Taal en Tongval. Jaargang 5
(1953)– [tijdschrift] Taal en Tongval–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 8]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Voorstellen tot een nieuwe systematische spelling van het Surinaams (Neger-Engels) op linguistische grondslagdoor
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Enkele principiële opmerkingen van algemene aard mogen hier voorafgaan. I. Bij vele taalgebruikers en ook wel bij taalkundigen bestaat de misvatting omtrent de functie die de spelling heeft te vervullen. Men meent dat aan het geschreven woord gezien moet kunnen worden hoe het wordt uitgesproken. Dit is nu principieel alleen mogelijk wanneer men een fonetische spelling gebruikt zoals dat in wetenschappelijke geschriften soms nodig blijkt. In het gewone taalverkeer echter is het voldoende dat een spelling de woorden duidelijk onderscheidt zodat er bij het lezen geen misverstanden kunnen ontstaan. Hoever men daarbij kan afraken van de klank van het woord kan iedereen gemakkelijk zien door spelling en uitspraak van Franse en van Engelse woorden te vergelijken. Vbb.: l'eau lo (het water) - poids pwa (gewicht) - knightage naitidʒ (ridderschap) - lawyer lɔːjə (rechtsgeleerde). Natuurlijk is aan een eenvoudige spelling die dicht bij de uitspraak blijft de voorkeur te geven. Een zeer goed voorbeeld hiervan is het Spaans en het is de bedoeling van de voorstellers van onderstaand systeem om zoveel mogelijk aan te sluiten bij de principes die aan de Spaanse spelling ten grondslag liggen.
II. Het etymologisch principe dat totnogtoe de verschillende spellingen van het Surinaams beheerste is in het onderstaand voorstel niet opgenomen. Totnutoe heeft men van dit principe ook graag gebruik gemaakt om homoniemen te onderscheiden. Volgens de opvattingen van de moderne linguistiek is dit niet meer nodig omdat een woord altijd afdoende in zijn betekenis gekenmerkt wordt door het verband of door de situatie waarin het wordt gebruikt, dan wel verdwijnt.
III. De hier gegeven regels berusten in de eerste plaats op fonologische principes. Hieronder wordt tegenwoordig verstaan dat alleen die klanken een eigen teken krijgen welke functioneel zijn voor het onderscheiden van woorden. Dit houdt dus in dat bv. een woord als se▴(j)bi (zeven) waarin soms een monoftong e, soms een diftong e▴j voorkomt, zonder dat daardoor een betekenisverschil ontstaat, niet op tweeërlei wijzen wordt gespeld. In dit geval wordt de monoftong gebruikt. Diftongen worden alleen in de spelling opgenomen als zij zelfstandig een woord kenmerken zoals in paj (betalen), taj (binden), bɔj (jongen), kaw (koe).
IV. Een bijzondere moeilijkheid ontstaat daardoor dat in het Surinaams woorden in het zinsverband soms zeer sterk veranderen ten gevolge | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 10]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
van assimilatie. Hier wordt het principe van de regel der gelijkvormigheid gevolgd, d.w.z. dat een woord altijd die spellingvorm behoudt waarmee het moet worden weergegeven als het geïsoleerd optreedt.
Is de regel der gelijkvormigheid in principe eenmaal voor een spelling aanvaard, dan is het mogelijk daarvan af te wijken voor speciale doeleinden. Dit kan b.v. gebeuren in literair taalgebruik, wanneer men het spellingbeeld dichter bij het gesproken woord wil brengen; of in poëzie, om aan te geven dat een bepaalde lettergreep beslist niet in het metrum voorkomt. Zo schrijft men soms in het Nederlands niet alleen 't huis in plaats van het huis maar b.v. ook 'k zal in plaats van ik zal of in Engelse poëzie (thou seem's in plaats van seemest, 't is in plaats van it is. Daarom zal het ook in het Surinaams mogelijk zijn om desgewenst het wegvallen van een vokaal in de spelling aan te geven en b.v. te schrijven: p'pa in plaats van papà, d'doj i.p.v. dodòj, b'ba i.p.v. bubà, f'furu i.p.v. fufùru, enz. Opmerking. - In een paar gevallen kunnen zelfs konsonant + vokaal wegvallen: k'kwa i.p.v. kwakwà, n'njan i.p.v. njannjàn.
