De Nieuwe Taalgids. Jaargang 2

Boekbeoordelingen.

Der papierne Drache, von Otto Anthes, Oberlehrer in Lübeck. - 5-7 Tausend. R. Voigtlander's Verlag in Leipzig, 1907. - Pr. 2 Mk.

Uit het ‘Voorwoord’ bij de twede druk:

.....; das eine sollt ihr auch auf eurer neuen Ausreise auf allen Gassen verkünden, dieses nämlich:

dasz das Deutsche kein Fach ist wie andere Fächer; das man zum Lehrer des Deutschen noch lange nicht hinreichend ausgerüstet ist, wenn man trau seine Germanistik studiert hat;

dasz der Unterricht im Deutschen sein Ziel nicht von ferne erblickt, wenn er sich damit begnügt, ein Sprachunterricht zu sein wie der in Lateinischen oder im Französischen.

Sondern:

dasz es gilt, an die Stelle des Unterrichts von der deutschen Sprache einen vom deutschen Wesen zu setzen. Das heiszt zugleich: in der Schule einen Platz zu schaffen, wo alle Bächlein und Rinnsale geistigen Lebens zusammenströmen und geläntert werden,

[p. 312]

wo der Schüler gebildet wird zu einem Menschen von stammhafter, volkstümlicher Kultur.

Deze uitspraken stempelen al dadelik de schrijver tot een geest verwant van de nieuwe taalbeweging hier te lande, en wanneer we de inhoud van 't aantrekkelik boekje volgen, vinden we ook in de verschillende opstellen en fragmenten - bladen eigenlik die door één windstoot in dezelfde richting gedreven worden - het nieuwe beginsel in al z'n konsekwentieën doorgevoerd.

De inhoud wordt verdeeld:

Dichter und Schulmeister (over de behandaling van dichterlike arbeid in de school).

Der papierne Drache.

Die Regelmühle.

We komen er nader op terug.

Alleen dit nog, in verband met het onderwijs in 't ‘Nederlands’:

Von den Regeln.

‘Alle moeite, die wij bij ons onderwijs in de spraakkunst besteden, heeft op het oog, in 't hoofd van onze leerlingen, een grammaties stelsel op te bouwen. We willen uit de afzonderlike “spraakleer”-verschijnselen een regel trekken, zoeken de leerlingen die regel in te prenten en brengen hem er toe, zich in de toepassing er van te oefenen. Dat wil zeggen: we jagen bestendig naar systematies spraakkunst-onderwijs. Of we nu een volledig dan wel een onvolgeheel aanbieden, en of we dit van voren naar achteren dan wel van achteren naar voren of nog anders doen, verandert aan de zaak al bitter weinig. Zodra we trachten taalregels te vinden, ordenen we de afzonderlike taal verschijnselen tot een systeem; wanneer we de leerlingen noodzaken, die regels vast te houden, omspinnen we het ganse veld van hun waarnemingen in taal, met de draden van dit systeem, en terwijl we ze er toe brengen, de geleerde regels weer in alle mogelike op zich zelf staande gevallen toe te passen, voeden we hem op in de mening, dat het systeem de eens voor altijd noodwendige, en alleen zuivere vorm moet wezen om iets taalkundig uit te drukken, aan welke vorm geen mens iets mag veranderen, maar waarnaar iedereen zich goedschiks heeft te voegen. Hoeveel verschillende zienswijzen omtrent de beste methode van spraakkunst-onderwijs de paedagogiese litteratuur ook bijbrengt, 't doel blijft overal hetzelfde; de leerlingen moeten zoo goed mogelik de taalregels kennen; hij moet een zo diep en zo ruim mogelik inzicht hebben in de bouw van de taal. Dat het onderwijs in de

[p. 313]

spraakkunst zelf reeds het grootste gewicht legt op het aanleren van de regels, blijkt ten overvloede ook nog uit de weg, die het bijna overal inslaat. Eigenlik toch, kan, wel beschouwd, van een vinden van de taalregels, van de kant van de leerlingen, zelfs niet eens sprake zijn. De taalregel wordt veeleer toch in een voorbeeld aangewezen, en op 't zelfde ogenblik geformuleerd. Van vinden is dus eigenlik niets te merken. De leerlingen worden er veeleer met de neus op geduwd. En nu zij ze hebben, worden ze aan 't werk gezet, om ze toe te passen. Dat wil zeggen: de bedoeling van de volgende oefeningen is niet, dat de leerlingen de regels in de werkelikheid van de taal bevestigd zullen vinden; maar dat ze van de kommandobrug van de taalregels af de taal zullen dirigeren.

.... En nu meent men met het bezit van die regels, met het inzicht in de bouw van de taal, met de kennis van haar systematiese aan vaste wetten gehoorzamende regelmaat, - wat alles hetzelfde is - òf het denkvermogen te ontwikkelen (vanwege de logika), òf de taalzuiverheid te bevorderen (door op de fouten en de dialekten te letten) òf het onderwijs in de vreemde talen te vergemakkeliken en bovendien of wel bij dit alles tegelijk het peil van beschaving bij de leerlingen te verhogen.’

‘Maar dit zit nog.’

J.K.

S. Hofker. De taal van Melis Stoke. Groningen, M. de Waal. 1908 (Amsterdamse dissertatie).

Het boek van mejuffrouw Hofker bestaat uit vier hoofdstukken, het eerste handelt over de handschriften, de andere drie over Stoke's taal en afkomst.

