Taal en Tongval. Jaargang 31

[p. 62]

Opnieuw: de i-umlaut in het Oudfries

In Taal en Tongval XXV (1973) schreef ik in mijn artikeltje De i-umlaut in het Oudfries (127-130) o.a.:

‘alle achtervocalen (velare vocalen) worden onder invloed van een i, j, of î van de volgende lettergreep (met één of meer tussenliggende consonanten) palatale, niet-geronde, half open vocalen.

Uit bovenstaande regel blijkt dat zich bij de i-umlaut van de vocalen in het Oudfries een verschijnsel voordoet, dat in geen enkel ander Oudgermaans dialect optreedt. Naast palatalisering... en ontronding... worden alle onder invloed van de i-umlaut ontstane vocalen half open, ze krijgen het feature “+ midden” en nemen daardoor als het ware een centrale positie en nooit een extreme positie in: ze zijn nooit [+ hoog - midden] of [- midden + laag]. We zouden dit verschijnsel “centralisering” kunnen noemen’¹.

De inhoud van de zinsnede ‘dat in geen enkel ander Oudgermaans dialect optreedt’ in genoemde aanhaling is echter niet juist. Ook het dialect van Kent, één van de Oudengelse dialecten, vertoont nl. hetzelfde verschijnsel². Enkele voorbeelden³ mogen dit verduidelijken:

Kents	bed(d)	: got. badi	‘bed’
	here	: got. harjis	‘heer, leger’
	lêce	: ohd. lâhhi/lâchi	‘dokter’
	gêđ	3de ps. sg. prs. ind. van gân	‘gaat’
	dehter	dat. sg. van dohter	‘dochter’
	exen	nom. pl. van ox	‘ossen’

1 Zie ook voetnoot 1 en 2 op pag. 130 van genoemd artikel.

2 Ook enkele andere Oudengelse dialecten (uit het Zuidoosten van Engeland) namen in meerdere of mindere mate aan deze klankontwikkelingen deel. Vgl. daarvoor o.a. Sievers/Brunner, Altenglische Grammatik, Tübingen 1965³, §§ 93-107 en § 31, Anm. 1 en A. Campbell, Old English Grammar, Oxford 1974, §§ 190-204.

3 De meeste voorbeelden uit H. Pilch, Altenglische Grammatik, München 1970. Commentationes Societatis Linguisticae Europaeae I, 1) 42 en 43. Pilch vermeldt ook ‘Belegstellen’ van de voorbeelden.

[p. 63]

	dêmed	: got. dômjan	‘geoordeeld’
	bêċe	vgl. oe. bôc	‘beuk’
	senn	: ohd. suntea	‘zonde’
	ġefelled	: got. fulljan	‘gevuld’
	ontênđ	: oe. tûn, ohd. zûn	‘opent’
	ġerêna	: got. rûna	‘geheim’
Verder ook:
	hêlend	: got. hailjan	‘Heiland’
	lêstan	: got. laistjan	‘volgen’
	nêd-	: got. nauþs	‘nood’
	ġelêfu	: got. galaubja	‘ik geloof’

Het ‘umlautsproduct’ van ă, â, ŏ, ô, ŭ, û (en van ăi en ău) is dus in het Kents altijd ĕ, resp. ê. Zowel voor het Oudfries als voor het Kents kan de i-umlaut, voorzover deze de velare vocalen betreft, in één regel weergegeven worden:

[+ syllab]	→	[+ voor]	/	[+ sonor]^1
[- voor]		[+ midden]	/ --[- syllab]1	[+ hoog]
		[- rond]	/	[+ voor]

In beide talen treedt bij de i-umlaut palatalisering, ontronding en ‘centralisering’ op².

Utrecht

F. van der Rhee

1 Vgl. pag. 129 van genoemd artikel.

2 Verschillende gesprekken met prof. dr. H.T.J. Miedema verhelderden mijn inzicht met betrekking tot dit onderwerp. In dit verband zou ik nu reeds willen wijzen op zijn in 1979 te verschijnen artikel ‘Breg, reg and green cheese / Is good English and good Friese’ (te verschijnen in: Liber amicorum Weijnen).