Taal en Tongval. Jaargang 31

Een zwak punt van sterke werkwoorden

Hoewel wij met Van Haeringen steeds weer verwonderd zijn over de taaie levenskracht van het ‘sterke’ werkwoord, toch konstateren wij ook in de Vlaamse dialekten een gestage rekonversie tot (soms partieel) regelmatige werkwoorden. De hoge frekwentie van heel veel ‘sterke’ werkwoorden en de vroege stockering ervan in het leksikon (vaak al op 2 à 3-jarige leeftijd) kan niet beletten dat zich zich hier een algemene tendens tot vereenvoudiging (via uitbreiding van het regelmatige paradigma) doorzet.

Dat die tendens wel eens door een zuiver fonologische omstrukturering versneld kan worden, wil ik aantonen met een vrij merkwaardig voorbeeld uit het dialekt van Kleit (I 154a).

Het betreft hier uitsluitend werkwoorden van de historische ablautklasse I:

	O.T.T.	O.V.T. enk.	O.V.T. mv.	Deelw.
Idgerm.	ei	oi	i	i
Oergerm.	î	ai	i	i
Oudnedl.	î	ē^ə	i	i
Mnl.	ɩ̄	ē (analogie)	ē	ē

Het Kleits is een typisch overgangsdialekt tussen het Westvlaams (met behoud van mnl. ɩ̄, die achteraf verkort werd) en het westelijke Oostvlaams (met mnl. ɩ̄ → diftong ei). Mnl. ɩ̄ werd positioneel gesplist in:

[p. 82]

(a)	een diftong ɛ▴i - in de auslaut (b.v. mɛ▴i = mij) - vóór d, die intervocalisch tot j evolueerde (b.v. wɛ▴it = wijd en rɛ▴ij̃ː = rijden)
(b)	een geronde, verwijde voorvokaal (ɩ̄ → ȳ →) ø(▴) tussen twee labialen in (b.v. wø(▴)f = wijf, blø(▴)vn̩ = blijven, vrø(▴)vn̩ = wrijven)
(c)	een verwijde voorvokaal (ɩ̄ →) e(▴) in de overige posities (b.v. be(▴)tn̩ = bijten, ne(▴)pm̩ = nijpen, ke(▴)ˀə̃ = kijken).

Die fonologische uitsplitsing had nu duidelijk haar gevolgen voor de morfologie van de klasse I-werkwoorden: de werkwoorden die verandering (c) doorgemaakt hadden in het presens, zijn alle regelmatig geworden, de -ən-uitgang van het verleden deelwoord buiten beschouwing gelaten.

	O.T.T.	O.V.T.	V.D.
kijken	ik ke(▴)ˀe	ik ke(▴)ktəgə	gəke(▴)ˀə̃
nijpen	ik ne(▴)pə	ik ne(▴)ptəgə	gəne(▴)pm̩
bijten	ik be(▴)tə	ik be(▴)təgə	gəbe(▴)tn̩

De oorzaak ligt voor de hand: door de fonologische overgang (c) was de tegenstelling tussen presens en preteritum (vroeger via ablaut) volledig verdwenen. De funktionele oppositie kon enkel gered worden via een rekonversie tot regelmatige verba.

Bij de werkwoorden met fonologische overgang (a) of (b) bleef de oppositie via ablaut bewaard; funktioneel was er bijgevolg geen enkele reden om ze naar het regelmatige, zwakke paradigma te laten overgaan. Normaliter hebben zij dan ook hun ‘sterk’ karakter behouden, cfr.:

	O.T.T.	O.V.T.	V.D.
rijden	ik re(▴)jə	ik re(▴)jə	gəre(▴)n
blijven	ik blø(▴)və	ik ble(▴)və	gəble(▴)vn̩
wrijven	ik vrø(▴)və	ik vre(▴)və	gəvre(▴)vn̩

Hiermee zij nog maar eens aangetoond dat funktionele verklaringen ten onrechte een tijd lang overschaduwd werden door formele apparatuur.

Johan Taeldeman.