Taal en Tongval. Jaargang 20

[p. 166]

Kinderspel en kinderlust in Zuid-Nederland
door A. De Cock en Is. Teirlinck met schema's en tekeningen van Herman Teirlinck
8 delen
Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde Gent A. Siffer - 1902 -

Dl. I

blz. 42	r. 26:	toevoegen bij pertgen wel bereyt: vgl. Fischart: Pferdlin woll bereit.
	r. 26:	bij graef: vgl. Fischart: Pick Olyet offte graef.
	r. 26:	bij rij: vgl. Fischart: Cock cock ey wil.
	r. 33:	bij schuylwinckgen: vgl. Fischart: Schulwinkel.
	r. 34:	bij coppen comt wt den hoecke: vgl. Fischart: Haͤnlein komme aus dem winckelein.
	r. 34:	ook bij coppen comt wt den hoecke: vgl. Fischart Kapp komm ausz dem Haͤuszken.
	r. 35:	bij pijpt oft ick en soeck v niet: vgl. Fischart: Pfeifft oder ich such euch nicht.
	r. 36:	bij Basilinda: vgl. Fischart: Koͤonigs losen.
	r. 37:	bij Myinda: vgl. Fischart: Der blinden Ku.
	r. 40:	bij Ostracinda: vgl. Fischart: Hol oder voll.
	r. 40:	bij ‘luysen oft noppen’: vgl. Fischart: Lausen oder Noppen.
	r. 42:	bij ‘cop cop heeft geleyt’: vgl. Fischart: Das Haͤnlin haͤnlin hat gelegt.
blz. 48	r. 23:	bij ‘Ziehier deze lijst van 154 spelen’ toevoegen: Rabelais' lijst heeft echter 215 spelennamen (niet 214) zoals Burgaud des M. en Rathery tellen. Rausch, 95.

[p. 167]

blz. 48:	noot in de rand: Vgl. de uitgebreide studie van Heinrich A. Rausch, Die Spiele der Jugend aus Fischarts Gargantua, cap. xxv, in: Jahrbuch für Geschichte, Sprache und Literatur Elsass-Lothringens, Jahrgang xxiv (1908).
blz. 48:	aanvullingen bij Gallitalo's spelen op los blad:
I.	Ned. spelennamen die men tot die van Rabelais brengen kan.
	a. Eenvoudige vertalingen;
	b. Gedeeltelijke vertalingen;
	c. Twijfelachtige vertalingen
II.	Ned. Spelennamen die men niet tot die van Rabelais kan brengen.
III.	Zijn er te brengen tot Fischart?.
	Joh. Fischart, Geschichtklitterung (Gargantua). Hrsg. A. Alsleben. 1891.
	De uitg. der Geschichtklitterung zijn: 1575, 1582 en 1590.

blz. 50	*23.:	bij pico. (V.D.) toevoegen: Pijke(n) = schoppen, kaartnaam.
	*24.:	bij Bely: = Mabelia, vrouwennaam. Ned. Wdb. i.v. Belie.
	*25.:	bij kikkermik toevoegen: vgl. krikkemik Wdb.
	*30.:	bij Van 't Osje: vgl. Fischart: Ochs inn den Veiolen.
	*32.:	bij Van wiege wage toevoegen: of handspelletje?
	40.:	bij Van moertje, moertje toevoegen: Fischart: Murr murr nur nicht.
	41.:	bij Van 't Koeytje toevoegen: vgl. Fischart: Des Kuschwantzes.
blz. 51	46.:	bij Van knik. knak knelis toevoegen: vgl. Fischart: Der nickenocke.
	54.:	bij Baboe toevoegen: vgl. Fischart: Der Baboben.
	61.:	bij Van 't Martertje: vgl. Fischart: Martres.
	62.:	bij aux pingres: vgl. Fischart: Pingres.
	64.:	bij Van 't Schoenlappertje: vgl. Fischart: Des Schupletzers.
blz. 52	66.:	bij au dorelot du lièvre: vgl. Fischart: Dorelot häszlin.
	67.:	bij à la tirelitantaine: vgl. Fischart: Tirelitantine.

