De Nieuwe Taalgids. Jaargang 1

[p. 235]

Uit de tijdschriften. (Julie - Augustus).

De Gids. Julie. In het Overzicht der Nederlandsche letteren schrijft Scharten over A. van Oordt (Warhold) N. van Suchtelen (Quia absurdum) en A. Vermeylen (De wandelende Jood). Daarbij komen de eigenaardigheden van Van Oordt's kunsttaal ter sprake: naast lofwaardige ‘subtiele vondsten’ vindt men een streven naar een oorspronkelikheid, die in gezochtheid ontaardt. Afgekeurd wordt het gebruik van woorden als ‘toeleg, verleid, wijdloopig, geordend,’ in een betekenis die met het Nederlandse taal-eigen in strijd is.

Aug. In een opstel, getiteld Willem de Clercq, Da Costa en Kohlbrügge levert J. Hobma een bijdrage tot de kennis van het Réveil: hij schetst de macht die de profetiese persoonlikheid van Kohlbrügge over De Clercq had, en de verwijdering die daardoor tussen De Clercq en Da Costa ontstond. - J.N. van Hall kondigt Dr. Hamaker's proefschrift Over Jacob Geel aan. - P. Leendertz Jr. kritiseert Dr. De Raaf's uitgaven van Elckerlijc en Lanseloet, waarin hij de ‘luchthartigheid’ van de uitgever laakt. De Zomerspelen waarvoor deze uitgaven bestemd waren, worden kort door v.H. besproken.

Groot-Nederland. Julie. Van Nouhuys bespreekt met waardering de dramatiese kunst van Frans Mijnssen en geeft een beschouwing over en herinneringen aan Multatuli's Vorstenschool.

De Nieuwe Gids. Julie. De Literaire Kroniek bevat een polemiek van Kloos tegen Gutteling en Verwey, die een meer persoonlik dan zakelik karakter draagt.

Aug. De Literaire Kroniek van deze maand is gewijd aan de dichter Penning die door zijn kunst ‘een soort van band vormt tusschen het overledene en het thans levende geslacht.’

Vlaanderen. Aug. A. Vermeylen geeft, naar aanleiding van het laatste werk van Streuvels en Teirlinck, een beschouwing over ‘be-

[p. 236]

schrijvende woordkunst,’ en betoogt dat de waarde daarvan, ‘gelijk van alle kunst, evenredig is met het kunnen, maar ook met het zijn van den dichter.’

De Beweging. - Julie. J. Prinsen geeft het slot van zijn studie over De Nederlandsche Renaissance-dichter Jan van Hout, het belangrijkste gedeelte uit het oogpunt van onze letterkunde-geschiedenis. De schr. stelt Van Hout op één lijn met Du Bellay. ‘De groote verdienste van Du Bellay en Van Hout is, dat ze beiden met een breed, vaag gebaar de richting naar de levende kunst van onze moderne tijden hebben aangewezen.’ Naar aanleiding van het echt Hollands-realistiese zinnespel van 1596 noemt hij Van Hout ‘den tot heden gemisten schakel tusschen de middeleeuwen en Breero.’ Zijn resultaat is dus ‘dat niet Coornhert, Spieghel en Roemer Visscher, maar Van der Noot, Van Hout en Van Mander de wording der wezenlijke Nederlandsche Renaissance beheerschen.’ Deze belangwekkende studie heeft Van Hout's persoonlikheid voorgoed uit het duister van de vroeg-renaissance naar voren gebracht.

C.G.N. de Vooys publiceert een kongres-voordracht Potgieter en Busken Huet als critici. Daarin wordt een parallel getrokken tussen deze beide vrienden, waarvan de jongere als criticus vaak ten koste van de oudere verheven is. ‘In hoofdzaak heeft Huet als criticus de lijn gevolgd die Potgieter getrokken had: de taak aanvaard die Potgieter hem met zoveel vertrouwen opdroeg.’ Albert Verwey geeft een diepgaande ontleding van de Praeludiën van De Dichter Boutens.

