Taal en Tongval. Jaargang 33

[p. 97]

Het Vlaams van Nederlanders

Nederlanders praten bij het vertellen van Belgenmoppen, het simuleren van interviews met Belgische wielrenners of voetballers en bij andere gelegenheden waarbij ze schertsend over hun zuiderburen spreken, wel eens Vlaams, d.w.z. ze trachten door een bijzonder taalgebruik de indruk te wekken dat er een Nederlandstalige Belg aan het woord is (zie b.v. van der Plas 1971: 33-34, 63-65). Het technisch procédé dat daarbij wordt gebruikt, bestaat uit het opeenstapelen en overdrijven van een aantal taalverschijnselen waarvan de spreker zeker weet dat ze door zijn landgenoten als typisch ‘Vlaams’ (bedoeld wordt: Nederlands zoals ‘Nederlanders’ denken dat het door ‘Belgen’ wordt gesproken) zullen worden herkend. Men kan de sjibbolets (hier op te vatten als: taalverschijnselen met herkenningsfunctie) die in een taaluiting worden aangebracht om ze als ‘Vlaams’ te doen herkennen, in drie groepen verdelen: lexicale, grammaticale en fonetische.

Als lexicale indicatoren voor ‘Vlaams’ taalgebruik dienen woorden die vandaag in (Noord-)Nederland als typisch Begisch Nederlands worden beschouwd. Voorbeelden zijn het pers. vnw. gij/ge, de tw. allee, alla, awel, tiens, zulle en zunne, de bw. seffens en efkens, bepaalde (gezochte) purismen (vgl. de uitspraak van Veering [1959: 50] ‘De Vlamingen gaan bij de Nederlanders door voor geheide puristen.’) zoals droogzwierder (voor centrifuge) en eenzelvigheidsbewijs/-kaart, plechtige of deftige woorden als wederom, bekomen (voor ‘krijgen’) en vermits in alledaagse context, verouderde woorden als togen (voor ‘tonen’), een hele reeks ‘flamingismen’ (waaronder veel Franse woorden) zoals velo, gazet, statie, staminee, goesting, klappen (voor ‘praten, spreken’), schoon (voor ‘mooi’) en typische uitdrukkingen als een pintsje pakken en zijn plan trekken. Naast deze woorden en uitdrukkingen die men in het gesproken en/of geschreven Belgische Nederlands inderdaad kan (c.q. kon) aantreffen, gebruikt de Nederlander die Vlaams spreekt ook (zelfgemaakte?) termen en uitdrukkingen die men waarschijnlijk tevergeefs in het in België gesproken of geschreven Nederlands zal zoeken, maar die voor Nederlanders vreemd of onnederlands genoeg klinken om als ‘Vlaams’ te kunnen worden aangezien; voorbeelden daarvan zijn deeswaarts, de combinatie ‘Alla zulle,...’ (Geerts 1977: 94), de uitdrukking een pint

[p. 98]

vatten (van der Plas 1971: 63-64) en zinnen als ‘Hedde ge honger, zunne?’ (Panorama 1980, nr. 32: 22).

Als grammaticale (i.e. morfologische en syntactische) sjibbolets worden o.a. gebruikt: de constructies komen te + inf., worden gelijk als..., ik zijn i.p.v. ik ben enz., de verkleinwoordvorming op -ke, het bep. lidw. in de vorm den en het onbep. lidw. in de vorm ne, de buigings-n bij adjectieven. Meestal wordt het Vlaams verder ook fonetisch ondersteund met een sterk rollende tongpunt-r (in tegenstelling tot de in (westelijk) Nederland meer gewone gebrouwde en vocalische r-realisaties), gemonoftongeerde diftongen, geslotener en geronde a(a)'s, gesloten i's i.p.v. open i's, een ‘zachte g’ en door het weglaten van de h in anlaut. Deze fonetische indicatoren worden niet door iedere Vlaams-sprekende Nederlander even consequent en even vaak gebruikt; ze hebben niet zo'n sterk(e) precies-lokaliserend(e) of determinerend(e) functie, c.q. effect als sommige lexicale sjibbolets. De verklikkersfunctie van de ‘zachte g’ b.v. is bepaaldelijk voor ‘Vlaams’ taalgebruik vrij zwak: in ruimere zin wordt ze immers opgevat als kenmerkend voor het Zuidnederlands (= het Nederlands ten zuiden van de grote rivieren) en in engere zin als kenmerkend voor het Limburgs; met een ‘zachte g’ kan bovendien ook een kwalitatieve waardering (negatief, soms ook positief) worden weergegeven (zie Geerts 1977a: 152-155). Het pakket van de boven genoemde fonetische elementen dient eerder om een zekere (boerse, volkse) sfeer te scheppen dan als échte, specifieke sjibbolets voor het ‘Vlaams’.

