De Nieuwe Taalgids. Jaargang 3

Is 't zwaktonige die een aanwijzend of een persoonlik voornaamwoord?

Na de artikels in De Nieuwe Taalgids II, 8 en 244 geloof ik, dat een poging om bovenstaande vraag te beantwoorden, nog van nut kan zijn.

Eerst wil ik drie dingen uit genoemde artikels in herinnering brengen:

1^o. ie wordt van vrouwelike personen niet gebruikt.

2^o. Van mannelike personen gebruikt, kan die een aanwijzend, maar ook een persoonlik vnw. zijn.

3^o. In plaats van 't pers. vnw. die kan men ook ie zeggen.

Daaruit kan ik 't volgende besluiten:

4^o. Als van een vrouwelike persoon die wordt gebruikt, is 't een aanwijzend vnw.; want was 't een pers. vnw., dan zou men er volgens 3^o. ook ie voor kunnen zeggen, waardoor men echter in strijd zou komen met 1^o.

Maar men kan uit 3^o. niet de konkluzie trekken, dat die een pers. vnw. is, als 't met ie afwisselt. (Zie N. Taalg. II, 247).

Als bv. mijn leerlingen zich op mijn bevel naar de speelplaats hebben begeven, maar ik er daar één mis, dan kan ik vragen: ‘Waar blijft Jan? Wìl die misschien niet?’ In plaats van die kan ik hier ook ie zeggen; maar zolang ik dat niet gedaan heb, kan ik die zowel een aanw. als een pers. vnw. noemen.

Waar hangt dat van af?

Wordt de vermiste persoon meer gedacht als één uit velen dan als

[p. 100]

afzonderlik persoon, dan is die een aanw. vnw.; in 't tegengestelde geval een pers. vnw. Van de vele funkties van 't aanw. vnw. hebben we er hier een, die een fijne schakering in de werkzaamheid van de geest geldt. Zodra het over vrouwelike personen gaat, komt die schakering duidelik uit door vormverschil. Ik zal dan nl. aan de leerlingen op de speelplaats vragen: ‘Waar blijft Marie? Wil die misschien niet?’ (aanw. vnw. volgens 4^o.) maar ook: Wil ze misschien niet? (pers. vnw.)

Ik meen nu aan de vier reeds genoemde regels een vijfde te mogen toevoegen:

5^o. 't Zwaktonige mannelike die is een aanw. of een pers. vnw., naargelang ik een aanw. of een pers. vnw. zou gebruiken, als 't een vrouwelike persoon gold.

Bijvoorbeeld. Mannelik: ‘Wìl die niet?’ Dit luidt vrouwelik: ‘Wìl die niet?’ of ‘Wìl ze niet?’ Zodat nu niet is uit te maken, of 't mannelike die een aanw. of een pers. vnw. is, al wisselt dat die ook met ie af; tenzij - 't psychologiese verschil, waarvan boven sprake was, uit 't verband blijke.

Mannelik: ‘Ze hebben die daad veel erger voorgesteld dan die werkelik is.’ Dit luidt vrouwelik: ‘Ze hebben Marie veel knapper voorgesteld dan ze werkelik is.’ Zodat 't mannelike die hier een pers. vnw. is.

Het kan nu ook de vraag niet meer zijn, of die (= de daad) in bovenstaande zin wel mannelik is. Dit blijkt uit regel 3^o. en 1^o.

Ph.J. Simons.