De Nieuwe Taalgids. Jaargang 2

Uit de tijdschriften. (Julie-Augustus).

De Gids. Julie. Onder het opschrift Potgieter herdacht geeft J.N. van Hall een waarderende bespreking van de Potgieter-feestgaven van Verwey en van Simons, die wij in de vorige aflevering aankondigden.

Aug. J.N. van Hall schrijft naar aanleiding van Pomes' proefschrift een kort artikel over Van Alphen's kindergedichtjes. - Carel Scharten behandelt uitvoerig De grondslagen eener nieuwe poëzie van Adama van Scheltema, dat na een prijzende opzet grotendeels afgebroken wordt. Zijn voornaamste grieven zijn: dat de schrijver het proza niet als kunstvorm beschouwt, dat hij geen eigen prozastijl heeft, dat hij zich bezondigt aan ‘lichtzinnige polemiek’ tegenover de tachtigers, dat zijn ‘zwaarwichtige theorie’ overbodig is, omdat zijn kunstbeginselen in de grond ‘oude waarheden zijn, door alle groote kunstenaars van alle eeuwen stilzwijgend erkend’ en geen noodwendig uitvloeisel van zijn sociaal-demokratiese levensbeschouwing en filosofie. Het boek behoudt volgens de criticus waarde als ‘beknopte poëtiek, een vrij volledige verzameling gezonde kunstprincipes en een schat van nuttige werken.’

De Beweging. Julie. J. Prinsen J.L.z. begint een interessant artikel over Multatuli en de Romantiek, om aan te tonen ‘dat in den ideeënvoorraad van Multatuli's werk weinig oorspronkelijks is,’ maar dat dit volstrekt niet gelijk staat met ‘impotent teren op anderen.’ Hij wil later zien ‘hoe Multatuli meegeleefd heeft met zijn tijd, gegroeid is uit zijn eeuw, en dat men alleen Hollander van 1860 moet zijn om te meenen dat Multatuli een doldrieste hemelbestormer is, die buiten alles en allen staat.’ Met de Romantiek

[p. 269]

bedoelt de schrijver in dit verband ‘het gansche letterkundig leven van ongeveer 1750 tot plus minus 1850, gevoeld als één groote eenheid, één streven naar machtige, zelfstandige kunst.’ Met een reeks parallelle ideeën wordt dan op ontleende of verwante uitingen gewezen. - J. Koopmans vervolgt zijn studie Bilderdijks Treurspelen met een beschouwing van de ‘nationale’ spelen Floris V, als spiegel van Bilderdijks vorsten-ideaal, en het zwakkere Willem van Holland, ‘meer melodramaties dan tragies’, mat dat eerst zijn juiste betekenis krijgt ‘als een manifestatie van Bilderdijks Staatsrecht-leer.’ Beide stukken stelt de schr. beneden de Kormak, ‘een koninklik stuk, hoog van stijl, en met koninklike gevoelens.’ ‘Voor het billiker oordeel van het nageslacht staat de “Kormak” als de vereenzaamde belichaming van een antieke gedachte. Het draagt het stempel van Bilderdijk: het is Bilderdijk zelf.’ - Onder de Boekbeoordelingen geeft Maurits Uyldert een uitvoerige afbrekende kritiek van een drietal dichters: Edw. B. Koster, Victor de la Montagne en Reddingius - G. Gossaert spreekt onder het opschrift Lucretius, Dr. Koster en Sappho een zeer scherp oordeel uit over Edw. B. Koster als vertaler. - Alex Gutteling bespreekt onder het opschrift De Nederlandsche Letteren en het Onderwijs de Hist. schets van de Ned. Letterk. door C.G.N. de Vooys en Woordkunst van onze Tijd door J.B. Schepers.

Aug. J. Prinsen vervolgt zijn studie over Multatuli en de Romantiek met de beschouwing van een paar episoden uit zijn werk, die in hun samenstel onder invloed van de Romantiek staan, nl. De Bruid Daarboven en de Woutergeschiedenis, waarnaast hij Von Sallet's Contraste und Paradoxe legt. Daarin wijst hij op een kenmerkende trek van de gehele romantiek: ‘de opstand van het individu tegen de maatschappij’, onder de machtige invloed van Rousseau. Ook in ‘zijn verteedering voor de gevallen vrouw’, zijn pleidooi voor de vrije liefde staat Multatuli onder de romantici niet alleen. Soortgelijke aanrakingspunten vindt men in zijn levenspraktijk, zijn vage idealen en zijn ‘Don-Quichotterie.’ ‘Hij heeft de litteratuur der Romantiek te veel au serieux genomen, hij heeft zijn eigen leven, hoe bitter ook, getooid in het kleed zijner opgezweepte fantasie.’

