De Nieuwe Taalgids. Jaargang 5

Cubicula locanda.

In Leiden en Utrecht ziet men, vooral in de zomervakantie, aan verschillende huizen waar kamers aan studenten worden verhuurd, bordjes met het opschrift cubicula locanda. Burgers en studenten vertalen dit stilzwijgend met studentenkamers te huur. Klassiek is dit Latijn niet. Cubicula¹⁾ zou er nog wel door kunnen, maar het werkwoord locare beteekent bij Cicero en zijn tijdgenoten alleen verhuren, en locanda zijn dingen die verhuurd moeten worden. Bij schrijvers die na Augustus leefden wordt intussen het gerundivum ook gebruikt om een kunnen aan te duiden, en in nog later tijd komt locare zowel in de zin van huren als van verhuren voor; in 't Frans heeft dan ook louer de beide betekenissen. Zo zou het opschrift dan toch nauwkeurig weergeven kamers te huur, als we maar niet aan 't klassieke Latijn denken.

1) Cubiculum betekent wel in den regel, maar niet uitsluitend slaapkamer. Plinius spreekt van cubicula nocturna et diurna. 't Is er mee als het Franse chambre en 't Italiaanse camera, die ook bij voorkeur van slaapkamers gebruikt worden.

[p. 153]

Toch geloof ik dat niet, en wel om de volgende reden. Wij Hollanders hebben bij aankondiging van huur en koop een ander spraakgebruik dan de meeste Europese volken. In 't Duits leest men op aanplakbiljetten en in advertenties zu vermiethen, zu verkaufen, in 't Frans à louer, à vendre. Het is waar dat het Franse louer dubbelzinnig is, maar Fransen die ik er naar vroeg verzekerden mij dat men in zulke zinswendingen altijd aan verhuren dacht; dat klopt met à vendre. In Engelse advertenties vindt men to be let or sold, for sale, rooms to let; daarnaast uitdrukkingen als bicycles on hire. In het Grieks, Italiaans, Spaans, Portugees en Russies volgt men het Franse en Duitse gebruik.¹⁾ Beide manieren van zich uittedrukken laten zich begrijpen. Bij ons is mededeling aan de voorbijganger of lezer de hoofdgedachte: dit huis is beschikbaar om gehuurd (of gekocht) te worden, gelijk de omschrijving van het Woordenboek luidt; bij andere talen heeft men in de eerste plaats te doen met een verklaring van de verhuurder of bezitter: dit huis moet verhuurd of verkocht worden. Waarom bij ons de elders minder gebruikelike manier algemeen is, kan ik niet zeggen; samenhang met ons volkskarakter schijnt me zonder spitsvondigheid niet te ontdekken.

Cubicula locanda lijkt mij nu eerder een vertaling te zijn uit het Duits of uit het Romaans dan van ons te huur, en daarom acht ik het niet waarschijnlik dat een Hollander die vertaling heeft gemaakt. De geschiedenis van het opschrift ben ik, ondanks veel zoeken, niet te weten kunnen komen. Misschien komt het met andere Latijnse uitdrukkingen die tot het Akademieleven behoren, uit Duitsland of Frankrijk (Parijs, Orléans), misschien is het gelatiniseerd Italiaans. In Italië heet een herberg locanda, een woord ontstaan uit camera locanda, dat insgelijks voortleeft.²⁾

Leiden, December 1910.

D.C. Hesseling.

1) Ik bedoel het regelmatig gebruik, zo als men dat leert kennen uit advertenties in de dagbladen. Hier en daar zal men, gelijk in 't Engels, wel eens afwijkingen vinden. Denen en Zweden schijnen onze opvatting te delen bij 't begrip huur, maar evenals Duitsers en Fransen iets te verkoop aan te bieden. Wel een bewijs dat het volkskarakter hier niet duidelik spreekt.

2) Dr. Boekenoogen deelt mij mee dat in het museum te Modena zich onder een verzameling houtblokken die afkomstig zijn van de firma Soliani (opgericht in de 17^de eeuw), zich er een bevindt waarop staat est locanda, een opschrift waarin we misschien 't model van onze Latijnse verhuurbordjes kunnen zien.