Taal en Tongval. Jaargang 5

[p. 55]

Aalsmeerders baanbrekers

Dit lijkt het begin van het A.B.C. en in zekere zin is het dat ook, het A.B.C. van de studie der dialecten. Terwijl velen hun dialect afleren en vergeten zonder enig hartzeer en er geen belangstelling meer voor hebben, zijn er anderen die hun kracht en hun kennis geven voor het onderzoek naar wat was en wat daaruit worden zal. Van officiële zijde echter is de belangstelling gering. Hoe verbaasd en verheugd was ik dan ook toen de burgemeester, Dr. D.H. Peereboom Voller, en de secretaris, J.M. Wentzel, van Aalsmeer, het verzoek richtten tot de Dialectencommissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen om opnamen te maken van het Aalsmeers dialect, dat alleen nog door de ouderen aan de zogenaamde Uiterweg wordt gesproken. Daar wonen de nakomelingen van Mennisten, die hier vroeger een toevluchtsoord hebben gezocht. Het is in letterlijke zin een Uitweg, een weg tussen de Haarlemmermeer en de vroegere veenderijen, waaruit later de Westeinder plassen ontstonden, nog steeds een zeer geïsoleerd deel van het dorp. Een groot deel van deze inwoners draagt er dezelfde namen: Tas, Maarsen, Spaargaren en nog enkele andere.

Het kostte niet de minste moeite deze Tassen, Maarsens enz. voor het onderzoek te interesseren. Integendeel! Uit hen werd een commissie gevormd die de teksten ontwierp, de sprekers aanwees en de opnemingen organiseerde. Na enkele prettige besprekingen was alles in orde: het eerste hoofdstuk van een toneelstuk in het Oud-Aalsmeers, ‘Hoe Antjie Pouwe an d'r huisboel kwam toe ze trouwe most’, zou worden gelezen, een der heren zou een stuk voorlezen over vroegere toestanden en enkele gesprekken zouden worden geïmproviseerd. Het was alleen moeilijk de medewerkers te overtuigen van de belangrijkheid van het laatste. Dat hun zinsmelodie en hun intonatie anders zouden zijn in een onvoorbereid gesprek dan in een goed voorgedragen toneelstuk konden ze niet aannemen. Gelukkig kreeg ik mijn zin. Want hoe goed ook de voordracht van het toneelstuk werd, enkele van de gesprekken zijn van een aantrekkelijke levendigheid, waarin het eigen karakter van de stemmen veel beter uitkomt.

De opnamen hadden plaats bij die oude Aalsmeerders en hun nakomelingen thuis. Het was een goede dag, waarop iedereen de volle tijd gaf voor zijn aandeel, een dag met veel humor, met een warme sfeer van

[p. 56]

enthousiaste bereidwilligheid. Er werd een band opgenomen van een uur lengte, die in zijn geheel op gramofoonplaten zal worden overgebracht. Deze platen zullen bewaard worden in het archief van Aalsmeer en we hopen dat alle toekomstige burgemeesters en secretarissen van dit dorp evenveel liefde en eerbied voor het oude dialect zullen hebben als de tegenwoordige, zodat de platen tot in lengte van dagen een ereplaats in dat archief zullen houden. Ook enkele particulieren hebben platen besteld.

Het materiaal is nog niet bestudeerd, maar de heer I. van Sas, een neerlandicus van Zeeuwse afkomst, die aan de Uiterweg woont, dus ‘midden in 't veen’, was al bezig met de studie van het dialect en zal dat nu, met dit materiaal, voortzetten. Veel van de oude woorden en vormen zijn al verloren gegaan. Door de grote ontwikkeling van Aalsmeer als bloemencentrum in de laatste jaren is er voortdurend en intensief contact geweest met de omgeving, ook met de grote steden en vele vreemde elementen zijn in het dorp doorgedrongen. Er is dan ook een duidelijk verschil tussen het dialect der ouderen en dat der jongeren, dat ook in de opnamen hoorbaar is.

Over de oorsprong van het dialect durf ik me nog niet uit te laten. Men zegt dat deze Mennisten uit Waterland zijn gekomen, en het spreken vertoont wel enige verwantschap met de Noordhollandse dialecten, maar er zijn ook verschillen. In de tekst van het toneelstuk hoort men nog tal van oude woorden die in het dagelijks gebruikte dialect vrijwel niet meer worden gehoord, als konkeltafel (koffietafel), schapseljoen (patroon). Het Aalsmeers heeft nog twee ee-klanken, n.l. de gewone Nederlandse ee, en die voor r in woorden als: geen (gaan), seeuwens ('s avonds), heel; ook twee oo's, n.l. de oo voor r in: rooie, hooi, sloot, groot, enz. De verkleinwoorden gaan veeal uit op ie: beetjie, beschuitjie, de namen worden nog verbogen: Ante (Ant), Pouwe (Pouw) in de accusatief. Ronding treffen we aan in veuls (veel), maar de sk voor sch heb ik niet meer gehoord. Een opvallend verschijnsel is dat de b als w klinkt, b.v. in duwweltje (dubbeltje), dat wezen (zijn) klinkt als weje, dat de v dikwijls wordt uitgesproken als w: oweral (overal), ewe (even), enz.

Ik citeer hier een alinea uit het bovengenoemde toneelstuk, dat enkele van deze verschijnselen bevat:

Wullem Kluitjie: ‘Nou, ik was deer passies op de dijk en deer kwam die jongste jonge van Keesom Fikkies an en deer geeft die jonge met allebai z'n hande 'n klap teuge Peete schort an, dat al d'r beschuitjies were an gruis. Ik kon 'm niet benekke, maar aars had ie 'n pak slaag ehad. Ik zai teuge Peete: As 'k jou was, liep 'k nee z'n vader en vertelde 't 'm en

[p. 57]

dan zou z'n vader wel zegge teuge 'm: Nou zurg jij, dat Peet are beschuit krijgt, want zó is Keesom’.

Naast de studie van dit taalmateriaal zal een bestudering van de geschiedenis en de anthropologie wenselijk zijn. De Aalsmeerders zeggen dat je zo kunt zien of iemand hoort tot de familie van de Spaargarens, de Maarsens, enz. Het gemeentebestuur heeft er ook al aan gedacht deze onderzoekingen te stimuleren.

Het is te hopen dat ook andere gemeentebesturen in Nederland dit goede voorbeeld zullen volgen en zo een vastlegging van dialecten op gramofoonplaten mogelijk zullen maken op groter schaal dan het budget van wetenschappelijke instituten toestaat.

Jo Daan