Taal en Tongval. Jaargang 21

[p. *8]

[p. 101]

Prof. Dr. A.A. Weijnen 60 jaar

Wie op verzoek van de redactie van Taal en Tongval iets zal gaan schrijven bij de zestigste verjaardag van Toon Weijnen is al spoedig ten prooi aan uiteenlopende bespiegelingen. Wat zal hij doen? Als verleden plus toekomst exact iemands leven vullen, zal een uitvoerige belichting van het verleden suggereren, dat de toekomst een verwaarloosbare grootheid is. Dan krijgt men dus iets griezeligs op papier, hoe men het ook keert of wendt. Maar wie uitsluitend de toekomst wil gaan belichten miskent dat het voor een groot deel in het verleden gegeven is. Weijnen na zijn zestigste verjaardag zal - want zo is hij wel - het logische vervolg zijn van de man die wij kennen. Men zal daarom het best doen met een portret van hem te schrijven, een portret in drie, vier pagina's. Een portret dat wel gedoemd is een vertekend beeld te geven en niet alleen omdat het getekend wordt vanuit de subjectiviteit van een enkeling. En toch zal het moeten, want feest is het en feest vraagt om een plechtige bevestiging van de feesteling. En ook dat is eigenlijk een griezelig idee. Waarom moet er nu zo nodig bij iemands 60e verjaardag iets plechtigs gebeuren? Ik stel me voor, dat het draaglijker is als passief object de feestelijkheden te ondergaan dan ze over iemand te voltrekken. Het is een bekend verschijnsel dat een feestvarken, want zo heet het algemeen, niets liever zegt dan dat het maar onopgemerkt voorbij moet gaan. Niemand is gelukkig met de gedachte dat hij zich bevindt op een kritiek moment van zijn bestaan, maar niemand ook voelt er veel voor zoiets over een ander even nadrukkelijk te komen vaststellen. Maar daarom moet er juist feest gevierd worden, als het ware om de goden goedgunstig te stemmen en het noodlot te bezweren. Feestvieren heeft iets van fluiten in het donker.

Een portret dus. En men bladert en leest in al dat vele dat Weijnen geschreven heeft om te kunnen bepalen wie hij is. Wat daarbij het meest opvalt is de grote mate van vastigheid. Vastigheid in dubbele zin: wat Weijnen schrijft zweeft niet en Weijnen blijft Weijnen.

Vanaf het begin van zijn wetenschappelijke loopbaan, nog vóór het verschijnen van zijn dissertatie, heeft hij feiten verzameld en gestructureerd; nooit is hij ergens die feiten ontrouw geworden of heeft hij getracht ze naar zijn hand te zetten; nooit heeft hij conclusies getrokken die meer uit zijn fantasie dan uit de feiten zelf voortsproten. Daardoor

[p. 102]

krijgt wat Weijnen schrijft een grote inwendige consistentie. Zijn werk is aldus even vast en evenwichtig als zijn auteur. Deze kwaliteiten komen te duidelijker uit als men de schrijver van meer nabij kent. Dan blijkt nl. dat die trouw tegenover de feiten, dat objectief ordenen en voorzichtig concluderen het tegendeel is bijna van wat het zou kunnen zijn: fantasieloos verzamelen. Weijnen is zijn leven lang op zoek naar een grote synthese, een alle Nederlandse taalfeiten omvattend raamwerk dat een logisch geheel vormt en een bevredigende verklaring brengt van alle delen.