Er bestaan drie handschriften, A, B en C. De onderlinge verhouding hiervan is heel moeilik te bepalen, en ook de drie fragmenten van handschriften, die wij bovendien nog bezitten, helpen ons niet veel verder. Brill, de laatste uitgever van Stoke, heeft gepoogd, de handschriftenkwestie op te lossen. Als zijn hypothesen overtuigend waren, dan zouden wij heel wat weten van Stoke en zijn letterkundige werkzaamheid, maar juffrouw Hofker is er goed in geslaagd aan te tonen, dat Brill meer een roman dan een waar histories verhaal heeft geleverd. Het is verdienstelik, dat zij zich niet er toe heeft laten verleiden, om ook harerzijds haar fantazie te veel te laten werken.

[p. 314]

Daardoor zijn de positieve resultaten van dit hoofdstuk niet heel groot: maar het is te betwijfelen of hier iets anders dan een negatief resultaat voor wie ook bereikbaar zou wezen. De gegevens zijn al heel gering.

Ook de andere hoofdstukken kunnen in 't algemeen goed genoemd worden en de tekortkomingen er van zijn voor een groot deel te verklaren uit het gemis van voorstudieën. Ik wil op twee punten wijzen, waarmee zij meer rekening had kunnen houden:

1. Zodra een taal als schrijftaal begint op te treden, ontwikkelt zich tegelijk een soort van orthografiese conventie. Telkens blijkt uit nieuwe taalkundige onderzoekingen, dat men daar wel eens al te weinig rekening mee gehouden heeft. Ook in het Middelnederlands heeft deze bestaan. Beschouwen wij b.v. het woord nu. Aan deze spelling beantwoordt alleen de uitspraak in het Westvlaams, terwijl de tweeklank ui (öü) in het Oostvlaams uit ü ontstaan is. Maar het Zeeuws en enige oostelike dialekten hebben oe (ū) de andere (holl., brab., limb.) ou, au, ā, welke klanken uit oe (ū) en niet uit u (= ü) ontstaan kunnen zijn: wanneer nu in het Mnl. de spelling u verreweg de overwegende is, zal dat wel aan een spellingsconventie zijn toe te schrijven: evengoed als de regelmatige nu-spelling in het Nederlands van onze dagen. In het Mnl. was blijkbaar bij sommige klanken de orthografie vrij vast, bij andere. variëerde zij meer. Ik had graag gezien, dat mej. H. wat meer aandacht gewijd had aan de vraag, in hoeverre de verschillende afschrijvers onder invloed van een orthografiese conventie staan.

2. Als wij eens luisteren, hoe een Amsterdammer van onze dagen het woord mes uitspreekt, is het heel moeilik uit te maken, of de e dichter bij de (m)e(s)- of bij de i(s)- klank van het beschaafde Nederlands staat, en in allerlei lokale dialekten vinden wij dergelike klanken, die tussen onze ĕ en ĭ liggen. Zoo was het ook in de Middeleeuwse dialekten van Noord- en Zuid-Nederland, en niet alleen bij de ĕ-ĭ. Een enkele keer houdt mej. H. hier rekening mee, bijv. blz. 46, waar zij van de i-e-spelling van de oorspr. i zegt: ‘Zooals dus buiten rijm de i-vormen ABC in de meerderheid waren, zoo zijn hier de e-vormen talrijker. Hoe dit verschijnsel te verklaren? Vermoedelijk zijn beide hem zéér goed bekend geweest of was zijn uitspraak zwevend en spelde hij uit traditie i, doch rijmde gemakkelijk zijn i op e.’ Maar gewoonlik houdt zij er weinig rekening mee en schijnt zij de verschillende lettertekens als simbolen van duidelik van elkaar gescheiden, vrij ver van elkaar afliggende klanken te beschouwen.

[p. 315]

Maar dit zijn kleinigheden, die gedeeltelik door het zich-aansluiten bij een oude traditie, gedeeltelik door het ontbreken van een traditie verklaard kunnen worden. Want helaas waren er tot nog toe weinig onderzoekingen gewijd aan middelnederlandse dialektologie.

Mejuffrouw H. komt tot de konkluzie, dat het dialekt van Stoke veel overeenkomst heeft met de door Verschuur, Van Weel en Opprel beschreven nieuwndl. dialekten van Noord-Beveland, Goeree en Oud-Beierland. Ik kan volkomen meegaan met haar redenering en haar konkluzies. Over allerlei kleinigheden zou ik nog kunnen spreken en meermalen zou ik dan kunnen vertellen, dat ik enigszins van mening verschil met de schrijfster - zowel bij het reconstrueren van Stoke's taal uit die van de H.S.S. als ook bij de beoordeling van de eerste -, maar ik onthoud mij liever van een uitvoerig ingaan op punten van ondergeschikt belang. Als later het goede voorbeeld gevolgd wordt door anderen en ook van andere mnl. geschriften de taal wordt bestudeerd en gelokalizeerd, zal wellicht ook Stoke's taal ons nog helderder worden dan nu; maar al de latere onderzoekers zullen veel hebben aan Mej. H.'s werk en niet kunnen nalaten, het nauwkeurig te bestuderen.

Als eenmaal de mnl. dialektkunde ijverig beoefend wordt, zou het dan ook niet van groot belang zijn, naar de dialekten van afzonderlike handschriften een onderzoek in te stellen? Zulke onderzoekingen zullen van minder belang zijn voor de afkomst van de schrijver, maar van des te meer belang voor het Middelnederlands als taal.

N. van Wijk.