[p. 168]

	68.:	bij Van Verkentje gaat voor: vgl. ons zogspelen.
		bij à cochonnet va devant: vgl. Fischart: Färcklin gang du vor.
	72.:	na Johanneau, vgl. Fischart: Ungelacht pfetz ich dich.
	74.:	bij Van 't Paardje te beslaan: vgl. Fischart: Eisen abwerffen.
	*77.:	Van Hand-slag: of: la main chaude?
	80.:	bij à tire la broche (?): vgl. Fischart: Bratspitzwenden.
	82.:	na votre sac (?): vgl. Fischart: Gevatter leihet mir euer Saek.
	83.:	bij Van 't rammelaartje: vgl. Fischart: Der Widershoden.
blz. 53	85.:	bij à figues de Marseille (?): vgl. Fischart: Der Feigen von Marsilien.
	88.:	bij Van 't vosje villen: vgl. Fischart: Des Fuchsstreiffens.
	90.:	bij Van haver verkopen: vgl. Fischart: Des Habern verkauffen.
	91.:	bij Van doove koolen op Blasen: vgl. Fischart: Kohlen aufblasen.
	92.:	bij Aux responsailles: vgl. Fischart: Der Abereh.
	93.:	na Au juge vif et juge mort: vgl. Fischart: Zum lebendigen und toden Richter.
	94.:	bij Van d'yzers uit den oven: vgl. Fischart: Das eisen ausz der Esz zihen.
	95.:	bij Van den Boosen boerman: vgl. Fischart: Des untreuen baurens en: den falschen bauren.
	97.:	na Johanneau). Vgl. Fischart: des Hogerigen Hofmans.
	98.:	na Au sainct trouve. (?): vgl. Fischart: Der heilig ist gefunden.
	99.:	bij Au poirier: vgl. Fischart: Bierenbaum schütteln.
	100.:	na Johanneau). Vgl. Fischart: Des pimpompens.
	*104.:	bij Van de rol. - (?): ‘Au vireton?’ Rabelais.
	110.:	bij à la crosse. Vgl. Fischart: Desz Bischofsstabe.
blz. 54	116.:	bij au ténébri? Vgl. Fischart: Tenebei.
	117.:	na Z. Littré: vgl. Fischart: Desz schnauffers.
	118.:	na sabot: vgl. Fischart: Zur Trompe.

[p. 169]

	126.:	bij Van ik zat en ik zat: Vgl. Fischart: Ich setz mich.
	*129.:	bij Van 't molenaartje: Vgl. Rabelais: ‘au molinet’ (?), Fischart: ‘Im muͤlchen’.
	131.:	na au chapifou: vgl. Fischart: Chapifon Narene Kopff.
	132.:	na fondu: vgl. Fischart: Desz gegossenen Gauls.
	*133.:	na Een werpspel wellicht: Of: Slets-savat.
	*134.:	na Rathery): vgl. Fischart: Kopf zu Kopf anrechen.
blz. 55	136.:	na Burgaud en Rathery: vgl. Fischart: Desz Mönchs.
	*143.:	na à la bacule: vgl. Fischart: Desz Bacule.
	146.:	bij A cline-mucette: vgl. Fischart: Kline musettecken.
	:	bij à la culte cache: vgl. Fischart: Der verborgenen Kutten; voor culte cache, ook ‘cutte cache’.
	150.:	na stom-en-ambacht: vgl. Fischart: Das Handwerck auszschreien.
	154.:	bij Aux chinquenaudes: vgl. Fischart: Der Stimschnallen.
blz. 105	r. 1:	bij De koning heet er: de grate: vgl. Basilinda bij Junius.
blz. 149	r. 15:	bij Hora-doen of -spelen, Turnhout, toevoegen: Hoogstraten.

Deel III

blz. 68 r. 16: lees Dendermonde i.p.v. Denderbelle.

blz. 146 tussen r. 3 en 4 invoegen: Met de zoeg uitgaan (gehoord te Beersel). De zoeg was een groote merbel.

Deel IV

blz. 72 4. - Bruidje spelen, toevoegen: Te Thollembeek (vóór eenige tientallen jaren):

Soldaat tralala!

Soldaat tralala!

Wij moeten ons nie(t) geneeren,
Wij zijn toch soldaat!

of:

[p. 170]

 

De troep is goed;

 

Hij kan nie(t) beter wezen!

 

De troep is goed,

 

Alle dage(n) vlees en soep

 

Zonder werken, zonder werken

 

Bij den troep! (1)

Het laagste nummer was ‘den uil’, en moest in een kring rond de dansende en zingende kinders staan.