Onze Eeuw. Julie. N. van Wijk geeft een heldere en populaire uiteenzetting van het veelbesproken vraagstuk: Waar heeft het Indogermaansche stamland gelegen? Hij gaat daarbij uit van de klankleer, en toont aan hoe de studie van de klankverandering tot een aannemelike hypothese geleid heeft. Een voorname oorzaak van veranderingen in het klank- en aksent-systeem is de zogenaamde ‘Sprach-

[p. 270]

mischung’, die ontstaat wanneer aan een volk, waarvan de spreekorganen aan andere klanken en aksenten gewend zijn, de taal van veroveraars opgedrongen wordt. Waar dus het Indo-Germaans door ‘Sprachmischung’ veranderd moet zijn, b.v. in Indië en Zuid-Europa, kan de bevolking oorspronkelik niet uit Indo-Germanen bestaan hebben. Uit een nadere beschouwing van de Balto-slaven en de Germanen blijkt dat hun taal in bepaalde perioden wel ingrijpende veranderingen heeft ondergaan, maar daarvoor moeten andere oorzaken geweest zijn. Zolang zij samenwonen bewaart hun taal het Indo-Germaanse karakter. Op die grond mogen we aannemen dat hun ‘Urheimat’ deel uitmaakte van het Indo-Germaanse stamland. De konklusie luidt dus ‘dat zoowel de West- en Zuidwestkust als de Zuidoostkust van de Oostzee met een groot gedeelte van het daarachter liggende binnenland tot die Indogermaansche “Urheimat” hebben behoord.’ Vermoedelik heeft ook het stamland van de Kelten, dat in Zuid-Duitschland tusschen de Rijn en Bohemen gezocht wordt, er deel van van uitgemaakt. ‘Het gebied van de Indogermanen was dus blijkbaar heel groot: het strekte zich uit van den Rijn tot den Dniepr.’ Het lijkt vreemd dat een zo uitgestrekt gebied een betrekkelik homogene taal zou hebben gehad, maar minder belangrijke dialekt-verschillen zijn niet buiten gesloten en zelfs op een enkel punt aangetoond.

De Indogermaanse periode, d.w.z. de ‘laatste eenheidsperiode’ behoeft niet vóór 2500-2000 v. Chr. gesteld te worden, om al wat daarna gebeurd is, te kunnen verklaren.

De Nieuwe Gids. Aug. Edw. B. Koster protesteert, in een artikel Beweging-Beweging tegen de afbrekende kritiek van zijn poëzie in het tijdschrift De Beweging.

Elseviers Maandschrift. Julie. H. Robbers bespreekt de uitgave van Lodewijk Mulder's Verspreide Geschriften, en stelt tegenover de overschatting door Van Nouhuys zijn mening dat in Mulder's werk weinig van blijvende waarde is.

Aug. Onder het opschrift Over den Humor en over Van Hulzen bestrijdt H. Robbers de mening van Van Nouhuys, als zou de onze litteratuur tussen 1880 en 1900 verstoken zijn van humor. Behalve het werk van Van Hulzen wordt in deze aflevering ook de Vlaming Victor de Meyere besproken.

Groot-Nederland. Julie. Een artikel van Maurits Uyldert, Overgangen (II) schetst de ontwikkeling van Henriëtte van der Schalk als dichteres.

[p. 271]

Aug. R.A. Kollewijn bespreekt in een artikel Nederlandse literatuur-geschiedenis Te Winkel's Ontwikkelingsgang der Ned. Lett. I en Kalff's Geschiedenis der Ned. Lett. III. In het biezonder toont hij aan, dat Te Winkel's opvatting dat ‘persoonlike ethetiese waardering bij de geschiedschrijver buiten spel moet blijven’ onhoudbaar is, en dat de Inleiding in dit opzicht vol tegenstrijdigheden is. De daar ontwikkelde kunsttheorie en flozofiese beschouwingen acht hij zeer zwak. Verder acht hij het een leemte dat een uitvoerige dokumentering ontbreekt. - Frans Bastiaanse publiceert het eerste gedeelte van een artikel over Het Geestelijk Lied, geschreven naar aanleiding van Knuttel's proefschrift. De schr. verwerpt Knuttel's criterium voor volkspoëzie, en tracht een nieuw te geven, waarbij hij het begrip volkskunst zo verruimt, dat de verzen van Cats er onder vallen. Verder maakt hij Knuttel het zonderlinge verwijt dat hij ‘een meerderheid van onbeteekenende, voor de kunst waardelooze gedichten’ in zijn studie behandelt. - W.G. van Nouhuys bespreekt de Nieuwe Dante-vertalingen van Rensberg en Boeken.

