Taal en Tongval. Jaargang 37

[p. 205]

Leuvens mismistere

Composita (verbale en nominale) zijn niet al te best vertegenwoordigd in onze dialectwoordenboeken¹, een wat paradoxaal feit als men rekening houdt met de grote levendigheid van de woordsamenstelling in onze Vlaamse dialecten. In deze bijdrage zullen we het hebben over een Leuvens werkwoord dat samengesteld is met het prefix mis-: mi˕smi˕stərə².

Leuvens mi˕smi˕stərə is in drie opzichten interessant:

(1)	als samenstelling met mis- (cf. misdoen, misverstaan); deze samenstellingen zoekt men vaak tevergeefs in dialectwoordenboeken. De vorm mismeesteren vond ik in geen enkel woordenboek van de Vlaamse dialecten^3;
(2)	als morfo-fonologische vorm: het Leuvense mi˕smi˕stərə is in tegenspraak met de door Dressler (1977) gepostuleerde ‘haplological law’, waarbij in morfeemcombinaties een herhaling van fonologisch identische vormen wordt vermeden^4;
(3)	als vorm binnen het taalsysteem^5.

Op dit laatste aspect willen we even ingaan.

Het Leuvense mi˕smi˕stərə is een duidelijk segmenteerbaar compositum waarvan het basiselement mi˕stərə (infinitiefvorm) slechts zelden wordt gebruikt. Heel frekwent daarentegen is mi˕smi˕stərə, waarschijnlijk omwille van een fundamentele karakteristiek van het (affectieve) taalgebruik⁶: men spreekt veel meer (en liever) over het abnormale, het afwijkende of minder gewone dan over het normale. Dat iemand door zijn geneesheer (of door een kliniekarts) verkeerd of slecht werd behandeld, is een gespreksthema, dat iemand door zijn geneesheer (of een andere arts) werd of wordt verzorgd is bijna een tautologie.

Meteen hebben we ook de betekenis aangegeven van mistere en mismistere: ‘verzorgen, behandelen’ (in de ‘medische’ zin), en ‘slecht, verkeerd verzorgen/behandelen’. Interessant is wel dat het minder frekwente mistere wel wordt vermeld in Goemans' Leuvensch Taaleigen

1 Hier komt duidelijk verandering in dankzij de drie lopende woordenboeken: het Woordenboek van de Brabantse dialecten, het Woordenboek van de Vlaamse dialekten, en het Woordenboek van de Limburgse dialecten.

2 Zoals bekend, heeft het prefix mis-, via het Frankisch, succes gekend bij onze Gallo-Romaanse buren (més-, mé-).

3 Het ontbreekt in Schuermans (1865), Tuerlinckx (1886), Rutten (1890) en Goemans (1936-1954). Schuermans (1865: 380-381) vermeldt wel: misbilligen, mishanden, miskansen, miskomen, miskommodeeren, miskoteren, miskwabberen, misnieten, mispakken, mispeuteren, mispikkelen, misvaren, misverstaan. Tuerlinckx (1886: 393-395) vermeldt miskeuteren, misklappen, miskleeden, misladen, misloopen, misnamen, misnieten, misnoemen, mispakken, misrekenen, misrijden, misroepen. Rutten (1890: 145-146) vermeldt: misgeven, misklappen, miskleeden, misladen, misloopen, misnamen, misnoemen, misnieten, mispakken, misrekenen, misroepen, mistreffen, misvalsen. Goemans (1936-1954) vermeldt geen enkele samenstelling met mis-.

4 In het algemeen vormen de combinaties prefix + stammorfeem een uitzondering op deze haplologische regel (beter: tendens). Voor een aantal beschouwingen bij Dresslers artikel, zie Swiggers (1985).

5 Men kan ook zeggen: ‘als taalhistorische vorm’, indien men aanneemt dat elke taalvorm in se historisch is omwille van de plaats die hij inneemt binnen een synchroon functionerend systeem dat diachroon doortrokken en gericht is.

6 Wat het affectieve taalgebruik betreft, verwijs ik naar de belangrijke studies van Roelandts (1958, 1962, 1964, 1966, 1970, 1979), waarin zowel klank- als vormvariaties worden besproken, vanuit het gezichtspunt van de naamkunde en de dialectologie.

[p. 206]

(Goemans 1936-1954: 313), met de volgende omschrijving: ‘overwinnen; (ook van dokters:) een zieke behandelen’⁷. Het meer gebruikte mismistere vindt men er niet, zoals reeds gezegd.

