Taal en Tongval. Jaargang 34

[p. 41]

Dialectverenigingen in Oost-Gelderland

Het oprichten van schrieverskringen en -bonden, zoals dat in de jaren vijftig her en der plaats vond, vertoont onmiskenbaar overeenkomsten met de activiteiten van negen- à tienjarige jongelui. Zij trommelen kameraden op, die zij overtuigen van de noodzaak om een club op te richten. Komt het zover, dan is het doel bereikt en daarmee is de kous af: er gebeurt verder niets. Of de club draait een poosje, er ontstaat ruzie in het bestuur en de zaak spat uiteen.

Uiteraard zijn er ook verenigingen op dialectgebied die beter gefundeerd en georganiseerd zijn en die daardoor ook langer bestaan.

De Schrieverskringen hebben als doel: gezamenlijk mogelijkheden tot publicatie creëren, die men als enkeling niet heeft. Ook het beluisteren en bekritiseren van elkaars werk is een element, dat verschillende Schrieverskringen gemeen hebben.

Evenzeer gemeenschappelijk zijn de problemen, waarmee men te kampen heeft:

1^o	Veel leden kunnen moeilijk kritiek op hun werk verdragen.
2^o	Het streven naar een uniforme spelling lokt heftige discussies uit tussen mensen die de spelling als een hulpmiddel van ondergeschikt belang zien en degenen, die een wijziging in de spelling die zij hanteren opvatten als een rechtstreekse aantasting van hun streektaal.
3^o	De ver uiteenlopende maatstaven, die worden aangelegd bij de beoordeling van pennevruchten die bedoeld zijn om in de verenigingspublicaties te worden opgenomen.

Dit laatste probleem is veel ingrijpender dan de beide ervoor genoemde. In feite staan hier twee groepen tegenover elkaar, die men zou kunnen typeren door hun uitersten te noemen: Enerzijds degenen die ongeveer alles waarderen als het maar in het dialect is en aan de andere kant zij, die aan kunstuitingen in het dialect dezelfde, zeer hoge, literaire eisen stellen als aan proza, poëzie, lied of toneelstuk geschreven in de algemene cultuurtaal.

[p. 42]

Zoals overal liggen waarheid en wijsheid ergens in het midden. concreet betekent dat hier, dat men een vrij breed scala zal moeten accepteren met ter linker zijde nog juist het gedicht over ‘'t oldershuus, dat zo vraedig tussen de beume lag’ en als rechter grens het moderne gedicht in zodanige vorm en met zulke beelden, dat een enigszins geïnteresseerd dialectlezer de zin ervan kan begrijpen.

De Oudheidkundige Werkgemeenschap Aalten Dinxperlo Wisch heeft als doelstelling het bestuderen en vastleggen van gegevens op het gebied van de streektaal, streekhistorie, folklore, genealogie en archeologie.

Hoewel dus het dialect slechts een onderdeel van het werkterrein van ADW vormt, krijgt het veel aandacht in het drie maal per jaar verschijnende Contactorgaan, terwijl het winterprogramma doorgaans minstens één dialectavond vermeldt.

Binnen de werkgemeenschap zijn drie groepen gevormd, uit elke gemeente één, die meewerken aan de totstandkoming van het WALD (zie hierna).

Nog erg jong, maar wel veelbelovend is de in 1979 opgerichte vereniging ‘Vrienden van de Streektaal veur Lochem en Umgeving’. De beide initiatiefnemers, mevrouw M. Esselink-Kok uit Zwiep en de heer H.J. de Swart uit Lochem, hebben de snelle groei van hun vereniging niet mogen meemaken. Mevrouw Esselink beleefde de officiële oprichting niet meer, terwijl de heer De Swart kort er na overleed.

De vereniging organiseert veel ontspannende en leerzame avonden. Er is een dialectbundel in voorbereiding, die bij het feest van Lochems 750-jarig bestaan, in 1983, zal verschijnen. Daarin vertellen een dertigtal bejaarden over hun beroep of bedrijf en de omstandigheden waaronder zij dat een halve eeuw geleden uitoefenden.

Aangezien de vereniging zich heeft aangesloten bij ‘Ut Verbond van Neersasse Dialectkringen’ kunnen de leden hun streektaalgedichten en -verhalen publiceren in de Moespot.

De oudste en grootste van de dialectverenigingen is de Dialectkring Achterhook en Liemers. Aangemoedigd door de Stichting Regionale Omroep Oost (Drs. W. Diemer en Jan Jans) werd binnen de Oudheidkundige Vereniging De Graafschap door de heren Mr. H.J. Steenbergen, G.J.B. Stork en J. Bosvelt het initiatief genomen tot de oprichting van de Schrieverskring Achterhook en Liemers. Dat gebeurde in februari 1957.

De problemen van dialectverenigingen die ik in het begin van dit artikel noemde, zijn aan. de Schrieverskring Achterhook en Liemers

[p. 43]

geenszins vreemd; daartegenover staan een groot aantal positieve elementen.

