Taal en Tongval. Jaargang 28

[p. 19]

Winand Roukens †

Op 20 september 1974 overleed te Maastricht Dr. Winand Roukens. Hij was te Kerkrade geboren op 28 april 1896.

Roukens studeerde Nederlands te Leiden, Utrecht en Nijmegen. Te Utrecht legde hij het kandidaats- en te Nijmegen in 1931 het doctoraal examen af. Van doorslaggevende betekenis voor de wetenschappelijke richting die hij zou inslaan is zijn opleiding bij J. Schrijnen te Utrecht en Nijmegen geweest: twee gebieden waarop deze werkzaam was, de dialectologie en de volkskunde, hebben het wetenschappelijke leven van Roukens gevuld. Meer dan zijn leermeester is het hem echter gelukt, die twee gebieden met elkaar te verbinden. Van 1920 af was hij leraar aan middelbare scholen. Na zijn promotie te Nijmegen bij Van Ginneken in 1937 werd hij in 1938 benoemd tot privaat-docent in de Volkskunde aan de Nijmeegse universiteit. Van 1948 tot 1957 was hij directeur van het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem en van 1949 tot 1967 lector in de Volkskunde te Nijmegen. Bovendien is hij enkele jaren docent voor Volkskunde aan de Landbouwhogeschool te Wageningen geweest. De jaren na zijn pensionering in 1967 woonde hij in de hoofdplaats van zijn geliefde Limburg.

Als dialectoloog heeft Roukens vooral naam gemaakt met zijn dissertatie Wort- und Sachgeographie in Niederländisch-Limburg und den benachbarten Gebieten, ook verschenen onder de titel Wort- und Sachgeographie Südostniederlands und der umliegenden Gebiete, mit besonderer Berücksichtigung des Volkskundlichen (1937). Dit werk imponeert reeds op de eerste blik door de opvallende omvang van het tekstgedeelte (xi + 478 blz.) en de bijzonder royaal uitgegeven atlas (33 × 26 cm.; 7 + 6 + 91 kaarten in tweekleurendruk, 63 afbeeldingen op glacépapier). Het getuigt daardoor tevens van de zin voor grandeur, die Roukens steeds eigen is geweest. Dat het op de antiquariaatsmarkt zo duur wordt betaald dankt het echter vooral aan zijn wetenschapshistorische betekenis en aan zijn dialectologische en volkskundige kwaliteiten. Dit werk is te beschouwen als de doorbraak van de Wörter-und-Sachen-methode in het Nederlandse taalgebied. Op zijn rol als vernieuwer van de dialectgeografische methodiek was Roukens niet alleen door zijn opleiding bij Schrijnen voorbereid; onder de talrijke contacten met buitenlandse geleerden die hij in zijn inleiding vermeldt, lijken mij vooral die

[p. 20]

met de romanist K. Jaberg en de volkskundige J. Müller van belang te zijn geweest. Tot de voornaamste wetenschappelijke eigenschappen van het werk behoren de zin voor synthese en methodologische vragen, evenals de heldere wijze van voorstellen. Zijn grootste verdienste is wel in dialectologisch en volkskundig opzicht een eenheid in een verscheidenheid te hebben gedemonstreerd voor een gebied dat bij oppervlakkige beoordeling in een reeks periferieën uit elkaar valt. Het grensoverschrijdend karakter van deze in de dertiger jaren geschreven en gepubliceerde studie is Roukens hoog aan te rekenen. Het werk heeft stellig ook gebreken, waarvan het voornaamste mij een tekort aan acribische belangstelling voor het detail lijkt te zijn, de klassieke schaduwzijde van de werkwijze van geleerden die groot plegen te zien.

Achteraf heeft Roukens als dialectoloog de verwachtingen die zijn dissertatie had gewekt, eigenlijk niet ingelost. Hij heeft wel nog heel wat gepubliceerd, maar dit heeft meestal niet meer het niveau van de Wort-und Sachgeographie bereikt. Gedeeltelijk is dit het gevolg van een tragische gebeurtenis in zijn leven: tijdens de oorlog verloor hij bij een bominslag een kind; met de woning werd zijn dialectologisch en volkskundig materiaal grotendeels vernietigd. Dat verklaart waarom het in zijn proefschrift in uitzicht gestelde tweede deel van de Wort- und Sachgeographie nooit tot stand is gekomen. Gedeeltelijk is het ook het gevolg van Roukens' engagement op het gebied van de volksopvoeding, waarmee hij in zijn geboortestreek wel iets te gemakkelijk succes kon behalen. Van 1939 tot 1946 is hij hoofdredacteur van het tijdschrift Veldeke geweest, dat ook nadien op zijn hulp en raad kon blijven rekenen. Zijn boekje De taal der Limburgers (1947) geeft een goede indruk van de wijze waarop Roukens dialectologische inzichten en ook wel persoonlijke opvattingen populariseerde.

Het is hier niet de plaats om op de strikt volkskundige activiteiten van Roukens in te gaan. Het zij voldoende erop te wijzen dat vooral methodologische problemen en de vraag hoe deze discipline wetenschappelijk kon worden beoefend zijn aandacht hadden. Zijn studies op dit gebied verzekeren hem naast zijn dialectologische publikaties een eervolle plaats onder de Limburgse en ook de Nederlandse beoefenaars van de cultuurwetenschappen.

Münster

J. Goossens