De Nieuwe Taalgids. Jaargang 3

[p. 128]

De verschijningen in Da Costa's ‘Slag bij Nieuwpoort’.

Voor zoover ik mij herinner, is in geen der commentaren op het bekende lied van Da Costa bij de regels:

Men zegt, dat op dien stond bij 't dondren der bazuinen
Twee groote schaduwen gezien zijn op de duinen enz.¹⁾

gewezen op andere voorbeelden van zulk eene epiphanie in het gevecht. Dr. Vürtheim in zijn Gidsartikel Dioscuren (October 1907 bl. 74) herinnert in dit verband aan den slag van de Romeinen (onder den verdreven koning Tarquinius Superbus) tegen de Latijnen bij het meer Regillus bij Tusculum (nu Frascati) ± 500 v. Chr., waar ‘de rechtvaardigheid van den Romeinschen aanval bevestigd zou zijn door een goddelijke interventie. Twee ruiters van bovennatuurlijke grootte, jonge mannen, hadden de charge der cavalerie met gevelde lansen geleid, doch na de overwinning plotseling verdwenen, waren zij dienzelfden avond te Rome op het Forum gezien, waar zij hunne druipende paarden leschten aan de bron Iuturna. Toen de omstanders hun naar nieuws vroegen, hadden zij het verloop van den slag gemeld en een ongeloovig toehoorder lachende over den baard gestreken, die vroeger zwart sinds dien ros van kleur bleef. Daar na had men hen vruchteloos gezocht.’

Het Grieksche model dezer verschijning is bekend, zegt Dr. Vürtheim²⁾ en ‘zij is nagevolgd in de christelijke legenden. Zoo zagen in

1) Kompl. dichtw. IV, 141.

2) Ik herinner aan de Homerische gedichten, waar meermalen de goden of godinnen in menschelijke gedaante het hun bevriende leger voorgingen. Zoo b.v. de godin Athene in de gedaante van Laodokos (Ilias 4^e boek) en in de gedaante van Deïphobus, broeder van Hector om dezen op valsche manier tot den strijd met Achilles te verleiden (Ilias 22^e boek); Apollo die in een nevel gehuld Patroklus een duizelingwekkenden slag geeft (Odyssea 16^e boek). In Bilderdijks' Ondergang der eerste Wareld strijden aan den kant der Reuzen de Paradijsgeesten en de Helsche geesten (Duivelen), aan de zijde der menschen, onder den aanvoerder Segol een ‘Hoogere Macht’, (Gods engelen).
In het drama heet zulk een bovennatuurlijke verschijning die vaak een beslissing geeft deus ex machina, uit Euripides maar ook uit Vondel (de engel Rafael in den Gysbrecht, en uit Hooft (de Vecht in den Geeraert v. Velsen) bekend.

[p. 129]

den slag van Antiochie (1098) de Christenen aan hun hoofd strijden St. Joris, St. Mercurius en St. Demetrius op witte paarden gezeten. In Engeland beschermden nog na hun dood St. Wittfried en St. Cuthbert de inwoners van Hexham tegen de Schotten en verschenen op witte rossen.’¹⁾

Hooft in zijn Hollandsche Groet aen den prinse van Oranje, (Frederik Hendrik), over de zeghe van den jare 1629 (inneming van 's Hertogenbosch), een tegenhanger van Vondel's Zeghezang, laat Mars naar de aarde afdalen en zich onder de krijgers begeven, die daardoor hun moed voelen opgewekt.

Mij lust met mijn persoon die feeste te versieren.
Mijn' toorts²⁾ vervoeghe zich bij al die zeghevieren.

In zulk een' hemel hael jek doch mijn hart best óp.

Mits³⁾ daelt hij onder 't hejr beschórst met ijs're korsten.⁴⁾
Een nieuwe lust terstont bevangt die brave borsten:

Gemerkt⁵⁾ zijn' godtheit kracht en koenheit van zich geeft.

Elk man die wort 'er tien; gaet zich ten aanval stellen,
Met neêrgebogen hooft,⁶⁾ ontziende doôn nocht hellen

En vol van dezen geest, door kling en kogels streeft.

Vlamaêmende mortier spuwt, ujt metale kaken,
De swangere granaet, die ploffend' op de daken,

Met ijslijk bersten, werpt haer alvernielend pit.

Dat brusk⁷⁾ gewelt doet kerk en torens hoogh van hujven,⁸⁾
En loot, en hout, en steen, aen grujs en splinters stujven:

En waer een kerren⁹⁾ treft, zij komt om¹⁰⁾ lijf oft lidt.

G.A. Nauta.

1) Goddelijke tusschenkomst op eenigszins andere wijze, ook door een verschijning, bleek op den tocht van Constantyn tegen Maxentins (312 n. Chr.): het kruisteeken met het omschrift: ‘hoe (labaro) vinces’ d.i. in dit teeken zult gij overwinnen. Zie Eusebius, vila Constantini I, 28.

2) D.i. myn ster (Mars).

3) meteen.

4) harnassen.

5) aangezien.

6) ‘A la teste baissée, zeit de Franchois’ (aant. v. Hooft), stoutmoedig.

7) woest, hevig.

8) kappen.

9) kern, pit, de inhoud van de granaat.

10) weg te nemen.