Tijdschrift voor Ned. Taal en Letterk. XXVII, afl. 1-2. J.S. Speyer behandelt de etymologie van blond, dat hij uit het Romaans als ‘honingkleurig’ verklaart, verwant met het Latijnse blandus = vleiend. - H.P.J. van Alphen bevestigt het bestaan van een werkwoord kloppen in de biezondere betekenis van castrare. - N. van Wijk bespreekt, in aansluiting bij zijn studie over vokaalrekking vóór r + dentaal, de woorden bord, dorschen, worden, op grond van de Noord- en Zuid-Nederlandse dialektvormen. - Dezelfde schrijver gaat na de verhouding van Mnl. soe en Ned. zij en daarnaast de vorm hij, waarbij hij eveneens zijn betoog op dialektstudie baseert. - F.P.H. Prick van Wely ziet in pardoes ‘een eenvoudige klanknabootsing.’ - Leonard Willems geeft een uitvoerige tekstkritiek op Reinaert I onder het opschrift Reinardiana IV. - J.A.N. Knuttel tracht aan te tonen dat de vier spelen van Den Handel der Amoureusheyt alle geschreven zijn door Colijn Keyart van Rijssele, de schrijver van de Spiegel der Minne.

Ons Tijdschrift. Afl. 5. Chr. Stapelkamp verklaart voor leken een aantal Verouderde woorden en uitdrukkingen uit den Statenbijbel door ze in hun oorsprong na te gaan, en uit vroegere of gelijktijdige werken bewijsplaatsen aan te halen. In deze aflevering worden o.a. behandeld: beginsel, aenbegin, smetsbroeder, tellieurlecker, balgh en behoorte.

[p. 272]

De Katholiek, Aug. G.M.A. Jansen geeft het eerste deel van een helder-elementair artikel De Vereenvoudigde Spelling. Ter herinnering en ter opwekking.

De Vlaamsche Gids. Aug. bevat o.a. Albrecht Rodenbach, naar zijne onuitgegeven Nota's en onze persoonlijke Herinneringen door Ferdinand Rodenbach. - Het letterkundig leven te Gent in de 15^e eeuw door A. van Werveke.

Opvoeding en Onderwijs. No. 14 vgl. Chr. Kops vervolgt zijn artikelen over Onze letterkunde na 1880. - Frater Tharcisco schrijft een uitvoerig artikel over Het geestelijk lied in vroeger eeuwen, op grond van Knuttel's proefschrift.

School en Leven. 30 Julie. Hetty Robbers laat een groot aantal ongekorrigeerde briefjes en enige ‘vrije opstelletjes’ afdrukken, in een artikel Het stellen van de kleintjes, en vertelt hoe zij deze aardige resultaten bereikt heeft.

De Nieuwe School. No. 5. Thyssen karakteriseert in een artikel Schoolmeesters-studie de tweede druk van Schutte's boekje Spreekwijzen aan het dagelijksch leven ontleed, verklaad en toegelicht als een aftreksel van Stoett. Maar zijn kritiek krijgt een wijder strekking wanneer hij er heftig tegen protesteert dat deze ‘papagaaiengeleerdheid’ op onderwijzers-examens als maatstaf van taalkundige ontwikkeling moet dienen. Wij geven met volle instemming in deze aflevering een citaat er uit. In No. 7 en 8 parodieert S.A. Einach als Aanvulling op Schutte de dilettantiese spreekwoorden-verklaring. - De Boer stelt in twee artikelen: Examen-studie (N^o. 6) en Woordverklaring (N^o 7 en 8) de taalgeleerdheid van Koenen aan de kaak. Deze kritiek, ingegeven door echte verontwaardiging, zou sterker staan, als de persoonlike hatelikheden achterwege bleven, en het bewijsmateriaal door studie aangevuld werd. Wanneer de mannen van de Nieuwe School de strijd aanbinden tegen de sleur en de waanwijsheid van ‘taalspecialiteiten’ in de onderwijzerswereld, dan zullen ze in ons tijdschrift een bondgenoot vinden. Maar is het hun daarbij allereerst om praktiese resultaten te doen, dan moeten ze inzien dat de te schelle Van Deyssel-toon hun streven schaadt. Hun verontwaardiging kan zich doeltreffender uiten; de nuchtere feiten zijn welsprekend genoeg. En onder het wegruimen van de afbraak moet men het nieuwe bouwplan voor ogen hebben.

C.d.V.