Het is deze wetenschappelijke drift die hij in al zijn publicaties niet alleen laat gelden maar ook beteugelt. Zijn persoonlijkheid ook is erdoor getekend. Zij openbaart zich o.a. in zijn voortdurend bezig zijn met stellingen en theorieën die zijn synthese bedreigen; daarover college gevend of sprekend lijkt hij soms voor zichzelf rechtvaardiging en redding te zoeken. Maar ook dan blijven de feiten onverlet; nooit zal hij ze in verkeerde zin dienstbaar maken aan zichzelf. Eén ding - dat kan men uit het voorgaande wel afleiden - is Weijnen zeker niet, nl. een door scepsis verlamd twijfelaar. Niet dat de wetenschappelijke twijfel hem onbekend is, verre vandaar. Maar een eenmaal op die twijfel veroverde zekerheid laat hem niet meer los. Hij zal niet gemakkelijk op zijn schreden terugkeren om de weg nog eens opnieuw te gaan, nu met andere overwegingen en hypothesen. Het schijnt, dat hij daardoor vreest zijn synthese te riskeren door tijdverlies. Want hij kent de beperktheid van de tijd en de omvang van het werk. Daardoor smeult diep in hem een zekere haast. Wanneer hij wel eens de indruk wekt minder gelukkig te zijn met de recente ontwikkelingen aan de universiteit, komt dat voornamelijk voort uit spijt over de kostbare tijd die dat steeds weer vraagt: hij heeft nog zoveel werk voor de boeg.

Als er ooit een hoogleraar is benoemd die van meet af precies wist wat hij wilde en in staat was om dat stap voor stap uit te voeren, dan is dat Weijnen. Strategische kwaliteiten die daarvoor nodig zijn mist hij allerminst. Wie mettertijd de geschiedenis zou willen schrijven van de Nijmeegse Centrale voor Dialect- en Naamkunde, zal in de materiële orde moeten beginnen op het moment dat Weijnen opdracht geeft een aantal boeken van het Instituut Nederlands gemakshalve op een kamer apart bijeen te zetten ter wille van de bezigheden van zijn studentassistenten. In die kamer stonden een tafel en wat stoelen; er werden fiches geschreven en er werd literatuur verzameld. Zo begon daar het Brabants woordenboek te groeien, naar de uiterlijke schijn een stengeltje onkruid maar in het hoofd van Weijnen reeds een volwassen boom in

[p. 103]

het bos van de lexicografie. Sindsdien groeide het Limburgs woordenboek, werd een aanvang gemaakt met een breed-opgezet onderzoek naar de waternamen uit het stroomgebied van de Maas en werden de voorbereidingen getroffen voor een Westeuropese taalatlas. Vandaag is Weijnens Centrale een centrum van wetenschappelijke bedrijvigheid, toegerust met een staf van wetenschappelijk en administratief personeel, uitgerust met een uitgebreide en nog steeds gestaag groeiende bibliotheek en reeds ver buiten de universiteit van Nijmegen bekend. Weijnen beschikt over een grote ondernemingsgeest en een eerbiedafdwingende dosis moed.

Dit alles tekent Weijnen als hoogleraar, als man van wetenschap en als organisator. Het gaat niet aan om hem als mens daarvan los te denken. Maar het is wel mogelijk om binnen de universitaire bedrijvigheden waarin hij zijn eigen menselijke gestalte krijgt de aandacht toe te spitsen op hemzelf, af te zien van alles rondom hem en zich te concentreren op Toon Weijnen. We zullen hem niet zien zoals hij is, want dat is niet aan mensen gegeven; maar we kunnen hem wel benaderen. Wat is Weijnen voor iemand? Hij is jarig, hij moet het maar horen.

De vastigheid en betrouwbaarheid dan is niet geringer in de man dan in zijn werk. Respect voor de mens in zijn omgeving is het fundament van al zijn handelen. Zelfs waar feitelijk zijn eigen idealen en plannen in het nauw dreigen te raken blijft hij anderen eerbiedigen. Waar hij ideeën aantreft die met de zijne niet stroken strijdt hij met gloed voor zijn overtuiging zonder de persoon van zijn tegenstander in welk opzicht dan ook te na te komen. Het is menigeen gebeurd, dat hij na het optrekken van de wolk die hijzelf had uitgeblazen Weijnen onveranderd voor zich zag. De menselijke relaties rondom hem zijn hecht en niet van incidentele gebeurtenissen afhankelijk, ook al is hij wat te ernstig en gesloten om luidruchtige vriendschappen aan te gaan. Daarmee is natuurlijk niet alles gezegd, maar mijns inziens is er wel het wezenlijke van Weijnens trekken in getekend.

Voor deze man willen deze regels een hartelijke gelukwens zijn. Toon, gefeliciteerd. Ad multos annos.

Jan van Bakel.