Aug. Willem van Haren's ‘Friso’ wordt door J. Koopmans gekarakteriseerd als een ‘boek van Vorstendeugd en van Mensenwaarde’: dit heldendicht blijkt tevens een leerdicht, dat een nieuw licht werpt op de idealen en het fiere karakter van de Friese landedelman - A. Verwey geeft een kritiese bespreking van Martha J. Hamaker's proefschrift Jacob Geel.

Taal en Letteren. Des. 1906 (verschenen in Junie). R. Volbeda geeft een reeks opmerkingen en beschouwingen over Poëzie, ingedeeld in 4 paragrafen: 1^o. Het wezen der Poëzie, 2^o. Verbeelding, 3^o. Woordklank en Sonoriteit, 4^o. Maat en intonatie. - D.C. Hesseling bestrijdt Kruisinga's opvatting omtrent de oorsprong van het Afrikaans, - in de voorafgaande aflevering van dit tijdschrift ontwikkeld, - onder het opschrift: Is het Afrikaans de zuivere ontwikkeling van een Nederlands dialekt? In een scherpzinnig betoog wordt deze

[p. 237]

schijnbaar aanlokkelike theorie aan het wankelen gebracht. De hoofdfout van Kruisinga, meent de sch., is ‘dat hij te veel in abstracto, als 't ware los van tijd en ruimte, redeneert en te weinig zich om de geschiedenis bekommert.’ De polemiek van deze geleerden, die beide van het nieuwe taalbegrip uitgaan, is uiterst leerzaam. - In een aanvullingsartikel Nog weer Bilderdijk bespreekt B.H. de weinig of niet bekende dokumenten over Bilderdijk's echtscheiding door J.F.M. Sterck gepubliceerd. - C.G.N. de Vooys vervolgt een krities artikel over Te Winkel's ‘Geschiedenis der Nederlandsche Taal’, waarin aangetoond wordt ‘hoe Te Winkel, uitgaande van het “schrijftaal”-begrip, allerlei feiten en onderscheidingen over het hoofd moest zien, die volgens de nieuwere taalbeschouwing in een geschiedenis van de Nederlandse taal van groot belang zijn.’ - N. van Wijk kondigt het proefschrift van Schönfeld aan, over Germaansche Volksen Persoonsnamen, voorkomende in de litteraire en monumentale Overlevering der Grieksche en Romeinsche Oudheid.

Noord en Zuid. - Junie. Een opstel van S.E.C. van Valkenburg wil aantonen dat Het Pascha van J.v.d. Vondel geen politieke allegorie is. In de zin waarin de schr. dit opvat - hij denkt aan de Lucifer-interpretatie! - heeft niemand dat beweerd. Koopmans, wiens beschouwing (in Taal en Letteren XI) hij meent te bestrijden, noemt het een ‘spel van sinne’: ‘'et schaduwt af de opstand tegen Spanje, 't fiegureert tevens de menselike Verlossing door Christus uit de slavernij der zonde.’ Dat is iets anders dan een verstandelik gekonstrueerde ‘politieke allegorie’! - E. Rijpma geeft nuttige Vragen en opgaven over de Hagar van Da Costa voor examen-studie. - Verder een aantal Woordverklaringen van wijlen A.C. Oudemans, en een woord ter nagedachtenis van Lodewijk Mulder, door Taco H. de Beer.

Julie. C.J. Vierhout schrijft een even lang als onbeduidend artikel over De humor in de letterkunde, waarin hij ‘humor’ eenvoudig als het komiese opvat, en een bonte reeks van schrijvers en plaatsen samenstelt. Saring's ‘humor’ schat hij laag omdat de ‘ongewone taal’ weinig genietbaar is; in vergelijking met De Genestet schrijft hij ‘berijmd proza.’ Van de schrijvers nà '80 is alleen Van Eeden ‘humoristies.’ Wij bevelen ter vergelijking Kollewijn's kort artikel Over humor (Taal en Letteren 1894) aan. - A.S. Kok (Nog een bijdrage tot de geschiedenis van het sonnet) wijst er op, dat het spotsonnet van Lope de Vega door Potgieter (in De Gids 1837) vertaald, in veel losser vertaling al voorkomt in Hoffham's Proeve eener Theorie der Nederlandse Poëzie (1788). - J.L. van Dalen vestigt de aan-

[p. 238]

dacht op Een nieuw gebruik van want bij Kloos, dat dus in de spraakkunst van het Nederlands dient opgenomen te worden. Ook uit de slotzin blijkt dat de schr. een aanhanger van de verouderde spraakkunst-beschouwing is. - G.A. Nauta noemt een 45-tal motto's die Vondel aan Vergilius ontleend heeft. - Ten slotte enige taalkundige Verscheidenheden en Boekbesprekingen.

