Taal en Tongval. Jaargang 54

Regelnummers proza verbergen

[p. 68]

Luc Van Durme
Twee dertiende-eeuwse Middelnederlandse documenten uit het archief van het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal van Oudenaarde

Abstract

This contribution is another addition to M. Gysseling's Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300). Reeks 1: Ambtelijke bescheiden. 's-Gravenhage, M. Nijhoff, 1977. It comprises a diplomatic edition of two Middle-Dutch documents now kept by the OCMW of Oudenaarde and discusses the place of these documents among other archival records of this institution.

***

Het Onze-Lieve-Vrouwhospitaal (nu het OCMW) van Oudenaarde bewaart een archief dat in menig opzicht een schatkamer mag worden genoemd. Naast Latijnse en Oudfranse stukken, omvat het vooral een fabelachtige rijkdom aan ambtelijke Middelnederlandse bescheiden, getuige alleen al wat M. Gysseling ervan in zijn Corpus van Middelnederlandse teksten (tot en met het jaar 1300) uitgegeven heeft. Van de archiven van groot volum, zoals de secretaris van het Hospitaal D.H. Van Huffel die in 1819-1823 noemde, zijn dat: het (hoofdzakelijk Latijnse) renteboek van 1272 mei (OCMW, nr. 46bis; uitg. Corpus 1, 212-242), de legger van de landerijen van 1285 oktober 1 (OCMW, nr. 47; uitg. Corpus 1, 1033-1041), de rol van uitgaande renten van ca. 1285 (OCMW, nr. 417, uitg. Corpus 1, 1080-1084) en ten slotte het allerkostbaarste juweel, het renteboek van 1291 mei (OCMW, nr. 47; uitg. Corpus 1, 1579-1620). De archiven van kleyn volum, de charters, zijn op hun beurt in het Corpus vertegenwoordigd door de beroemde schepenbrief van Bochoute van 1249 mei en voorts een drietal andere Vroegmiddelnederlandse oorkonden, meer bepaald van 1287 maart 23, 1291 oktober en 1292 december 24 (uitg. Corpus 1, 41-43, 1195, 1682-83 en 1845).

Met name die laatstgenoemde reeks wil de onderhavige publicatie met een tweetal eenheden aanvullen: een chirograaf van 1290 n.s. maart en een meting van 1295 september.

[p. 69]

1. Oudenaarde 1290 n.s. maart

Geoorkond wordt dat Gillis Craghaen van Peelkem een half bunder land (gelegen te Nukerke) schenkt aan het Hospitaal van Oudenaarde.

6A. Origineel: Oudenaarde, OCMW, oorkonde nr. 550. Perkament (H 74 mm, 7B 195 mm). Chirograaf; onderaan, in de lengte doorgesneden, het devies CY 8RO GRA PHUM. In dorso (16de eeuw) Ghijfte van vijf beundere^a lants (19de 9eeuw) Inventaris n^o. 550 Gifte van 5. bunderen land liggende in diederichs 10Craghaens Veldt, gedaen aen't hospitael van audenaerde, door Gillis 11Craghaen - anno 1279 (doorgehaald en vervangen door 1289).

13Deze oorkonde werd geschreven door een hand die in het archief van het 14Hospitaal van Oudenaarde heel wat pennenvruchten heeft nagelaten. Zeker 15zijn dat in het renteboek OCMW, nr. 47 van 1291 mei: het aanhangsel van 161298 n.s. bij f^o 2 v^o, van 1293 n.s. bij f^o 16 v^o, van 1298 bij f^o 22 r^o, van 1292 bij 17f^o 27 v^o, van 1295 bij f^o 28 r^o (over de bossen van Oud-Moregem te 18Wortegem), van 1295 bij f^o 28 v^o en van 1291-1297 bij f^o 36 v^o. Deze hand 19schreef ook de hieronder gepubliceerde meting van 1295. Terecht 20veronderstelt M. Gysseling dat dit de hand is van Hannekin Moenard, wiens 21naam in een aantal toevoegingen voorkomt (Corpus 1, 1580: hand L).