De regel der gelijkvormigheid kan in de spellingpraktijk alleen volledig worden toegepast wanneer de struktuur van de grammatika van het Surinaams afdoende is bestudeerd. Dit zal, na het vaststellen van de spelling, een van de belangrijkste taken zijn voor alle taalkundigen die de toekomst van het Surinaams als taal voor schriftelijk gebruik ter harte gaat. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
SpellingIn het volgend overzicht wordt eerst gegeven het letterteken, aangeduid met een of meer hoofdletters; vervolgens worden enkele voorbeelden van de toepassing van deze spelling weergegeven met een gewone drukletter. In elk voorbeeld wordt de letter waar het om gaat gecursiveerd. Achter ieder spellingvoorbeeld staat de uitspraak van het woord in fonetisch schrift en de vertaling. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I. Spelling der Vokalen
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 11]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Opmerkingen. - 1. Onder de woorden die met E gespeld worden vallen tevens: a) enkele waarvan de vokaal meer open wordt uitgesproken, nl. tet tɛ˕t (beetje), mef mɛ˕f (muf) en enter ɛīntər (enten). b) enkele waarvan de vokaal zogenaamd dof is zoals in fermors(u) v̭ərmʊ˕▴s.. (vermorsen) - ferferi v̭ərfɛ˔▴ri (vervelend) - enter ɛī˕ntər (enten) - baster bɑ˫stər (barsten). Het zou het spellingsysteem te zwaar belasten om voor deze bijzondere gevallen een eigen teken in te voeren.
2. Met het behoud van het teken E in woorden als dede gaat hier consequent gepaard het vrij komen van het teken I voor de klank i die in de andere spellingen in navolging van het Nederlandse spellingsysteem als I en IE werden weergegeven. In dit voorstel wordt dus tifi gespeld als tifi met I. Hierdoor is het parallelisme tot stand gekomen met de spelling U voor de klank u en aansluiting gevonden op het internationaal spellingsysteem.
3. Voor velen die aan de oude spellingen gewend zijn zal het gebruik van het teken U in woorden als luku (kijken), gespeld als luku en niet als loekoe, een grote verandering zijn. Op deze wijze sluit de nieuwe spelling van het Surinaams echter aan bij de spellingsystemen welke in verschillende landen van Europa en Azië bestaan en vooral in de laatste tijd voor een groot aantal talen van Azië en Afrika zijn ingevoerd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II. Spelling van de Nasalering van VokalenAlle genasaleerde vokalen worden weergegeven met de spelling van de overeenkomstige niet genasaleerde vokaal gevolgd door de letter N. De voorstellers geven de voorkeur aan het gebruik van een zoge- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 12]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
naamde tilde [~] boven de vokaal om de nasalering van de vokaal aan te geven. Dit zou met zich meebrengen dat in de Surinaamse zetterijen de lettertypen ã - ẽ - ĩ - õ - ũ met de corresponderende hoofdletters en kursieven ter beschikking zouden moeten zijn. Een dergelijke, in technisch en financieel opzicht vérstrekkende eis mag echter nimmer gesteld worden buiten overleg met de geïnteresseerde ondernemingen. Vandaar dat in afwachting van de ideale oplossing het bovenstaande praktisch voorstel wordt gedaan. De nasalering van de vokaal varieert dikwijls. Op het einde van een woord vóór een rust en vóór een gutturale okklusief hoort men veelal na de nasale vokaal een lichte nasale konsonant, meestal een stemhebbende gutturale okklusief. Vbb. waŋ (VP. 1, 15, 25); bu˕ŋ (VP. 90, 91, 92); k˓wɑ˫ku˕rgrɔŋ (VP. 108); sipimɑ˫ŋ (VP. 7); wiī˕ŋ (VP. 12); dʊŋ (OP. 87); tiŋ (OP. 88); uŋkis̬ buku (VP. 5); skɔrɔptʃiŋ gɔnɑ˫ (VP. 29); kɑī˫ŋgɑ (VP. 32); dɛ˔ŋ grɔ̃˔ (VP. 37); si˕ni˕ŋ gɑ̃˫ (VP. 53). De spelling vok. + N representeert alle uitspraakvarianten.