De Katholiek. - Julie. B.H. Molkenboer behandelt in het vervolgartikel De Bronnen der ‘Altaergeheimenissen’ het derde boek, en bewijst door een reeks paralellen dat ‘hier de overeenkomst met Bellarminus' werk De Missa het helderst naar voren treedt.’ Bij de vergelijkingen tussen de beide verbonden ‘loopt de maat soms over’, al zijn onder die onnodigheden mooie stukken als Abraham's offer (783-816).

Aug. In deze aflevering besluit Molkenboer zijn belangrijke bronnenstudie. Hij toont o.a. aan dat ook de antipaapsche boeken over de Eucharistie van grooten invloed waren op de Altaergeheimenissen, en wijst op aanrakingspunten met Vondel's vroegere werken. Ten slotte verweert hij zich tegen het verwijt, als zou zulk bronnenonderzoek Vondel's oorspronkelikheid te na komen: ‘Vondel neemt over en Vondel blijft oorspronkelijk, maar dàt is zijn geheim.’ Alleen nauwgezette Vondelbeoefening voert tot ‘waardeering van den heelen Roomschen Vondel.’

Leuvensche Bijdragen VIII. Afl. 1.: J. van Mierlo Jr. behandelt in een Bijdrage tot de Geschiedenis van het liturgisch Drama in de Nederlanden het Utrechtse Antiphonarium, waarin Gallée de eerste sporen van dramatiese voordracht meende te ontdekken. De schr. toont aan dat dit geheel onjuist gezien is: de officiën zijn strengkerkelik. Het tweede gedeelte handelt Over het liturgische Paaschspel in de Nederlanden, naar aanleiding van het Utrechtse handschrift, en een uit de abdij van Postel, waarin ‘de ceremonie een veel sterker dramatisch karakter vertoont dan die te Utrecht.’ Andere handschriften trof hij nergens aan. Ten slotte Verdere opmerkingen, naar aanleiding van den tekst ‘Quem quaeritis’.

Leo Goemans vervolgt zijn proefondervindelike studie over De quantiteit der vocalen a en i in het dialect van Leuven.

School en Leven No. 42 (20 Junie). O. Thon vertelt Iets over het vertellen: een aardig en leerzaam artikel uit de praktijk van het L.O. In hetzelfde nummer begint A.W. Stellwagen een reeks artikelen over Koenen's Handwoordenboek. Na een betuiging van

[p. 239]

sympathie ‘voor den auteur en zijn uitmuntend boek’, geeft hij zijn aanvullingen, in verschillende groepen gerangschikt: 1^o. uit de kranten, 2^o. uit het Vlaams [Waar is hier de grens?], 3^o. verouderende en verouderde woorden, 4^o. historische woorden, 5^o. plaatselijke woorden, 6^o. samenstellingen.

Van onzen tijd. Zevende jaargang. I.J.F.M. Sterck publiceert zijn Toespraak bij de opening der Bilderdijktentoonstelling; in een kanttekening bepleit hij de wettelikheid van Bilderdijk's tweede huwelik. Maria Viola spreekt in een belangrijke Litteraire Kroniek (voortgezet in VI) over het hedendaagse Proza, waarin de ontwikelingsgang wordt nagegaan, en o.a. juiste opmerkingen worden gemaakt bij het proza van De Meester, Van Hulzen, Robbers en Coenen. II en III. W. Frankemölle geeft een diepgaande studie Naar aanleiding van Gorter's Verzen, een beschouwing van Gorter's latere poëzie ‘in verband met zijn levensbeschouwing, schoonheidsbeginsel en filosofische ontwikkeling,’ vooral om de socialistiese en de Katholieke reaktie tegen het overdreven individualisme van de kunstenaars na '80 naast en tegenover elkaar te stellen.