Deel VI

blz. 12 na r. 28 toevoegen: In 't land van Waas (Joos i.v. gresseleer):

‘Zwijgt er af, mijn kind,

Want 't is te wreed!’

In de Kempen: ‘Garre, garre! want ik schiet!’

ofwel ‘Mijd u, mijd u, want ik schiet!’

C[ornelissen] V[ervliet] (Aanh.) i.v. schrijver.

blz. 17 einde van de blz.: 8. Koekoek, toevoegen: Als de koekoek geroepen heeft, meugen de kinders bervoets loopen (Zegelsem en omstr.).

blz. 20 bovenaan heeft I.T. naast ‘Te Liedekerke zingt hij:

‘Jerusalem, lem, lem!’

in potlood geschreven: Is de ortolaan.

blz. 20 na r. 6, vóór 10. Kwakkel, toevoegen:

Kraai. De kraai is, te Melden (Oudenaarde) een regenvogel. 't Zal regenen as de kraaien kwekken, want die gasten roepen: ‘Nat-nat-nat!’ .

blz. 35 na r. 20 toevoegen: En zijn alarmkreet is huutkar (Joos, Id.).

blz. 36 onder 18. Roodborstje, toevoegen: Te St.-Jans-Molenbeek heet de vogel Poverjan (mann.) en hij zingt:

(1) Ik herinner mij dat in mijn jeugd te Oostkamp de lotelingen die er zich in geloot hadden, zongen:

Den troep is goed,
Hij kan niet beter wezen,
Den troep is goed,
Hij kan nie beter zijn.

Alle dagen vlees en soep,
Zonder werken, zonder werken,
Alle dagen vlees en soep,
Zonder werken bij den troep! (w.p.)

[p. 171]

 

In ons pays (op zijn Fr.)

 

Make' wij ander vie':

 

Mutsaa(r)d in twee gekloven

 

Zoo dik as mijn been!

blz. 37 onder 19. Specht, helemaal onderaan toevoegen: De specht roept ‘giet-giet-giet-giet-giet!’. Het is een regenvogel. Vgl. Tuinman, blz. 30 (Natuurlijke voorteekenen van allerlei weder).

blz. 39 onder 23. Uil na r. 15 toevoegen:

De uil roept: ‘Wie? ik?’ Er is kwestie van misdaad, en de uil vraagt aldus, of hij het is die 't gedaan heeft (Strijpen).

blz. 46 onderaan bijvoegen: Te Strijpen (Sottegem) is de wiewaal een regenvoorspeller; is er regen op handen, dan komt hij dicht bij de hoeve en schuifelt:

‘Sies, g'het ouë kiel aan,

Sies, g'het ouë kiel aan,

't Za', merdzee, gaa' reënen!’.

blz. 151 onderaan bijvoegen: Zie Loq. Wdb. i.v. Hreegere.

blz. 200 bij r. 24 een voetnoot toevoegen: Cf. Het speeltuig (zelfs voor dames en heeren) dat Yo-Yo heet en bijna overal in West-Europa (b.v. Engeland en België) ‘fureur’ maakt. Op dit oogenblik (zomer en herfst sept. b.v. 1932). Is T.

Deel VII

blz. 8 r. 29 na volaard toevoegen: nog aldus te Schoorisse.

blz. 24 na het nieuwjaarslied te Oelter toevoegen: Te Thollembeek, waar de kinderen hun ‘Godsdeel’ vragen, zingende:

Nieuwjaarke zoetjes,
Ons verken heeft vier voetjes,
Vier voetjes en eene(n) steert,
Is dat nog geen wafel weerd?
Is die wafel nog niet gebakken,
Geef ons dan een kom petakken;
Zijn die petakken nog niet gereed,
Geef ons dan een splinternieuw kleed;
Is da(t) kleed nog niet genaaid,
Geef ons dan een haantje da(t) kraait:

[p. 172]

 

Is dat haantje nog nie(t) geboren,

 

Geef ons dan een schupke kolen;

 

Zijn die kolen nog nie(t) gebrand,

 

Geef ons dan nen dikke vleeskant.

