Taal en Tongval. Jaargang 5

[p. 169]

Dijk en dialect in Goeree

De bekende Flakkeese dialect-onderzoeker, die zich al vele jaren geleden verdienstelijk maakte door zijn artikelen in de Nieuwe Taalgids, o.a. over de spreekwoorden van Goeree en Overflakkee, heeft in de laatste jaren een serie artikelen gepubliceerd in de Flakkeese Nieuwsbode en het Eilandennieuws, die nog regelmatig wordt voortgezet. Het is een van de voorbeelden van dialectbijdragen, die in onze dag- en weekbladen verscholen liggen en toch belangrijke gegevens bevatten, die men elders tevergeefs zoekt. Het Dialectbureau te Amsterdam bezit een deel van deze artikelen en hoopt de reeks te kunnen completeren. Als een voorbeeld van de wijze waarop de heer Den Eerzamen zijn voormalige eilandgenoten de liefde voor hun streektaal bijbrengt, halen wij een deel van een zijner bijdragen aan, te weten die waarin hij schrijft over waterstand en dijken.

Er is in 't Goerees verschil tussen haogwáeter en haog waeter. Het eerste, met de klemtoon op waeter, betekent vloed, het tweede, dat het water hoog staat. Zo spreekt men ook van leegwáeter en lêeg waeter. De haven van Goedereede komt tot midden in 't dorp; men zegt de haevende. Bij vloed begint de lege haven vol te stromen: 't waeter komt in of 't waeter vloeit. Bij intredende ebbe goôt twaeter uut, of 't goôt van ebbe. De vissers op 't Goereese hoofd gaan met vloed de haven uit en komen er altijd met vloed weer in. Wie met eb binnenkomen wil is te laat, hij komt achteraan. 't Goôt van ebbe betekent: 't gaat achteruit. 'n Haog tieje waeter is 'n springvloed, 't tegengestelde is 'n doôd tieje of 'n leeg tieje. Deer is 'n flink tieje waeter betekent, dat er veel water is. Deer komt veel waeter van boven, d.i. van 't Hoofd af.

Bij een ‘haog tieje’ komt het water op de kant, soms tot de paeltjes of zelfs tot de baomen en buiten staat het dan van dijk tot dijk. Het deponeert dan een ‘laegje slik’. Dat dit in de loop der tijden vaak gebeurd is, kan men zien: de buitendijkse gronden liggen aanzienlijk hoger dan de polders.

Komt het water hoog, dan worden de vloeiplanken geplaatst, bij de sloppen en de Kerkstraat vanwege de gemeente en voor de deuren der huizen langs de haven door de bewoners. Zo wordt als het ware een heel grote kom gevormd, waarin het water zich ophoopt: de polders worden

[p. 170]

dus beschermd door de vloeiplanken; niet ieder realiseert zich dit, de mensen zetten de vloeiplanken voor zichzelf, om 't water uit hun huizen te houden. Maar feitelijk zou er controle op gehouden moeten worden, omdat, als het water eenmaal een weg vindt, er groot gevaar bestaat voor het invloeien van de achterliggende polders. De hoge witte boorden, die de heren vroeger droegen werden vaak vloeiplanken genoemd. Spottend zei men wel eens: ‘Die is zeker benauwd voor haog waeter’, als iemand een extra hoog boord om had.

In 1894 hadden we 'n haog tieje; er was in 't dorp een grote herrie, boten voeren over de straat en de jonge mensen vermaakten zich. De vloeiplanken hielden het allemaal, maar ‘den Haevendiek’ op 't Nieuweland brak en de Grote Zuiderpolder ‘vloeide in’. Er ontstond een groot wiel, ‘weel’ zegt men in Goeree, waaromheen - buitenom - de dijk vernieuwd werd. Ook toen wilde het in het eerste jaar niet groeien: ik herinner me nog, dat de haver niet hoger kwam dan een paar palm.

Op 1 Februari van dit jaar kwam het water veel en veel hoger. De vloeiplanken bleken te laag, het water stroomde de huizen binnen, vaak ook door de ramen. De gemeente-vloeiplanken waren eveneens te laag en door de geweldige kracht van 't water bogen ze ook door en vlogen uit de sponningen. Nu stroomde het water met geweld door de straten en sloppen, de keien meesleurend en grote gaten makend. 't Mag een wonder heten dat daarbij geen ongelukken gebeurd zijn, want voor de voeten van enkele huizen was er groot gevaar. Alleen het oude huis bij de ‘Spuie’ moest ondersteund worden en zal wel moeten worden afgebroken.

Aan een dijk onderscheidt men: 't dieklichaem, d.i. de eigenlijke dam, de voewt, de krune en de ziejkanten. De helling of glooiïng noemt men ook het talu (van 't Frans talud) of 't hangen van den diek. Zo hoort men nog: ze zatten in 't hangen van de diek. In 't Mndl. Wdb. vindt men: 't hangende opgegeven als zelfst. nw. voor een steile helling, dus dat hangen van den diek is blijkbaar zeer oud, in 't Duits zegt men: der Abhang.

Een dijk, vooral een buitendijk, moet een stevig geheel vormen, in staat om de grote druk van 't water te weerstaan. Daarom maakt men de buitenhelling meer glooiend dan de binnenkant. Opdat het water er echter niet te gemakkelijk over heen kan gaan, breekt men de helling door er als het ware trapjes in te maken met steile zijkantjes van beton, die het water keren. Als we nu zien, hoe men in de weer moet met de modernste materialen om de dijken te leggen en te herstellen, koesteren we de grootste eerbied voor onze voorvaderen, die met ‘korwaegens’

[p. 171]

(kruiwagens) en ‘spae’ of ‘bot’ de dijken hebben gelegd, waarachter we ons zo lang veilig gevoeld hebben.

De geschiedenis van de inpolderingen verklaart de aanwezigheid van de vele binnendieken. Waren die er niet geweest, de ramp zou voor het eiland veel groter zijn geworden, dan ze nu al geweest is.

De dijken moeten versterkt zijn door een stevige grasmat, door zoden. Het zijn uitmuntende weiden voor 't vee, die nu niet gebruikt mogen worden wegens de aangebrachte herstellingen; men zal ze dus dit jaar moeten hooien.

Behalve de aan iedereen bekende uitdrukkingen met dijk, b.v. dat zet geen aarde aan de dijk, heeft men in Goeree nog: 't is een veint (wuuf) as 'n diek, d.i. een stoere kerel (vrouw). Hie is mar uut den diek gehakt, zegt men van een ruwe, onbeschaafde man of jongen, ook van een groentje.

F. den Eerzamen