De Nieuwe Taalgids. Jaargang 3

[p. 240]

Admissie-examen.

I.

Schrijf is op het woord kaarsen. - Waarom schrijf-je kaarsen met het teken s? ‘Meneer, omdat kààrs een s heeft, daar komt en achter.’ - Schrijf dan het meervoud van laars is op: laarzen. - Zie-je wel, dus wat je zo even gezegd hebt, is niet goed. ‘Ja meneer, maar laarzen is een uitzondering.’ - Nu goed, maar verklaar me dan is hoe 't kòmt, dat laarzen een uitzondering is: Geen antwoord, want de jongen heeft wel in z'n grammatika van uitzonderingen geleerd, maar altijd weer als dògma tègen dògma. - Hoor eens: als ik niet op school was geweest of op school het woordje laarzen nièt gehàd had, en ik was een eenvoudige boer, maar die wèl de letters kende, dan zou ik toch kunnen vinden hoe ik het schrijven moest. Dat zou die boer kunnen vinden, u ook? ‘Nee meneer, dat moet je toch eerst geleerd hebben.’ - Vertel m' is, kende je 't woordje laarzen al, vòòr dat je op school kwam? ‘Nee meneer.’ - Had-je wel is laarzen gezien voor dat je op school kwam? ‘Jawèl meneer.’ - Maar 't wòòrd kende-je niet? ‘Nee meneer.’

II.

Bij een andere nam het gesprek deze wending: Heb-je nog op een andere manier woorden gekregen behalve op school? ‘Ja meneer, uit de boeken.’ - Wel ja zeker. Maar nog anders? Hoe heb-je je meeste woorden gekregen? - Stomme stilte. De jongen begrijpt er blijkbaar niets van. Toch had ik 't met hem al dààrover gehad, dat een woord een klank is. Hij kan zich niet lòs maken van 't idee, dat een woord een geschreven ding is. - Hoor is vent, heb-je wel is gehoord van je Moeder-taal? ‘Jawèl meneer, dat is de Nèderlandse Tààl.’ - Hoe leer-je die moedertaal nu, waar heb-je die van daan? Luister nu is gòèd naar dat woordje: Moeder-taal: Antwoord: ‘Als we op school komen.’

III.

We hadden 't er over gehad, dat een woord een klank is; en dat, als we die klank dan met tekens gaan àànduiden, dat die letters dan niet het eigenlike wòòrd zijn, maar de spelling van 't woord. Naar 't scheen, had hij het goed begrepen.

[p. 241]

Toen kregen we 't over kaarsen: ja, kààrs had een s, en daar kwam en achter. Laarzen dan? Ja, dat wàs ook zo. - Nu, we zullen 't samen is zien te vinden. Hoor is: dat woord kaarsen (we zullen die letters nu maar is het woord noemen), dat woord kaarsen bestaat dat alleen maar zo op papier, of bestaat het ook nog ergens anders, nièt op papier? Stilte. - Is dat woord soms ook in je-zelf, binnen in je? ‘Ja meneer.’ - Hoe dan?: Stilte. - Laat dan is hòren dat het woord ook in je is. ‘O ja meneer, als ik het ùitspreek!’: let wel, uit-spreek; 't is de vaste term, ze kennen alleen een ‘uitspreken’, ze gaan uit van het teken: ook deze neemt het teken weer voor het primaire, eerst het teken, dàn de klànk. - Zèg het dan is, ‘kaarsen.’ - Goed. Als je die klank die je nu ùit je voortbrengt, nu met tekens goed wilt aanduiden, hoe kom j' er dan toe om het te doen op deze manier: kaarsen: met s? ‘Meneer, 't woord is kaars, en daar komt en achter.’

Mijn gesprekken met nog al dommen noteer ik niet. - Een goed antwoord op ‘wat is een letterteken?’ was niet te krijgen. Want geen een dacht aan de klank. Alleen de goeien waren er op te brèngen: een teken voor iets; en de scherpen kwamen tot: teken voor een klank. Ook bij snelle, scherpe jongens kostte het grote moeite om ze van de prioriteit van het teken af te brengen en hun aan de klank dag te doen denken: in plaats dat dat tussen jongen en examinator vast zou staan, 't woord dag is in de eerste plaats een klank en als we 't over 't eigenlike wòòrd hebben, dan hebben we 't natuurlik over die klank.

IV.

Een gesprek ging aldus ('t was geen domme jongen; we hadden 't over klank en teken gehad en 't was blijkbaar (ik konkludeer uit zijn eigen antwoorden) begrepen. Nu de toepassing): Als ik strakjes hiervandaan ga, wat zet ik dan op? Hoe heet dat? ‘Hoet’. - Precies? heb-je 't wel gòèd gehòòrd? Luister is goed, naar je zèlf; hoe heet het? ‘Hoet’. - Duid dat nu in tekens is aan die klank, net zoals ie is: Hoed (daar stònd het!). - Ja? Zèg het nog is. ‘Hoet’. - Duid dat nu is preciès met letters aan wat je daar hòren laat: Hoed (daar stond het weer!). - Dus hoor-je een d op 't eind van dat woord? ‘Ja meneer.’ - Laat me de klank is horen waar dit het teken van is: d: De jonge zègt, en zegt nòg is de d; goed dus. -

[p. 242]

Ziezo, zeg nu het woord nog is. En luister goed, wat je hoort. ‘Hoet, hoet.... Nee meneer, 't is een t.... Maar een d moet 't eigenlik wèzen,’ - Zou jij het met d kunnen zèggen? Doe 't is: De jongen probeerde: ‘Hoed-e’. - Heb je 't zo wel is horen zeggen door iemand? ‘Nee’: Hij vond het grappig, dat iemand dat zo zou gaan zeggen. Ik lachte ook. ‘Ja meneer, maar 't moet toch eigelik.’ - Zo; dus moeten al die honderdduizende Nederlanders gaan zeggen van hoed-e? Maar waarom moet dat dan, jonge? ‘Ja meneer 't is toch met een d.’ - Bedoel je dat we 't met een d schrijven en dat we 't dus ook zo zeggen moeten? ‘Ja meneer.’ - Nu, schrijf nu nog eens op de klank die je zelf in het woord zegt, en luister meteen nog eens naar mij; hoet: Hij schreef nu hoet.

V.

Een jongen van een andere H.B.S. deed toelatingsexamen voor de 5^de. Ik vroeg hem, niet om de jongen er naar te beoordelen maar om het nog eens te horen: ‘Wàt is het lidwoord van onbepaaldheid in 't Nederlands?’ - ‘Een, meneer!’ - Dat 's een telwoord: een, twee, drie! - ‘Jà meneèr, maar ook onbepaald lidwoord.’ - ‘O! heeft dat een ook nog verschillende vormen?’ - ‘Ja wel, tweede naamval eens, 3^de en 4^de naamval enen, vrouwlik ene.’ - ‘Hé, ik ben al een kleine veertig jaar Nederlander, maar ik heb dat nooit zo opgemerkt; ik dacht dat et 'n was: 'n tafel, en nooit anders dan 'n.’ - ‘O ja meneer, maar dat 's Kollewijns!’

Daar zit wat in in dit staaltje.

v.d.B.