Aan de deuren roepen ze herhaaldelijk: ‘Godsdeel, Godsdeel!’. Ze krijgen iets (cent, appel, noten enz.). Krijgen ze niets, dan antwoordt men van binnen: ‘Trekt de koe bij 't zeel!’.

blz. 67 onder 2. Walmen branden, toevoegen: Te Thollembeek brandde men - nu niet meer - op Groot-Vastenavond - in eene weide of een veld - stroo en mutsaards, dansende er rond zongen ze:

Nienoof brandt!
Pop uit 't land!
Zeve zakken op 't dagwand!
Walmenbrand!
Is da(t) tonneke pek nog nie verbrand?
Jouw! jouw! jouw!

blz. 111 onder 2. St.-Martensvuur, toevoegen: Ook te Steenokkerzeel loopen de kinderen op St.-Martensdag rond met brandende bussels stroo op een stok gestoken, of zij ontsteken een groot vuur in het veld. Brab. Folkl., nr. II.

blz. 170, na 12. toevoegen: 12bis. Te Thollembeek (Brab.) heet het St.-Gregoriusfeest nog Sinter-Goelekesdag (St.-Guduladag): eerst de St.-Gregoriusmis in de kerk - daarna in 't schoollokaal rangschikking der mooiste schriften, opvoering van kinderkluchtjes, schoolliedjes, eindelijk prijsdeeling - 's middags mastellen met Leuvensch bier - 's namiddags ‘stekbolling’ voor de oudste leerlingen (aldus vóor een 50-tal jaren).

blz. 193 aan het slot toevoegen: uit een krantenknipsel (zonder naam noch datum) de volgende ‘schoolwoorden’: Voor opzettelijk schoolverzuimen naast het algemeen voorkomende ‘spijbelen’, de volgende woorden: ‘een plattertje maken’ (Groningen) naast ‘platloopen’; verder ‘pinkje steken’, ‘bink’ of ‘binkie’, en ‘binken’. Uit de Rotterdamsche buurt: ‘puzzeren’, ‘schie(r) lokeren’; ‘schoolmakje houden’; ‘schuiltje maken’ uit Breda; ‘achter de hage loopen’ uit Goes en het aardige ‘hêgschool houden’ in Limburg. In Amsterdam heet het niet ‘bink steken’ maar ‘bommelen’. Dan nog elders ‘ketsen’, ‘schampen’ en ‘verletten’.

[p. 173]

blz. 250 bij e. - Strikspel in de school, toevoegen: Kunt ge dat uitleggen? ‘Een boer had een kalf en de moeder van den boer was ook de vader van het kalf’ -?- Zet achter moeder een; Een boer had een kalf en de moeder (d.i. de koe); van den boer was ook de vader (d.i. de stier) van het kalf! (Land van Waas).

Deel VIII

blz. 111 onder d. - Op Dorpen en Steden, bij 3. Antwerpen toevoegen:

Te Hoogstraten (uit den volksmond: majoor De Bosschere):

Sinjoor!
Mee de billen in de voor,
Mee de billen in 't slijk
Sinjoor hee nog gelijk!

(Wil zeggen: hij moet altijd gelijk hebben, zelfs als hij ongelijk heeft).

Sinjoor
Mee zijne lange frak
En weinig oorden in nen diepe zak,
En 's zondags op de roet
Mee zijne kastoren hoed.

(Hoogstraten, Maj^r De Bosschere).

Zie nog gelijkende varianten C.-V. (Aanh.) i.v. Sinjoor.

Zoo doe ne sinjoor in 'n herberg:
‘Madam, geef me 'n half glas seef (4 centen), en 'n sigaar van 'n duit, en 'n gazet!’ (Hoogstraten, Maj^r De Bosschere).

blz. 122 toevoegen na 50. Hooglede: 50bis Hoogstraten. De Spilzakken van Hoogstraten.

blz. 154. Na 9. Zeg ne keer... toevoegen: Enz. enz. De kinderen leeren aldus rijmen! (Molenbeek-Brussel).

blz. 161. Bij 16. Van alles! toevoegen:

Tot iemand die 't is vuil zegt (eig. of fig.) antwoordt men schertsend: ‘'t Is vuil zei den uil, en hie bescheet (of scheet op) zij'jonk’. Men verklaart dat de uil in zijn nest kakt en niet buiten het nest, als ander vogelen (Vorst-bij-Brussel, Westvleteren en wel elders).