Taal en Tongval. Jaargang 31

[p. 83]

Bericht
‘Pella Dutch’: Mogelijkheden voor Sociolinguïstisch Onderzoek

Pella, Iowa (met thans een bevolking van circa 7.500 inwoners) is 1847 door een groep Nederlandse godsdienstige emigranten onder de leiding van Ds. Hendrik Pieter Scholte gesticht. Deze gemeente, die zelfs eens een nederlandstalig Weekblad (en dan later een Nieuwsblad had, viert nog een jaarlijks Tulpenfeest aan het einde van de tweede week in mei. Circa een kwart van de bevolking heeft als deel van de familienaam Van (Vanden, Vander, enz.) of De; ook talloze andere namen zijn typisch Nederlands (o.a. velen, die regionale herkomst vertonen): Nieuwsma, Hiemstra, Gosselink, Harmeling, Kuiper, Vermeer, et. al. Voor een verrassend groot deel van de oudere mensen was Nederlands de eerste taal; bij andere, vaak jongere mensen wordt in de (Amerikaanse!) omgangstaal herhaald gebruik gemaakt van Nederlandse woorden en uitdrukkingen - en dat meestal zonder aan de Nederlandse herkomst van deze idiomatiek te hebben gedacht.

Door een subsidie van het Comité voor Onderzoek van Central College wordt het nu mogelijk, onderzoek over de vormen, de woordenschat en het sociolinguïstische gebruiksveld van het Pella-Nederlands te doen. Dit zal ook niet de eerste keer zijn dat men aandacht op dit Nederlandse ‘taaleiland’ heeft gevestigd: al in 1966 hebben hier Dr. Jo Daan en Drs. Henk Heikens geluidbandopnamen van een twintigtal inwoners van Pella gemaakt¹. De schrijver van dit abstract, die nog aan het begin van zijn eigen onderneming staat, betuigt graag zijn dank aan deze collega's voor waardevolle informatie, voorstellen en bemoediging.

Een deel van het projekt bestaat uit het oprichten van een geluidbandarchief; als doel zetten we het vergaren van gegevens, aan het licht gebracht door personen voor wie Nederlands een in Amerika verworven taal is. Uiteraard wordt er allereerst gestreeft om voorbeelden te vinden, die de grote verscheidenheden in regionalismen, bastaardvormen en (socio-historisch bepaalde) semantische eigenaardigheden van dit taaltje bevestigen. Deze opnamen bestaan hoofdzakelijk uit levensverhalen. Van vérgaande resultaten kan er nog geen sprake zijn, hoewel de schrijver meent dat er wel gronden zijn voor een veronderstelling dat het uitsterven van ‘Pella Dutch’ minder op het afsterven van echte sprekers teruggaat (alhoewel zulks gebeurt) dan op het verwijderen, door sociologische veranderingen, van de omstandigheden waaronder het spreken van Nederlands aanvaardbaar - en inderdaad verwacht - was².

1 Jo Daan, ‘Bilingualism of Dutch Immigrants in the U.S.A.’, Actes du X^e congrès international des linguistes, I (1969), 759-763; ‘Bilingualism of Dutch Immigrants in the U.S.A.’, Dichtung. Sprache. Gesellschaft. Akten des IV. Internationalen Germanisten-Kongresses 1970 in Princeton, ed. Victor Lange and Hans-Gert Roloff, Frankfurt, 1971, 205-213. Zie ook van dezelfde auteur: ‘Verschuiven van isoglossen’, Taal en Tongval 23 (1971), 77-80.

2 We hebben inspiratie gevonden in het werk van onze promotor, Nancy C. Dorian, ‘The Problem of the Semi-Speaker in Language Death’, International Journal of the Sociology of Language, 14 (1977), 24-32.

[p. 84]

Ook als het aantal mensen voor wie Nederlands een eerste of tweede moedertaal is steeds geringer wordt, blijft de invloed van het Nederlands op het lokale Engels nog zeer merkbaar¹. Ook mensen die nog maar nauwelijks als semi-speakers van het Nederlands beschouwd mogen worden, kunnen toch vertellen: ‘That certainly was vreselijk (verbazend, enz.)!’. Wie met iemand goed bevriend is mag natuurlijk groetjes geven zoals: ‘How are you doing, you old paardekoper (mieter, lamzak, enz.)?’. Wie zorgen heeft zegt gewoon maar ‘I'm all benauwd’. Vaak zeggen de ouders tegen hun kinderen, ‘not to be so vies’. In deze gevallen worden de Nederlandse woorden relatief correct uitgesproken.

Soms wordt gedeeltelijk of geheel uit het Nederlands vertaald, en dus kan een vrouw haar hɛd˔duwki: d.w.z., haar hoofddoekje) dragen. Kinderen, die toch niets anders dan melk of fruitsap drinken, verheugen zich op coffee time (koffietijd); ‘Americans’ (wij arme mensen uit niet-Nederlandse families) hebben wat tijd nodig om te beseffen dat deze opvallende uitdrukking precies hetzelfde betekent als onze al lang bekende snack (of lunch) time.

Het zijn alleen maar de ingewijden die weten dat ‘spitting in the garden’ met een spade - en niet met spog - gebeurt. Als men in januari zegt dat ‘the streets in town are really glad’ wordt helemaal niet geïmpliceerd dat Pella blijmoediger straten heeft dan de dorpen van het omliggende ‘Amerikaanse’ platteland. Mijn secretaresse, van wie ik af en toe een bonbon kaap, heeft mijn verslaafdheid aan deze lekkernij en mijn niet altijd heimelijke verkenningstochten met één en hetzelfde woord blootgelegd: ‘Professor, you certainly seem to be quite a snoopy eater!’.

Division of Cross-Cultural Studies

Central College

Pella, Iowa 50219 U.S.A.

Dr. Philip E. Webber,

m.m.v. Garry Davis

1 De studie van ‘lexical blends’ in het Pella-Engels wordt op belangrijke manier door het werk van onze assistent, Mr. Garry Davis, bevorderd. Interessant ter vergelijking met onze gegevens zijn werken zoals John Lieuwen, Sweat and Tears (Holland, Michigan, 1947) met voorbeelden van het z.g. ‘Yankee Dutch’.