De Nieuwe Taalgids. Jaargang 1

Uit de tijdschriften. (April-Junie).

De Gids. Mei. J.N. van Hall herdenkt de redakteur prof. van Hamel, en wijst o.a. op zijn verdiensten ten opzichte van de Nederlandse letterkunde, zijn opstellen over Busken Huet en Allard Pierson. - J. van den Bergh van Eysinga - Elias publiceert een studie over Ruusbroec in verband met de fransche en duitsche mystiek. Aan de hand van Lasson en Preger wordt een schets gegeven van Eckhart's mystiek, om Ruusbroec's afhankelikheid en onoorspronkelikheid aan te tonen. Maar ‘al heeft Ruusbroec niet eene philosophische taal als het ware uit het niet geschapen, al zijn zijne denkbeelden niet oorspronkelijk, toch is zijne verdienste buitengemeen: hij is een der groote mannen in de geestesgeschiedenis van ons volk.’ - ‘Alleen om hèm te lezen en te verstaan heeft de kennis van Middelnederlandsch groote waarde.’ Zijn denkbeelden worden dan in hoofdtrekken geschetst. Franse invloed blijkt uit Dat boec van den gheesteliken tabernacule, waarin Richard van St. Victor gevolgd is. Het

[p. 141]

opstel besluit met een beschouwing over de betekenis der mystiek in het geestelike leven der Middeleeuwen.

Junie. J.J. Salverda de grave herdenkt zijn vereerde leermeester A.G. van hamel als Romanist; daarbij komt o.a. Van Hamel's houding tegenover de spelling-kwestie en zijn verdienste als foneticus - ook ten opzichte van de moedertaal - ter sprake.

M.H. Lem wijdt een opstel aan Experimenteele didactica, naar aanleiding van Lay's geleerd boek. Blz. 417 vlg. handelen over taalonderwijs; tegenover Lay's overtuiging dat overschrijven het beste middel is om zuiver te leren schrijven, kiest de schr. partij voor de methode-Van Strien.

In het Overzicht der Nederlandsche letteren behandelt Scharten twee merkwaardig kontrasterende schrijvers: de fijn artistieke, eenvoudigware Frans Erens naast Jan Hofker, die een van de allerverste aberraties vertegenwoordigt van ‘diezelfde letterkundige beweging, welke ook een schrijver als Erens omhoog voerde.’ Aangetoond wordt, hoe deze ‘naar onzegbaarheden jagende’ kunst - tegelijk met die van andere tachtigers - omstreeks 1890 doodliep.

Groot-Nederland. Junie. J. Koopmans bespreekt Jacobsen's proefschrift Carel van Mander. Na een hoog waarderende karakteristiek volgen opmerkingen over de herleefde belangstelling voor de vroegrenaissance, en over het tweeslachtige wezen van de renaissance- kultuur zelf. In dat streven naar ‘vereenzelviging van twee kultuurtijden’ schuilt menig onopgelost probleem.

De Beweging. Mei. J. Prinsen vervolgt zijn belangrijke studie over De Nederlandsche Renaissance-Dichter Jan van Hout; hij schildert hem ‘in de uitoefening van zijn gewichtig ambt,’ en in zijn verhouding tegenover de maatschappij. Nieuw is o.a. de waardering van de veel-gesmade rederijkersfeesten als samenwerking ‘van de meest verscheiden krachten en gaven tot een groot geheel, van iets, als schoonheid bedoeld, gemaakt en begrepen door een geheele bevolking, door allen, voor allen,’ in tegenstelling met de geesteloze ‘volksfeesten’ van onze tijd.

Albert Verwey schrijft onder het opschrift Het Proza over de beide romans Warhold en Quia Absurdum. De verschijning van deze boeken noemt hij een belangrijk feit, een bewijs dat ‘het tij om is’: ‘het vlakke strand van de stelselmatige werkelijkheidsbeschrijving is overspoeld door den vloed van vrijer en kleuriger verbeeldingen.’

Junie. In aansluiting bij de bovengenoemde studie behandelt

[p. 142]

J. Prinsen de verdienste van Jan van Hout tegenover de wetenschap en tegenover de letteren. Al is zijn letterkundige nalatenschap bijna geheel verloren, in de renaissance-dichtkunst verdient hij een plaats naast Du Bedlay en Sidney; als schrijver van pittig satyriek proza stelt de biograaf hem zelfs boven Marnix.

Alex Gutteling ontleedt De ‘Veertien Jaar Literatuurgeschiedenis’ van Willem Kloos vooral om aan te tonen hoe deze voortreffelike criticus en leider van de Nieuwe-Gids-beweging al in het laatst van deze veertien jaar de juiste blik op het geestelik en letterkundig leven van zijn tijd verliest, door zijn heil te zoeken bij een tot het uiterste gedreven individualisme, terwijl andere tachtigers ‘hart en verstand ontsloten voor de idealen en denkbeelden, rondom werkzaam, voor Geloof, Ethiek, Socialisme.’ Dat dit in een volgende periode tot zijn ondergang als criticus moest leiden, zet deze schrijver nader uiteen in een aansluitend artikel: Willem Kloos en de laatste veertien jaar literatuurgeschiedenis, in het weekblad De Amsterdammer (9 Junie).

De Katholiek. April. B.H. Molkenboer O.P. vervolgt zijn artikel De Bronnen der ‘Altaergeheimenissen,’ door van het eerste en tweede boek (Offerspijze en Offereere) de parallelplaatsen uit Bellarminus aan te wijzen. Het eerste boek zit, na het derde ‘schematisch het best in elkaar, zoodat het als een verstandelijk redeneer-geheel mooi en stevig sluit.’ Voor het tweede boek, vol poëtiese ‘uitbreidselen’ is Bellarminus' theologie niet zo'n vaste leiddraad; daar liggen de overeenkomsten nogal verspreid. Maar aan een tussenbron is niet te denken. Wel vertoont juist dit boek de meeste paralellen met het mirakel-boekje van Marius.

Museum. Mei. J. Koopmans bespreekt Knuttel's proefschrift Het geestelijk lied in de Nederlanden vóór de Kerkhervorming. Hij legt vooral de nadruk op de Kerstliederen en de Boeteliederen, die ‘feitelik met de Maria- en Heiligen-poëzie, 't ganse ME. godsdienstig geloven en leven omvatten.’ Bij de Kerstliederen wordt de nationale opvatting van de Kerstlegende naast de Italiaanse geplaatst. Ten slotte deze ‘opmerking van verder strekkende aard’: Nu we eenmaal weten dat de ‘Geestelijke Liederen’-schat 'n nationaal domein blijkt te zijn, dringt zich meer dan ooit het besliste feit aan ons op, hoe de ME. ons, in proza en in poëzie, 'n rijke en volksaardige letterkunde hebben nagelaten, welke, meer dan de 16^e tot de 18^e eeuwen vermochten te doen, in haar verschillende nuancen met het geestelik voorvaderlik leven is samengeweven. Vreemd daarom, dat

[p. 143]

wij ‘bij ons verbreed nationalisme, in 't litterair onderwijs, ons gemeenschapsleven nog met omstreeks 1550 laten beginnen. Alsof niet uit de litteratuur van vóór 1500 het breedst de volksgeest sprak, en wij zelfs niet eens vermochten afstand te doen van de taal- en kunstvormen, waarin de quitessens van die Nederlandse volksgeest tot ons kwam.’

De Twintigste Eeuw. Mei. P.H. van Moerkerken Jr. geeft naar aanleiding van de Esmoreit-opvoering op het jongste filologen-kongres, een interressante beschouwing Over hedendaagsche opvoering van Middeleeuwsche drama's. Als poging tot archeologiese rekonstruktie noemt hij de voorstelling mislukt: de architektuur der décors, de kostuums waren een mengelmoes. De sobere opvoering door de Rotterdamse onderwijzers was meer in Middeleeuwse geest. Bovendien was het kleurengeheel der taferelen, - voor de kunstzin van onze Middeleeuwse vaderen een vraagstuk van wetenschappelike overweging, - hier onartistiek. Bij een vertoning naar de geest der ME. moet men ‘bovenal de woorden des dichters tot de phantazie der toeschouwers en hoorders laten spreken.’

Europa. Mei. J. de Meester publiceert een Nutslezing: Iets over de litteratuur dezer dagen, en beperkt zich daarin tot het proza, voornamelik de realistiese beschrijvingskunst. Eigenlik populair is deze nieuwere kunst nooit geweest. Daarvoor rekent het grote publiek te veel met persoonlike sympathieën en inzichten. De Nieuwe-Gids-beweging is een vrijheids-beweging geweest. Uit die beweging kwam proza voort als van de Rotterdamse onderwijzer Van Groeningen en van Jacques van Looy. Ten slotte wordt gewezen op de grote betekenis van het realisme voor de taal en voor de oorspronkelikheid van uitbeelden, in tegenstelling met het konventionele schrijven bij het oudere geslacht, waaruit soms bij de besten een gedrochtelike beeldspraak voortkomt.

De Nieuwe Gids. Mei. Kloos bespreekt in de Literaire Kroniek Jan Hofker's ‘Gedachten en Verbeeldingen’, en vergelijkt dit werk met het proza van de jongegestorven Roosdorp, o.a. door een fragment van beider werk naast elkaar te plaatsen en te analyseren.

Junie. In de Literaire Kroniek geeft Kloos een overzicht van de hele Nederlandse letterkunde (14 blz. vol herhalingen van wat hij vroeger schreef) om te komen tot een korte, prijzende aankondiging van Van Moerkerken's Gedichten.

[p. 144]

Noord en Zuid. April-Mei. R. Volbeda geeft in een kort artikel, Organische taalbasis, enige opmerkingen over het verband tussen ‘de organische neigingen die men bij eenzelfde natie vindt’ en ‘de geuite taal.’ E. Rijpma behandelt ‘voor de hoofdakte’ Jan, Jannetje en hun jongste kind, aan de hand van Van den Bosch z'n uitgave in de Zwolse Herdrukken. B.H. Peteri spreekt Over primaire en secundaire buiging, om te betogen dat deze termen verwarring stichten, en daarom vermeden dienen te worden. Ondertussen sticht de krities aangelegde schrijver zelf verwarring, doordat hij, bij zijn onderzoek wat in ‘den geest der sprekers’ primair is, uitgaat van voorbeelden als ‘Gij werktet,’ ‘de zoon des mans gaat uit.’ Taco H. de Beer neemt met instemming Dr. Schepers' kritiek op Onderwerpen voor opstellen uit het Weekblad voor M. en G.O. over, en protesteert tegen Dr. Gunning's opmerking bij die kritiek. Mr. C. Bake geeft een toelichting bij Potgieter's gedicht Cirque olympique Een Karakterschets van Abraham Blankaart wordt gegeven door H. Sasburg; een Bloemlezing uit het Woordenboek door J. Monsma. Leerzaam is het vervolg-artikel van Ter Gouw: Taal en zeden onzer Vaderen toegelicht door eenige oude kluchtspelen; waarin ter sprake komen: labberlotten, lagenoot, Liefhebberijen, Linkermand. Ten slotte tekstverklaring bij Bilderdijk's Elius, door H. Jacobs, en bij Tollens' Overwintering door Taco H. de Beer. De redakteur schrijft ook een bespreking van Coopman en Broeckaert: Bibliographie van den Vlaamschen Taalstrijd. Onder de kleinere stukken vinden we een paar opmerkingen over vereenvoudigde spelling, die minstens tien jaar te laat komen, en een kritiekloze aanprijzing van ‘de echte phonetische spelling.’

De Nederlandsche Spectator. 30 Maart. J.B. Schepers vertelt in een artikel Kunst op school een en ander over het letterkunde-onderwijs, zoals hij dat op het gymnasium geeft; in 't bizonder het scherpen van het oordeel, door de leerlingen van ± 17 jaar, twee kontrasten te laten vergelijken, aan de hand van Dr. B's Analecta IV en V. In dezelfde lijn ligt Bremmer's: Een inleiding tot het zien van beeldende kunst. Ook poëzie, of novellen, b.v. die van Cremer, kan men als uitgangspunt gebruiken.

Ook uit Van onzen tijd, het orgaan van de jongere Katholieken, - Ons Tijdschrift, het orgaan van de jongere Calvinisten, en uit de Leuvensche Bijdragen zullen wij voortaan vermelden wat binnen het kader van deze rubriek valt.