz.

April. G. van Poppel publiceert de eerste helft van een studie over Ruusbroec de Wonderbare. - B. Kruitwagen verklaart de benamingen Schorselwoensdag, Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag.

Anthropos. Maart-April. Jac. van Ginneken opent een Sprach-wissenschaftliche Chronik: de bespreking van Wilhelm Planert's werken, in 't biezonder zijn Makroskopische Erörterungen über Begriffsentwicklung geeft aanleiding tot toelichting van verschillende taalwetenschappelike kwesties.

Opvoeding en Onderwijs. N^o. 5. Fr. Chr. Kops vervolgt zijn studie over De Reizangen uit Vondel's Jozef in Dothan. - Fr. S. Rombouts schrijft een artikel over de eisen van Het Klasse-leesboek voor 12-16-jarigen, dat in N^o. 7 vervolgd wordt. De schrijver plaatst zich in hoofdzaak op het standpunt, door Van den Bosch verdedigd in zijn Inleiding op het Lees- en taalboek.

School en Leven. N^o. 26. Jan Ligthart prijst Woordkunst door M.A.P.C. Poelhekke, in een gemotiveerd artikel.

C.d.V.