23Kopieën van de hier uitgegeven oorkonde treft men aan in het renteboek van het 24Hospitaal van 1272 (OCMW, nr. 46bis) en eveneens in dat van 1291 25(OCMW. nr. 47): in het renteboek van 1272 ten eerste op een inliggend 26strookje bij f^o 13 v^o (uitg. Corpus 1, 241-242) en ten tweede als toevoeging op 27f^o 13 v^o zelf (uitg. Corpus 1, 235); in het renteboek van 1291 als post van de 28basistekst op f^o 49 v^o (uitg. Corpus 1, 1608). Bij al deze transcripties zijn 29wijzigingen aan het origineel aangebracht. Zo luidt op f^o 49 v^o van OCMW, nr. 3047 de datering: doe men scrief .mcc. & Neghentech. jn marte., in OCMW nr. 46 31bis op het inliggende strookje bij f^o 13 v^o (dat in het Corpus blijkens voetnoot sh 32voor het origineel wordt gehouden, ten onrechte zoals nu blijkt) dit was 33ghedaen .m.cc.lxxxix in s martins, op 11 november 1289 dus; ten slotte in de 34toevoeging op f^o 13 v^o: Dit was ghedaen .m^o.cc^o.lxxx^oix^o. in Marte, naar het 35origineel correct dus. Ook de dorsale vermelding van 5 i.p.v. 0,5 bunder is 36verkeerd.

39Cont si allen den ghenen die dit ghescrifte selen sien ofte horen dat gillis 40craghaen / diederichs sone van peelkem gaf den hospitale sente marien van 41audenarde na siin liif /. ½. bunre winnens landts ligghende in diederichs 42craghaens veldt ende an vermargrieten / baerdts landt comende toter straten. 43ende dat haude men van ians oir van balenghem / omme .ij. d. parisise siars te 44gheldene te half marte. Ende dat voerseide hospitael es te wette / binnen van 45den voerseiden lande. ende oec es te wetene dat die voerseide gillis mach 46doen sinen / wille als langhe als hi leeft metter noten van dien voerseiden

a Ofbundere.

[p. 70]

47lande. Dit was ghedaen / voer jan crichen baliu den here dibboude van den 48nokre. den here janne den sceppere van / melden. den here goesine van 49peelkem. ende den heer pietre smoudt alse scepenen. Dit was / ghedaen jnt 50iaer ons heren doe men screef .m^o.cc^o.lxxxix. in marte / CY RO GRA PHUM

2. Oudenaarde 1295 september

Meting van het akkerland van het Goed te Biesdonk (te Machelen, Kruishoutem en Petegem-aan-de-Leie) van het Hospitaal van Oudenaarde

59A. Origineel: Oudenaarde, OCMW, oorkonde nr. 787 [bis]. Blad perkament 60dat moet zijn losgemaakt uit een boek, getuige ten eerste de 12 gaatjes aan de 61linkerzijde en ten tweede de ten gevolge van gebruik krullende rechterrand. 62H 193 à 202 mm, B 150 à 160 mm. De versozijde is onbeschreven.

63Zie over de hand die deze meting schreef hierboven.

67Deze meting is gekopieerd op f^o 16 v^o-17 r^o van het pacht- en renteboek 68OCMW, nr. 48 van 1379, met lichte wijzigingen wat de spelling betreft, zoals 69soms stic voor (te Oudenaarde ouder) stuc, soms -brouc voor -broec en 70(‘oostelijk’) touerste voor (‘westelijk’) doeuerste.

71In oorkonde OCMW, nr. 787 verneemt men hoe het Hospitaal in 1286 van 72jehans thiesseling borgois de Gand kocht: Qvarante & vn bonnir de terre peti 73plus ou mains gisans en le proche de maghelines a vn liu con apiele biesdonc 74en teil pourprise en teil aisement & ensi comme li lius est edifijes planteis & 75aisies de toutes choses ki sour cele terre sunt. Met die reuzenaankoop van Jan 76Thiesseling lijkt de eerste post van de hier uitgegeven meting in grote 77trekken overeen te komen. De tweede post m.b.t. Waalbroek mag op zijn beurt 78geïdentificeerd worden met de aankoop van 12 bunder te Kruishoutem in 1292 79van williames quon dist li clers... as lieus quon apiele desous le plowits & 80desous veldekine, de huidige plaatsen Pladijs en Velden tussen Machelen en 81Waalbroek (Kruishoutem), beschreven in oorkonde OCMW, nr. 549, die 82eveneens van de hand is die de hier uitgegeven meting aan het perkament 83toevertrouwde. Blijkens de totale oppervlakte van 172 bunder of ca. 245 ha 84vertegenwoordigden de (hier niet gespecificeerde) heidegronden meer dan de 85helft van de exploitatie.

89Terra arabilis in biesdonc quae fuit mensurata Anno domini m^o cc^o xcv^o mense 90septembri^a

a Rechts hierboven infra (onzekere lezing, men verwacht: + acc., daarom: inferis?) ossatis (vgl. waterlede passim in de tekst).

[p. 71]

91¶ stic vor de porte .vi. ½. bunre preter xliii. roeden ¶ stuc ouer de waterlede / 92daer naest .iiii. bunre. & x. roeden. ¶ nalinc stocstorems heet beneden der / 93straten die te maechline waert gaet .iii. bunre. & lxx. roeden. ¶ stuc dat / ouer 94de brugghe leeght also men te houthem waert gaet in deside westwaert / i. ½. 95bunre. & x. roeden. ¶^b buelexkin bachten der vakerien. neuen den / woch. ½. 96bunre. & xxxviii. roeden. ¶ neuen dien buelexkine tgrote stuc daer de / putte in 97staen .iii. bunre. preter. ½. vierdeel. ¶ stuc bachten der groter scuren / iii. 98bunre . preter xx. roeden. ¶ ten ende van den boengarde te maecheline waert 99.iiii. bunre. / ¶ bouen den groten woghe die te maecheline waert gaet neuen 100theet .ii. ½. bunre / preter .xv. roeden. ¶ nallinc de waterlede opwaert inde side 101te maecheline waert / iii. bunre. ¶ banderside der waterlede in de side te 102houthem waert .vi. bunre & / xxxv. roeden ¶ daer naest dat men heet den 103brant .iiii. bunre. ¶ ten ende / van dien stucke an de selue side van der 104waterlede .iiii. bunre. & ½. vierdeel / ¶ in den brant also men terst toe comt 105van biesdonc waert in de side van der lede / te maechline waert .iii. ½. bunre. 106& lx. roeden. ¶ an dende van dien seluen& lx. r & / in de selue side van der lede .iii. 107bunre. & lxx. roeden. ¶ dudins buelc .xi. vierdeel / ¶ int beexin .ii. ½. bunre. ¶ 108jn veldekine .iiii. bunre. & lxxv. roeden ¶ Summa lviii ½ bunre. / & .lxx. roeden 109+^c /

111¶ jn waelbroec. vort gat also men toe comt gaende van biesdonc waert .i. 112bunre. & / lxii. roeden. ¶ daer naest nallinc de strate neder gaende .i. bunre. & 113xx. roeden. / ¶ daer naest in de side te oplosere waert .i. bunre. & .lxxx. 114roeden. ¶ jnt nederste ende / van den bueleke in deside te waelbroec waert .i. 115bunre. & ½. vierdeel ¶ op doeuerste / ende van der mersch .iii. vierdeel & xl. 116roeden. ¶ de mersch .i. ½. bunre. ¶ beneden / diere mersch te gaure waert .i. 117bunre. & .xliii. roeden. ¶ de mersch in siden van den walle te waelbroec waert 118.i. bunre. & lxxv. roeden. ¶ Ant^d nederste ende van der seluer mersch .i. bunre. 119& xx. roeden. ¶ onder den wal ant ende / te eke waert .iii. vierdeel ¶ jn den 120hoec beneden der scuren . ½. bunre. ¶ Summa xij / bunre x roeden . min. /

122x^e Summa van al den lande & heide .c.lxxii buunre^f /

b Hierop volgt stuc daer, doorgestreept.

c Summa lviii ½ bunre. / & .lxx. roeden is later (door dezelfde hand?) toegevoegd, wat ook geldt voor de twee optellingen met Summa als aanzet hieronder.

d Uit in; hierop volgt nog dende va, doorgestreept.

e Dit teken verwijst kennelijk naar het teken + hierboven.

f En wel niet bunre.