IV. J.A. van Lieshout stelt in een opstel Vlamingen de kunst van Streuvels, de ‘levensblije’ naast die van Reimond Stijns, de ‘levensdroeve’.

V. Van Doctor Kuyper, Meester Bilderdijk en Vader Cats is de titel van een opstel, waarin C.R. de Klerk aantoont dat Kuyper's litteratuurbeschouwing, in 't biezonder ten opzichte van Bilderdijk en Cats, door de jongere Katholieken niet gedeeld wordt.

VI. J.A. van Lieshout (Vlamingen) karakteriseert de ‘prozadichtersymbolist’ Teirlinck naast Streuvels.

VII. Gerard Brom bespreekt uitvoerig Moller's Vondel-uitgave: De Heerlijckheid der Kercke, een ‘voorbeeldig werk’ maar dat z.i. in sommige opzichten te kort schiet; op andere punten stelt hij zijn mening tegenover die van Moller. Deze bespreking is, evenals het besproken werk, een welkom bewijs voor de herleefde Vondel-studie onder de jongere Katholieken. Een interessante Verlanglijst aan het slot wijst op de leemten in onze kennis van Vondel's leven en werken.

Nummer VIII-IX. H.W.E. Moller komt op tegen de kritiek op zijn Vondel-uitgave in een reeks Aanteekeningen naar aanleiding van Gerard Brom's beoordeeling van ‘De Heerlijckheit der Kercke,’ waarin hij de geopperde bezwaren voor een groot deel overtuigend weerlegt, en zijn eigen opvatting verduidelikt. - J.A. van Lieshout vervolgt zijn bespreking van de Vlamingen door een vergelijking

[p. 240]

tussen Van Overloop en Lode Baekelmans, die beide Antwerps armvolks-leven beschrijven. De eerste is hem sympathiek om zijn soberheid en waarheid, al is hij minder kunstenaar dan Streuvels; de tweede vindt hij grof: een Vlaamse Van Maurik. - Maria Viola geeft een Notitie over de Zomerspelen: de opvoering van de oude spelen Elckerlijc en Lanseloet, niet als archeologiese rekonstruktie, maar als poging om de Middeleeuwse kunst zo zuiver mogelik op een modern publiek te doen werken.

Ons Tijdschrift. Afl. 3. In de Terugblik worden een paar ‘gedurfde beweringen’ van Van Deyssel gesignaleerd, o.a. zijn overschatting van onze moderne letteren. Verder wordt naar aanleiding van een studie van Bierens de Haan, die het wezen van de beweging van '80 in ‘de hartstocht der taal’ zoekt, de vraag gesteld en ontkennend beantwoord, of de litteratuur van '80 door afwezigheid van moraal en godsdienst, een principiële tegenstelling vormt met de uit Bilderdijk stammende litteratuur van 1840-80.

Afl. 4. bevat een van belezenheid getuigend vervolgartikel: Geestelijke Stroomingen in de Middeleeuwen door P. Oosterlee, waarin o.a. de mystiek ter sprake komt.

De Vlaamsche Gids No. 1-2 (Jan.-April), Max Rooses wijdt een opstel aan de nagedachtenis van Burgemeester Jan van Rijswijck, waarin ook zijn verdiensten als ‘geboren prozaïst,’ als ‘redevoerend kunstenaar’ gehuldigd worden. - L. Willems publiceert zijn voordracht: Prof. H. Pirenne over onze middelnederlandsche Letterkunde, waarin de schrijver van de voortreffelike Histoire de Belgique verweten wordt dat bij de ME. Waalse letteren overschat en zich geringschattend uitlaat over de Dietse letteren; de schr. betoogt dat de adel wel degelik onder de Dietse auteurs vertegenwoordigd was, en dat de ridderromans meer waren dan ‘kleurloze vertalingen.’ - In een bijdrage Onze taal in Zuid-Afrika wijst Lodewijckx op ‘het onvoldoend besef van de onschatbare waarde der Nederlandsche taal als kultuurtaal’ voor Zuid-Afrika. No. 3 (Mei-Junie) Piernne protesteert tegen het verwijt van Willems en verduidelikt zijn bedoeling; daarna schrijft Willems een korte repliek.

C.d.V.