Taal en Tongval. Jaargang 6

Een Boomse tekst van 1850

Als bijdrage tot dit hulde-nummer moge ik een curiosum publiceren, dat om zijn dialectische eigenaardigheden ook voor de Jubilaris interessant kan zijn.

[p. 141]

Toen in 1864 de toren van de parochiekerk te Boom werd verhoogd, vond men daarin een briefje dat veertien jaar vroeger door een werkman was geschreven, ter herinnering aan de arbeid die dan was uitgevoerd. Wij geven hier een letterlijk afschrift van de tekst.

Boom den 13 November 1850.

Zeer Lueve Vun Ders,
Deze spul is Van Den houden toeren genoemen in April 1850 en op Den Nuewen toeren¹ geplaeseert in octoeber 1850 en November ik laet u Weten Wat sezoen dat is om zoo een Weerk te plaetssen Maer wy waeren gedwongen Door Den slegten tyd en gebrek Van Weerk Maer ik Hoop Dat het voor UL beters is Want Voor zes hondert Vyftug frang hebben Wy den toeren afgebroeken en Den zelven geplaetseert
De Naemen Van De Werklie
J.B. Van De Velde gebortug van Boom
P. Lenaers gebortug van Aetselaer en woenagtig te Boom
P. Van Henschot geboeren tot Boom
J. Clament geboeren tot Antwerpen woenagtig tot Boom
J.B. Van Hoof geboeren te Boom / timmerlie en schryn
Naemen Van De metssers Baezen J.B. Maetens F.S. Van De Velde F.S. Ver Zaelen gast Van Maetens en N Vondel J Raets
P. gombeer koeper slaeger
F.S. Van hoof smet
Naemen Van De pristers Den[...............]Nyelen
Van Zeebrok Deeck[...........................]Velde
Borgemester tuy[.............................................]²
het kruys en Den hen is Door my gepletst Den 12 November het kruys Den 13 Den haen 1850
in het [jaer] 1850 heef Schlk³ 4 manden op de revuer gelegen Voor De Brig temaeken en hok De paelen gekapt Maer De Schlk is in November Weder op de Walgebragd en god weet wanneer dat De bru̇g zal koemen, Want dat gerugd heeft wel 30-40 jaer gedierd.

1 De bouw van de nieuwe kerk, de huidige O.-L.-Vrouwkerk, was begonnen in 1849.

2 Op deze plaats is een stuk uit het papier verdwenen. Vermoedelijk worden bedoeld J.B. Heylen, pastoor; P.L. Van Zeebroeck, J.B. Deckx, A. Bulckens (?) en J.R. Van de Velde, onderpastoors; burgemeester Tuyaerts.

3 Blijkbaar het woord schalk ‘zware hijspaal, heistelling’.

[p. 142]

11 in octoeber 1850 zis ons koeningen gestorven Daer Veel misbaer is Voor gemokt Mari Loues Van Orlians / koenung Leopol
goeden Dag myn
Vru̇nden

Met het oog op het dialect van Boom zijn uit deze tekst weinig of geen nieuwe gegevens te halen, maar hij is toch merkwaardig om bekende feiten andermaal te illustreren.

Opvallend is vooral de verwarring van u en i, te wijten aan de ontronding. Voorbeelden van fonetische spelling zijn Brig ‘brug’ en gedierd ‘geduurd’. Talrijker echter zijn de gevallen van hypercorrecte u voor i: Lueve ‘lieve’, Vun Ders ‘vinders’, spul ‘spil’, Nuewen ‘nieuwen’ dial. niːvən, revuer ‘rivier’; ook in toonloze syllaben als Vyftug, gebortug, waar nu ə wordt gezegd, en koenung thans keːniŋk. Typisch lijkt me in dit verband de spelling u̇, éénmaal gestipte u, in bru̇g en Vru̇nden ‘vrienden’; hieruit blijkt wel, dat de schrijver zich soms bewust was van de moeilijkheid en dan ook heeft geaarzeld om aan een van beide de voorkeur te geven.

Van de andere bijzonderheden, die insgelijks uit het dialect te verklaren zijn, noem ik nog slechts: de overtollige h, in houden en hok ‘ook’; rekking van korte vocaal, in Weerk dial. wæːrək; verkorting van lange vocaal, in gebortug, Borgemester, met palatalisering gepletst ‘geplaatst’, manden dial. mendə, onbeklemtoond hok ‘ook’, uit o-achtige ā gemokt ‘gemaakt’; voortonig a, in plaats van e, in de familienaam Clament; naar de Franse uitspraak, frang en fn. gombeer ‘Gombert’; enz. Ook de andere afwijkingen zijn duidelijk en, evenals de genoemde, in vele dialecten terug te vinden.

Aan het einde van het briefje wordt gezinspeeld op de brug, die Boom zou verbinden met Klein-Willebroek, aan de overzijde van de Rupel. Na vele besprekingen, vooral sinds 1828, werd op 21 Juli 1851 daartoe plechtig de eerste steen gelegd. Bij deze gelegenheid dichtte een Boomse werkman toen een spotlied, dat op scherpe toon de sociale wantoestanden hekelt en de verhouding Vlaming-Waal typeert. Ook in dat lied treffen wij de spelling Brig aan, en bovendien de woorden pertijk ‘praktijk’ en vuintje ‘vaantje’, rijmend met duintje ‘deuntje’. Overigens zijn de dialectvormen daarin niet zo talrijk. Intussen is de brug, die destijds zoveel strijd en moeite heeft gekost, vóór enkele jaren afgebroken en - wellicht voor goed - uit het landschap verdwenen. Zij is steeds berucht geweest in de streek, omdat men er nog regelmatig tol moest betalen.

Leuven.

K. Roelandts