Hier moet nog wat aan toegevoegd worden in verband met de constructie van het werkwoord in het Leuvens. Ik heb mismistere overwegend in een passieve constructie genoteerd (beantwoordend aan het Nederlands: ‘X werd/is/was verkeerd behandeld door...)’. De corresponderende actieve zin (beantwoordend aan: De geneesheer behandelt of behandelde X verkeerd/heeft of had X verkeerd behandeld) vond ik enkel in zinnen met de voltooid tegenwoordige en de voltooid verleden tijd, nooit in zinnen met het imperfectum of het presens mi˕smi˕rstərdə/ mi˕smi˕stərt. De tijdsrestrictie is evident: over een slechte behandeling spreekt men post factum (vandaar ook de onmogelijkheid van een passivum met het presens van worden). Het vaker voorkomen van de passiefconstructie is misschien een zuiver toeval (een corpus opgesteld met behulp van andere sprekers, in andere situaties, zou een verschillend resultaat kunnen opleveren), maar misschien ook niet: bij het affectieve taalgebruik spreekt men over het bekende of over het meer/beter bekende, en in dit geval is dat het ‘slachtoffer’ van de verkeerde behandeling (door een al of niet bekend geneesheer). Die term komt dan in subjectspositie (de ‘topic’-positie in het Nederlands, en in onze dialecten) te staan, en maakt een passiefconstructie noodzakelijk.

P. Swiggers

Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek

7 In het uiterste oosten van Brabant schijnt meesteren een andere betekenis te hebben: vgl. Kempeneers (1975: 89) i.v.m. het Tiense miëstere ‘door de dokter laten verzorgen’ (ook in Schuermans 1865: 369, s.v. meesteren: ‘een genees- of heelmeester gebruiken’). Een basisbetekenis hieruit distilleren blijft natuurlijk mogelijk: ‘meesteren’ betekent dan ‘meester kunnen (in verband met een ziekte)’. In het Leuvens wordt dit rechtstreeks gezegd van degene die de ziekte behandelt, in het Tiens, via een onderliggende factitieve implicatie, van degene die zich laat verzorgen.

[p. 207]

Bibliografie

W. Dressler (1977): ‘Phono-morphological dissimilation’. Phonologica 1976. Akten der dritten Internationalen Phonologie-Tagung (Wien, 1.-4. September 1976), 41-48. Innsbruck: Institut für Sprachwissenschaft.

L. Goemans (1936-1954): Leuvensch Taaleigen. Woordenboek. Brussel: Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde (2 delen).

P. Kempeneers (1975): Aren lezen aan de Gete. Tienen: Publipers.

K. Roelandts (1958): Verscherping en geminatie (Mededelingen van de Vereniging voor Naamkunde te Leuven, 53).

K. Roelandts (1962): ‘Van frikatief naar okklusief: Seppe en konsoorten’. Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, Verslagen en Mededelingen 1962, 87-120.

K. Roelandts (1964): ‘Expressieve varianten van Anlautkonsonant’. Taal en Tongval 16, 147-149.

K. Roelandts (1966): Familiarismen met anorganische konsonant (types Jakke, Witte, Pelle enz.). Leuven: Instituut voor Naamkunde (Anthroponymica, 17).

K. Roelandts (1970): ‘Vokaalvariatie in hypokoristika’. Naamkunde 2, 77-94.

K. Roelandts (1979): ‘Vertrouwelijke naamgeving’. Naamkunde 11, 1-19.

A. Rutten (1890): Bijdrage tot een Haspengouwsch idioticon. Antwerpen: J. Boucherij.

L.W. Schuermans (1865): Algemeen Vlaamsch idioticon. Leuven: Vanlinthout.

[p. 208]

P. Swiggers (1985): bespreking van Phonologica 1976 (Innsbruck, 1977). Indogermanische Forschungen 90 (in druk).

J.F. Tuerlinckx (1886): Bijdrage tot een Hagelandsch idioticon. Gent: A. Hoste. Woordenboek van de Brabantse dialecten (1967 -), red. A. Weijnen en J. Van Bakel. Assen: Van Gorcum.

Woordenboek van de Limburgse dialecten (1983 -), red. A. Weijnen, J. Goossens en P. Goossens. Assen: Van Gorcum.

Woordenboek van de Vlaamse dialekten (1979 -), red. M. Devos, H. Ryckeboer en J. Taeldeman. Tongeren: Michiels.