Het Vlaams van Nederlanders is een zeer stereotiep taaltje dat ongetwijfeld mede door de talrijke Vlaamse sketches en conférences van cabaretiers als Gerard Cox, André van Duin e.a. (zie b.v. op de LP Cursief, Philips 6401 114) in Nederland a.h.w. geïnstitutionaliseerd is. Opvallend is dat dit Vlaams (bijna) geen typisch Belgisch-Limburgse of Westvlaamse elementen bevat: het bestaat voor het overgrote gedeelte uit taalelementen die vooral (sommige zelfs uitsluitend) in de centraal-Belgisch Nederlandse dialecten (d.w.z. de dialecten van - ruw begrensd - de provincies Antwerpen, Brabant en een groot gedeelte van Oost-Vlaanderen) gebruikelijk zijn (b.v. zunne, efkens, gij/ge; zie o.a. Goossens 1970: 61-63, 67). Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat Nederlanders doorgaans het beste met de boven genoemde centraal gelegen Belgisch Nederlandse dialecten of het door deze dialecten gekleurde Belgische Nederlands (vgl. Goossens 1970: 56) bekend zijn, o.a. door het kijken en luisteren naar door de Nederlandse televisie aangekochte Belgische feuilletons - waarin vooral de centraal gelegen

[p. 99]

dialecten te horen zijn - als Johan en de Alverman, De heren van Sichem en Een mens van goede wil, door het kijken en luisteren naar door de BRT uitgezonden populaire produkties als De collega's en De dag dat het kampioenschap van België verreden werd, door het beluisteren van ‘centraal-Vlaamse’ gastvedetten (zoals Urbanus van Anus) in Nederlandse radio- of televisieprogramma's, door de talrijke bezoekjes aan de door Nederlanders het drukst bezochte Belgische stad: Antwerpen, enz. Ook zijn de perifeer gelegen Belgisch Nederlandse streektalen (zoals het Limburgs en het Westvlaams) voor (Noord-)Nederlanders té moeilijk verstaanbaar (vgl. Deprez en De Schutter 1980: 222-223).

Het hoeft geen betoog dat het Vlaams van Nederlanders een taal is die nergens in België kan worden gehoord: ze bestaat uit een verzameling van Belgisch Nederlandse taalkenmerken en -eigenaardigheden die men in werkelijkheid nooit in zo'n combinatie en concentratie aantreft. Het is een taaltje dat ook in België vreemd en lachwekkend zou klinken. Het Vlaams van Nederlanders is dus duidelijk een karikatuur van de taal van Nederlandssprekende Belgen. Zoals elke karikatuur bestaat ze uit een overdrijving - hier bepaaldelijk een overdrijvende opeenstapeling - van enkele der meest opvallende of kenmerkende trekken en eigenschappen van datgene wat men belachelijk (in de zin van: de lachlust opwekkend) zoekt te maken. In dát opzet zijn onze noorderburen dan ook uitstekend geslaagd!

September 1980

Guy Janssens.

Bibliografie

Deprez, K. en De Schutter, G. (1980), ‘Honderd Antwerpenaars en honderd Rotterdammers over dertien Nederlandse taalvariëteiten. Een attitude-onderzoek’ in Leuvense Bijdragen 69, blz. 167-256.

Geerts, G. (1977), ‘Wat betekent Vlaams in Nederland?’ in Opstellen door vrienden en vakgenoten aangeboden aan Dr. C.H.A. Kruyskamp ('s-Gravenhage), blz. 88-96.

Geerts, G. (1977a), ‘Wat betekent “een zachte g”?’, in Lexicologie. Opstellen voor F. de Tollenaere (Groningen), blz. 151-156.

Goossens, J. (1970), ‘“Belgisch beschaafd Nederlands” en Brabantse expansie’, in De Nieuwe Taalgids, van Haeringennummer, blz. 54-70.

Van der Plas, M. (1971), Schuinschrift (Ambo-Bilthoven).

Veering, J. (1959), ‘Het Zuidnederlands taaleigen voor het Noordnederlands taalgevoel’, in Taal en Tongval 11, blz. 48-54.