Taal en Tongval. Jaargang 38

[p. 79]

Nog een beetje te: ‘ik zie hem vandaag nog (te) komen’

Onder de titel Een beetje TE heeft De Rooij (1969) een korte maar behartenswaardige bijdrage geschreven over durven/weten + (te) inf. Daarbij kwamen er drie dingen aan het licht:

-	Na durven en weten kan zowel de ‘korte’ als de ‘lange’ infinitief (resp. zonder en met TE) voorkomen zonder betekenisverschil.
-	In de standaardtaal is er grosso modo een verdeling Noord (met lange infinitief) vs. Zuid (met korte infinitief), maar in de dialekten is de toestand komplekser (o.a. ook korte inf. in de noordoostelijke dialekten).
-	De lange infinitief is een - in hoofdzaak Hollandse - innovatie.

In deze al even korte bijdrage wil ik het hebben over de morfosyntaktische afwisseling korte/lange infinitief na zien met de betekenis ‘voorzien/verwachten’.

Vgl.

(1)	Ik zie hem vandaag nog komen.
(2)	Ik zie hem vandaag nog te komen.

In tegenstelling tot de gevallen die door De Rooij behandeld werden, manifesteert deze alternantie (zien + inf. vs. zien + te + inf.) zich niet binnen de standaardtaal (enkel zien + inf.), maar uitsluitend binnen de Vlaamse dialekten.

We menen er goed aan te doen eerst het gebruik van zien + korte of lange inf. in de standaardtaal na te gaan, vooraleer we de tegenstelling in Vlaanderen verder uit de doeken doen.

De ANS vermeldt het gebruik van zien met korte inf. (p. 562-563) en met lange inf. (p. 582). Tussen beide konstrukties is er echter een duidelijk betekenisverschil dat in de ANS enkel gesuggereerd wordt (via de voorbeelden) maar dat in Van Dale (1984: 3500-3501) heel precies omschreven wordt:

(a)	zien + inf.:
	Hier kan zien twee betekenissen hebben:
	(a 1)	letterlijk: met het gezicht/de ogen waarnemen, bv.:
		(3)	Ik zie de kinderen spelen.

[p. 80]

	(a 2)	figuurlijk: met de geest waarnemen → voor zich zien → voorzien → verwachten, bv.:
		(4)	Ik zie dat nog niet zo gauw gebeuren.
(b)	zien + te + inf.:
	Hier wordt enkel de betekenis ‘proberen/moeite doen om’ opgegeven:
	bv.	(5)	Zie hem mee te brengen.
		(6)	Ik zal het zien te krijgen.

Er is ook een duidelijk syntaktisch verschil tussen (a) en (b). Bij (a) kunnen er tot drie nominale konstituenten staan tussen zien en de inf. Staat er slechts één NC, dan is die normaliter onderwerp van de infinitief, cf.:

(7)	Ik zag Piet slaan.

Staan er meer NC's, dan is de eerste altijd onderwerp, cf.:

(8)	Ik zag Piet Jan een klap geven.

Bij (b) kunnen er ten hoogste twee NC's tussen zien en te + inf. staan; die NC's zijn altijd (direkte of indirekte) objekten, cf.:

(9)	Zie hem een auto te verkopen.

Wij keren nu terug naar de Vlaamse dialekten en maken een eerste verkenning aan de hand van de idiotika. Naast het algemeen bekende en gebruikte (a 1) zien = met de ogen waarnemen + inf. wordt vaak melding gemaakt van (b) zien = proberen/trachten + te + inf.:

cf.

(10)	Ik zal die plaats zien te krijgen (Joos, 1900: 762)
(11)	'k Zal u zien tegen te komen (Lievevrouw-Coopman 1955: 1785)
(12)	Ge moet da zien te bekomen (De Bo, 1873: 1236)
(13)	Ich zal da zien te doen (Tuerlinckx. 1886: 744)
(14)	Ik zal mijne' kost zien te winnen (Cornelissen-Vervliet, 1906: 1485)
(15)	Hij zal zien te komen (Goemans, 1954: 472)

Uit de voorbeelden blijkt ook dat zien hier verplicht groepsvormend is:

niet: (16) Ik zal zien die plaats te krijgen.

Verscheidene idiotika vermelden ook het gebruik van zien met de betekenis (a 2) ‘voorzien/verwachten’, maar precies hier reveleert zich de al eerder genoemde morfosyntaktische tegenstelling: sommige Vlaamse dialekten hebben een korte infinitief, andere een lange, cf.:

[p. 81]

kort:	(17)	Ik zien da' ventje nie lank meer leven (Cornelissen-Vervliet, 1906: 1485)
	(18)	'k Zie ze nog mee hem trauwen (Teirlinck, 1922: dl. III: 323)
lang:	(19)	Ik zie mij niet oud te worden (Joos, 1900: 762)
	(20)	'k Zie hem niet lang meer te leven (Lievevrouw-Coopman, 1955: 1786)
	(21)	'k En zie hem nie aud te wer(d)en (Teirlinck, ibidem).

Kaart 1

Een en ander wijst hier in de richting van Oost-Vlaanderen als het gebied met zien (= voorzien/verwachten) + te + inf. Een enquête onder studenten-Nederlands aan de R.U.G., U.I.A., V.U.B. en K.U.L. maakte een preciezere lokalisering mogelijk (zie kaart). De konstruktie komt voor in Oost-Vlaanderen (behalve de Denderstreek) en - minder systematisch - in het noordoostelijke kwart van West-Vlaanderen.

Uit mijn eigen dialekt (Kleit, I 154a) geef ik nog enkele voorbeelden:

(22)	'k Zien hem nog te verhuizen.
(23)	'k En zien haar niet meer te trouwen.
(24)	'k Zien Jan nog burgemeester te worden.
(25)	'k En zien hem morgen niet te komen.

[p. 82]

Een echte verklaring voor dit gebruik van te + inf. na zien kan ik niet geven. Wel kunnen we konstateren dat te + inf. ook voorkomt na zien = trachten/moeite doen om. In beide gevallen drukt zien een zeker doel uit en heeft de infinitief een futurumkarakter.

Cf.

(26)	Je moet dat zien te vermijden = je moet moeite doen om dat (in de toekomst) te vermijden.
(27)	Ik zie hem vandaag nog te komen = ik verwacht dat hij vandaag nog zal komen.

Ook na andere werkwoorden met een doel-notie is te + inf. heel koerant:

cf.

(28)	Hij tracht me te verleiden.
(29)	Hij dreigt me te verlaten.
(30)	Hij is van plan te vertrekken.
(31)	Hij neemt zich voor met ons naar huis te gaan.
(32)	Hij overweegt thuis te blijven.
(33)	Hij belooft niet meer te spieken.
(34)	Hij denkt niet meer te komen.

In het licht hiervan hoeft het ons helemaal niet te verwonderen dat ook zien = voorzien/verwachten met te + inf. gekombineerd wordt. Het is een ‘logische’ innovatie die (voorlopig?) enkel in sommige Vlaamse dialekten doorgedrongen is.

Johan Taeldeman

Bevoegdverklaard Navorser NFWO

Bibliografie

A.N.S.: Algemene Nederlandse Spraakkunst. Onder redaktie van G. Geerts, W. Haeseryn, J. de Rooij en M.C. van den Toorn. Groningen/Leuven, 1984.

Cornelissen, P.J. - J.B. Vervliet (1906): Idioticon van het Antwerpsch Dialect. Gent, 1899-1906 (3 delen).

De Bo, L.L. (1873): Westvlaamsch Idioticon. Brugge.

De Rooij, J. (1969): Een beetje TE. In: Taal en Tongval 21, p. 120-122.

Goemans, L. (1954): Leuvens Taaleigen. Gent.

Joos, A. (1900): Waasch Idioticon. Gent.

Lievevrouw-Coopman, L. (1955): Gents Woordenboek. Gent, 1950-1955 (2 delen).

Teirlinck, I. (1922): Zuid-Oostvlaandersch Idioticon. Gent, 1908-1922 (3 delen).

Tuerlinckx, J.F. (1886): Bijdrage tot een Hagelandsch Idioticon. Gent.

Van Dale (1984): Groot Woordenboek der Nederlandse taal. Elfde, herziene druk door G. Geerts en H. Heestermans met medewerking van C. Kruyskamp. Utrecht/Antwerpen (3 delen).