Opm.: Voor de spelling van de nasale gutturale okklusieve konsonant ŋ zie de dubbele konsonantspelling. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III. Spelling van de Tweeklanken
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 13]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Opmerking. - De klank uj in Nederlandse woorden als buj - mujti kan dus volkomen analogisch gespeld worden met het teken UJ. In dit geval dus: buj - mujti. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
IV. Spelling van de Konsonanten1. De enkelvoudige konsonantspelling.
Het Surinaams kan gespeld worden met de volgende enkelvoudige konsonanten:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 14]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
G - De letter G geeft in het Surinaams de stemhebbende gutturale okklusief aan. Voor de vokalen ɛ˔ en i wordt g bij velen gepalataliseerd tot dʒ. Vbb. dʒɛ˔mɛ˔ naast gɛ˔mɛ˔ (zuchten), dʒɛī˔dʒɛī˔n naast gε˔ŋgε˔ŋ (klokken), bidʒi naast bigi (groot), i˕ndʒi naast iŋgε˔ (Indiaan). Zolang in deze en dergelijke gevallen de niet gemouilleerde vorm als de normale vorm beschouwd wordt in de taalgemeenschap kan de spelling met G gehandhaafd blijven. Mocht echter later de uitspraak dʒ zo algemeen worden dat men deze als de normale klank gaat beschouwen dan moet de spelling van woorden als ‘bigi’ gewijzigd worden tot ‘bidji’. Hetzelfde geldt voor de k in woorden waar deze konsonant staat voor een ε˔ of i. Vbb. tɑ˫tʃi naast tɑki (zeggen), tʃɛ̂▴rtʃi naast kɛ̂▴rki (kerk). H - De letter H komt in het Surinaams niet voor aangezien de klank h geen foneem is. De h komt alleen voor bij emfatische uitspraak en in leenwoorden. J en W worden gebruikt voor klanken die meestal halfvokalen worden genoemd maar die in dit spellingvoorstel als konsonanten behandeld worden. Consequenties heeft dit overigens niet. K - Zie bij G. L - In het Surinaams komt een l: r-variatie voor. Waar de éne walapa zegt, zegt de andere warapa. Van het standpunt van het spellen biedt dit geen probleem aangezien zowel de klank l als de klank r zonder moeite kan worden weergegeven respectievelijk met de letter L en met de letter R. Het probleem bestaat dus in de vraag of men in de Surinaamse schrijftaal deze vormvarianten zal toelaten dan wel aan één van de twee vormen de voorkeur zal willen geven. Een oordeel hierover is in dit verband niet op zijn plaats. R - Zie bij L. V - De klank v is geen foneem. Komt in onze opnemingen alleen voor in het woord brivi (brief). W - Zie bij J. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 15]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Z - De klank z is geen foneem; komt alleen voor in een paar woorden: dizi (deze), sɔs̬ɔ (alleen, leeg) en le▴zi (lezen)Ga naar voetnoot1.
2. De dubbele Konsonantspelling:
a. Uit de sub 1 gegeven voorbeelden is reeds gebleken dat de dubbele konsonantspelling van het type bb - dd - gg - pp - tt - kk enz. welke in vroegere spellingsystemen dikwijls werden gebruikt thans niet meer nodig is. b. NG - Intervokalisch is er een fonologisch onderscheid tussen de dentale nasaal n en de gutturale nasaal ŋ. Deze laatste wordt in de spelling weergegeven door de lettercombinatie NG. Vb.
c. