De Nieuwe Taalgids. Jaargang 1

Uit de tijdschriften. (Febr.-April).

De Gids. Febr. W.H. Hasselbach bestrijdt in een opstel De spellingkwestie de Vereenvoudigde spelling als onaf en zwevend; daartegenover stelt hij zijn voorstellen die op het hoofdpunt, een nieuwe ‘vaststelling’ van het woordgeslacht, niet minder zwevend, en bovendien onwetenschappelik willekeurig zijn (Vgl. Dr. Kollewijn in de April-afl. van De Beweging). Ten slotte dringt hij aan op een Staatskommissie. In dezelfde aflevering toont de redakteur A.G. van Hamel dat hij wel met het denkbeeld van een staatskommissie, maar niet met Hasselbach's ‘getemperde’ vereenvoudiging instemt.

Maart. J. Aleida Nijland geeft een uitvoerige, waarderende bespreking van Kalff's Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde I, waarin tevens de hoofdlijnen van dit werk worden aangegeven.

April. C. Scharten schrijft in het Overzicht der Nederlandsche letteren (Realisme II) breed uitgesponnen beschouwingen over de nieuwste werken van Jeanne Reyneke van Stuwe, Anna van Gogh-Kaulbach, Robbers, Koenen en De Meester.

De Twintigste Eeuw. Maart. L. van Deyssel ontleedt de kunst van Jan Hofker - als Nieuwe-Gids-schrijver bekend onder het pseudoniem Delang - in 't biezonder de schets Een verbeelding.

April. In de Nederlandsche Letterkunde van den tegenwoordigen tijd herhaalt de redakteur zijn meermalen uitgesproken mening: ‘wij hebben tegenwoordig een betere letterkunde dan de ons omringende rijken,’ herhaalt zijn veroordeling van het tijdschrift Onze Eeuw; analyseert dan bewonderend een van de vroegere sonnetten van Kloos.

De Beweging. Febr. De bijdrage tot de techniek van Potgieter's Gedroomd Paardrijden van Albert Verwey geeft een verrassend kijkje in de zeer kunstige samenstelling van dit gedicht, die hier scherpzinnig aangetoond wordt. Belangrijk is de beschouwing die Verwey vastknoopt aan de Briefwisseling van Bakhuizen van den Brink (Boeken, Menschen en Stroomingen), vooral door de treffende

[p. 92]

tegenstelling tussen Bakhuizen met zijn Leidse wetenschappelike vrienden, en de dichter Potgieter. - J. Koopmans zet zijn studieën over de romantiek in Nederland voort in zijn opstel Aernout Drost, waartoe Verwey's uitgave van ‘De Pestilencie te Katwijk’ aanleiding gaf. M. Uyldert beoordeelt onder het opschrift Nieuw-Nederlands Proza Van Oordt's roman Warhold; Gutteling beoordeelt het leerdicht Lof der Wijsheid door Th. van Amerde.

Maart. Albert Verwey opent de aflevering met een beschouwing: Vijf en twintig Jaar, een terugblik op de ontwikkeling van de nieuwere poëzie, een strijdbare verdediging van de dichterlike beweging die zich bij Potgieter aansloot, die nu als vaderlands geestesbezit aanvaard is, en waarvan de toekomstwaarde alleen door kortzichtigen ontkend wordt. Maurits Uyldert beoordeelt onder het opschrift Nieuw Nederlands Proza Nico van Suchtelen's roman Quia Absurdum.

April. Aan De Nederlandsche Renaissance-Dichter Jan van Hout wijdt J. Prinsen J. Lz. een breed opgezette studie, die een aanwinst voor de geschiedenis van onze letterkunde belooft te worden. Tot nu toe was voor de meesten Jan van Hout niet meer dan een naam. Deze aflevering geeft nog maar een inleiding. R.A. Kollewijn bestrijdt in uitvoerig artikel, De Vereenvoudigde Verdedigd, Hasselbach's Gids-artikel.

Groot Nederland. April. Van Nouhuys kritiseert twee Nederlandse vertalingen van Boccaccio's Decamerone: één, onder toezicht van Dr. Burgersdijk, is ‘lang niet onberispelik’; die van Rensburg zeer slecht, zoals met bewijzen wordt gestaafd. R.A. Kollewijn bespreekt beknopt Kalff's Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde, deel II.

De Nieuwe Gids. Febr.. In de Literaire kroniek polemiseert Kloos tegen de onartistieke litteratuur-beschouwing van Jonckbloet, om dan over te gaan tot een bespreking van Vermeylen's Verzamelde Opstellen II, die tengevolge van de polemiese stemming, weinig zakelik uitgevallen is.

Maart. Jan van Nijlen neemt in zijn artikel Waarom Gezelle dertig jaar gezwegen heeft zijn vroegere voorbarige bewering terug (Zie Jan.-afl.); het overige bevat, na wat Hugo Verriest schreef, weinig nieuws. De schrijver dringt aan op een onpartijdige levensbeschrijving. In de Literaire Kroniek bespreekt Kloos Emant's Loki en prijst Gorter's Een klein Heldendicht tegenover de diepgaande afbrekende kritiek van Stellwagen in het weekblad De Kroniek.

[p. 93]

Onze Eeuw. Febr. Het artikel van Is. van Dijk: De Leidsche vertaling van het oude Testament is ook uit taalkundig oogpunt belangrijk. De inleiding bevat mooie opmerkingen over het vertalen in 't algemeen in aansluiting bij Vinet. Bij de beschouwing van de Leidse bijbelvertaling houdt de schrijver zich ‘overwegend aan den letterkundigen kant.’ Met treffende voorbeelden wordt in biezonderheden aangetoond, dat de zeventiende-eeuwse vertaling nauwkeuriger dan de moderne, bewaard heeft ‘de kleur van het origineel, het concreete, den aanschouwelijken stempel van den oorspronkelijken tekst’ (blz. 265-274), Wat menigeen intuïtief voelt, is hier scherpzinnig en artistiek ontleed.

Wetenschappelijke Bladen. Febr. D.C. Hesseling schrijft in een paar bladzijden een referaat van prof. Meillet's jongste brochures over het verband tussen Taalstudie en Sociologie. Enkele interessante biezonderheiden, o.a. sociologiese oorzaken van betekenis-wijziging worden met Nederlandse voorbeelden toegelicht. Verder bevat deze aflevering een verslag van Prof. Aug. Wünsche Die Pflanzenfabel in der Weltliteratur, voornamelik in de Duitse litteratuur, maar waarbij ook enkele Mnl. gedichten vermeld worden.

Nederland. Febr. Bezemer schrijft een kort artikel over Hoffham's Theorie der hedendaagsche Poëzy (1788), een bespotting van de konventioneel-dichterlike taal (Vgl. Dr. B.'s Analecta V, 1-22). De schrijver beperkt zich tot het mededelen van enkele ‘stellingen’ uit dit werk, toegelicht met proeven.

Museum. Febr. Van Hamel geeft een brede aankondiging en bestrijding van Saran Der Rhythmus des französischen Verses. Deze Duitse geleerde tracht in een lijvig boek aan te tonen dat het Franse vers, met name de alexandrijn, een vaste iambiese beweging heeft, onafhankelik van het accent van de zin. Van Hamel geeft toe, dat dit oorspronkelik zo geweest kan zijn, maar blijft overtuigd, dat het ritme van het klassieke en moderne Franse vers, binnen zekere grenzen, vrijelik door de dichter bepaald wordt, dat de dichter zijn klanken kiest en zijn accenten groepeert naar zijn eigen gevoel voor rythmus en muziek, overeenkomstig de emotie die hij wil uitdrukken en in harmonie met de woorden die hij voor die uitdrukking behoeft

Maart. Verdam kondigt met ingenomenheid de nieuwe uitgave van Lodewijc van Velthem's Spiegel Historiael I aan, door H. van

[p. 94]

der Linde en W. de Vreese, een noodzakelike vernieuwing van de oude 18de-eeuwse tekst (1727). Hij is ‘van alle kanten, histories, geografies, filologies met grote nauwgezetheid en angstvuldige zorg toegelicht.’ Volgens de beoordelaar zelfs met overgrote nauwkeurigheid in onbelangrijke kleinigheden. Een reeks opmerkingen en aanvullingen besluit de bespreking.

De Katholiek. Febr. H.W.E. Moller bestrijdt in zijn artikel Vondel's Overgang Kalff's opvatting van de motieven die Vondel tot het Katholicisme brachten. Bovenal de stelling: ‘Zich een levensbeschouwing te vormen, een zedelijk standpunt te kiezen, onafhankelijk van eenig kerkgenootschap - daarvoor was de tijd niet rijp en Vondel niet de man.’ Daartegenover voert Moller aan: ‘zijn machtige liefde voor de waarheid was de stuwkracht die hem dreef waar zijn vrijheidsdrift niet heen wilde.’ De aantrekkingskracht van een artistieke ‘zinnenstreelende eeredienst’ zou op Vondel geen vat gekregen hebben ‘als aan zijn scherp onderzoekende geest was gebleken, dat die prachtvertoning het hulsel was van de twijfel, dat ook die praal van buiten geen vaste onwankelbare waarheid waarborgde.’

Ook Kalff's mening dat Vondel's temperament en aanleg hem naar het Katholicisme dreven, wordt door de schrijver niet aanvaard. Die zouden hem eer van de Katholieke kerk afgestoten dan aangetrokken hebben. ‘Juist met zijn vrijheid-willend karakter heeft hij een harde strijd moeten voeren.’ Dit alles wordt met citaten uit gedichten van vroeger en later tijd, en met het prozageschrift Grotius Testament (1645) nader toegelicht, waarbij ook nadrukkelik gewezen wordt op Vondel's studie van de eerste eeuwen der Christenheid.

Maart. B.H. Molkenboer O.P. begint een grondige studie over De Bronnen der Altaergeheimenissen: als inleiding een krachtige opwekking om de ‘Roomse Vondel’ in 't volle, ware licht te plaatsen, met een nuttig overzicht van de Katholieke Vondel-litteratuur. Dan volgt het betoog dat Vondel naast het mirakelboekje van Marius, in de eerste plaats als hoofdbron de Disputationes van de Jezuiet Bellarminus gebruikt heeft. De vervolgartikelen zullen dit in biezonderheden aantonen.

Mercure de France. Maart. H. Messet protesteert in een artikel M. Albert Verwey et l'Imagination verontwaardigd tegen Verwey's overtuiging: ‘En Hollande le naturalisme est vaincu.’ Hij toont zich vurig vereerder van Querido, wiens laatste roman ‘Kunstenaarsleven’

[p. 95]

‘dépasse tout ce que notre litérature a produit jusqu' ici.’ Duidelik is het dat hij onder ‘imagination’ iets anders verstaat dan Verwey. Maar ook zonder dat was er niet veel kans dat zo tegenover elkaar staande kunstopvattingen aanleiding zouden geven tot een verhelderend debat.

De Tijdspiegel. Febr. Taalonderwijs en Taalwaarheid is de titel van een opstel van H. Cannegieter Tz., waarin de wenselikheid besproken wordt om bij het onderwijs in de klassieke talen niet langer van de letters uit te gaan, maar te trachten ‘de wezenlike klankwaarden van de lettertekens voor de klassieke periode vast te stellen.’ De konklusie is, dat de reeds voorgestelde wijzingen van de ‘wetenschappelik absurde uitspraak’ onaannemelik zijn, omdat deze evenzeer bezijden de waarheid blijven, maar dat er binnen zo kort mogelike tijd verbetering moet komen. De kwestie zelf valt buiten het kader van dit tijdschrift, maar als teken des tijds verdient het hier vermelding, omdat het moderne taalbegrip waarvan de schrijver doordrongen is, onder de classici in ons land - zeer tot schade van het moedertaalonderwijs - maar al te zeldzaam blijkt.

Noord en Zuid. Febr. X. IJ. Z. geeft een frisse kritiek Onze taal op toelatingsexamem voor Hoogere Burgerscholen, waarin wordt aangetoond hoe de onzinnige opgaven, voortvloeiende uit een ouderwets taalbegrip, op de lagere school drukken. Dit artikel, waarmee de redakteur zijn volle instemming betuigt, zal ongetwijfeld veel nut doen. Hoe het mogelik is dat de schrijver zich geen overtuigd voorstander van het Kollewijnisme noemt, blijft mij een raadsel. Louter negatief radikalisme werkt ten slotte weinig uit. Taco H. de beer zet in deze en de volgende aflevering zijn aantekeningen bij Tollens' Overwintering voort, en tekent protest aan tegen de Huet's bespreking van de Philemon van Tollens.

Maart. In een artikel De raadselachtigheid van Examen-Verslagen schrijft H.H.J. Maas een vergelijkend-kritiese beschouwing over de Hoofdakteverslagen (1903-4) omtrent Lezen, Nederlandse taal en Letterkunde. De kommissies spreken elkaar op allerlei punten tegen of doen onbegrijpelike uitspraken. De aard en de geest van die examens kan men dus - zoals trouwens begrijpelijk is - uit de verslagen slechts gebrekkig leren kennen. - J. Monsma vervangt de overleden medewerker A.M. Molenaar als bloemlezer uit het Nederl. Woordenboek. B.H. Peteri bespreekt het woord volmondig; J.L. van Dalen oordeelt terecht, in overeenstemming met Van Wijk's Nederl.

[p. 96]

Taal dat de term ‘voorwaardelike wijs’ uit onze spraakkunst diende te verdwijnen. C.J. Vierhout zegt Een en ander over Jacob Geel en Beets, naar aanleiding van de publikatie van Geel's brieven in De Gids.

Tijdschrift v. Ned. Taal- en Letterkunde (XXVI, afl. 1): Mej. J. Snellen toetst in haar artikel Hadwigiana de gissing van Fredericq dat de dichteres Hadewijch de ketterin Bloemardinne zou zijn, en Kalff's veronderstelling dat zij dezelfde zou zijn als de abdis Hadewijch. Met het negatieve resultaat, dat voor het aannemen van deze identiteit nog geen grond bestaat. N.v. Wijk geeft een grondige studie over de Zoogenaamde d-epenthesis (geschieden, kastijden) en over Vocaalrekking voor r + dentaal in het Nederlands, voor een groot deel gebaseerd op het materiaal, in de dialekt-spraakkunsten van de laatste jaren bijeengebracht. A. Beets schrijft over de zeeterm Waarloos; J. Verdam over het Mnl. woord dac in de betekenis van riet.

Volkskunde (XVIII, afl. 10-12). A. de Cock geeft in een uitvoerige studie de ontwikkelingsgeschiedenis van het bekende verhaal Hansje met zijn gansje, dat hij tot in het Oosten volgt. Boekenoogen drukt een gedicht van Le Francq van Berkhey af over kinderspelen, en vervolgt zijn verzameling Nederlandsche sprookjes en vertelsels. De Cock besluit zijn reeks Spreekwoorden en zegswijzen over de vrouwen, de liefde en het huwelijk.

School en Leven van 21 Maart bevat een belangrijk artikel van R. Casimir over Heye. Daarin wordt gewaarschuwd tegen de overschatting van Heye als dichter; gewaardeerd zijn ‘voelen en denken,’ in zijn verzen geuit, die zo doortrokken zijn van Potgieter's idealisme. Mooie opmerkingen over het wezen van de volkspoëzie sluiten zich daarbij aan. Als volbloed burgerlik liberaal kon Heye geen eigenlik volksdichter zijn: ‘hij spreekt tot het volk, maar was niet uit het volk.’

In een vervolgartikel ‘Wat hij ons kan zijn?’ (18 April) wordt gewezen op Heye's verdiensten. Zijn verzen ademen een krachtige kloeke geest; ze hebben iets eigens. Maar bovenal zijn de puntdichten verdienstelik; in dit genre komt hij Staring nabij.

C.d.V.