De vereniging is gestaag gegroeid. In 1973 werd de naam Schrieverskring gewijzigd in Dialectkring, waardoor duidelijker werd aangegeven, dat iedereen die het dialect een warm hart toedraagt, lid kan zijn, ook al is hij geen ‘schriever’.

Bestuurswisseling kwam sporadisch voor; in haar 24-jarig bestaan heeft de vereniging thans haar tweede secretaris en derde voorzitter.

Er zijn veel kontakten naar buiten. Samen met de Kulturkreis Schloss Raesfelt kwam men tot de oprichting van de grenscontactencommissie Achterhoek Westmünsterland. Van de zijde van de Dialectkring waren het vooral de heren G.J.B. Stork en G.J.H. Krosenbrink die zich daarvoor ingezet hebben.

Samen met deze commissie organiseert de Dialectkring jaarlijks de Dialectdag (Tag des Platt), die afwisselend aan deze en gene zijde van de rijksgrens gehouden wordt. Er gaat van deze bijeenkomsten een sterk stimulerende werking uit.

Dezelfde organisaties verzorgen de Middewinteraovend, die elk jaar in december op Erve Kots gehouden wordt.

Samen met de Sallandse Schrieverskring werd het Verbond van Neersasse Schrieverskringen opgericht. Het orgaan van de Sallandse Kring, De Moespot, werd het officiële orgaan van het Verbond. Het bevat veel bijdragen van leden van de Kring Achterhook en Liemers. Er zijn inmiddels meer dan honderd nummers van verschenen. Toen enkele jaren geleden de ‘Kreenk veur de Twentse Spraok’ werd heropgericht, trad deze ook toe tot het Verbond, evenals de hiervoor genoemde Lochemse Dialectkring.

Samen verzorgen zij de jaarlijkse Verbondsdag.

In 1964 verscheen de Oelewanne, een dialectbundel met bijdragen van de leden van de Dialectkring Achterhook en Liemers. De oplage van 1000 exemplaren was vrij gauw uitverkocht.

In 1967 verscheen de tweede bundel, ‘Den Zaodbarg’, terwijl aan de derde in de rij, ‘Schriewied’ die in 1969 verscheen, ook de andere kringen die bij het Verbond zijn aangesloten, meewerkten. Een vierde bundel is in voorbereiding.

Het eerste exemplaar van Schriewied werd aangeboden aan prof. dr. K. Heeroma van het Nedersaksisch Instituut te Groningen. De medewerking van deze hoogleraar en zijn opvolger, prof. dr. H. Entjes

[p. 44]

aan activiteiten van de Dialectkring Achterhook en Liemers heeft erg inspirerend gewerkt.

Om verhalen te kunnen publiceren die te lang zijn voor de Moespot, maar te kort om als boek te worden uitgegeven, startte de Dialectkring A. en L. de Oostgelderse Dialectreeks ‘Wenneplas’. (Wenneplas = veurheufd = kopakker is het gedeelte van de akker waar de ploeg gekeerd wordt; er worden gewassen verbouwd die de boer voor eigen gebruik nodig heeft.)

Deel 1 is ‘'t Snoepjen van de Waeke’, dat Jan Aessink (G.J. Graaskamp) schreef. Nummer twee in de reeks, ‘Den Hazenkamp’ werd geschreven door Hendrik Lansink. Pater M. Reinders O.F.M. verzorgde deel 3, ‘Het Dagboek van Noach’. Aan deel vier wordt gewerkt; het zal worden gevuld met verhalen over natuur en folklore die G.J. Vos indertijd voor de streekradio vertelde.

In de laatste jaren heeft de Dialectkring nauw samengewerkt met de vele toneelverenigingen in deze streek die hun stukken in het dialect brengen. Om in de behoefte aan goede dialecttoneelstukken te voorzien schreef de Dialectkring een wedstrijd uit, terwijl men ook zorgde voor de vertaling van bestaande stukken.

Om de inbreng en de betrokkenheid van leden van de vereniging die in De Liemers wonen te bevorderen werd daar in de herfst van 1980 een dialectavond georganiseerd, die zeker aan zijn doel beantwoordde en ook door andere gevolgd zal worden.

De meest vérstrekkende activiteit van de Dialectkring Achterhook en Liemers is het initiatief om te komen tot een Woordenboek van de Achterhoekse en Liemerse dialecten (WALD).

De realisering ervan vindt plaats onder auspiciën van het Staring Instituut. Honderden mensen uit de streek zijn er actief bij betrokken.

Via vragenlijsten en bijeenkomsten is er veelvuldig kontakt. Er wordt daarbij één spelling gehanteerd, die zeker ook buiten het werk voor het woordenboek geleidelijk aan ingang zal vinden.

Het door zovelen meewerken aan een gemeenschappelijk doel zal een positieve invloed hebben op het gebruik van en de liefde voor het dialect.

W. van Keulen.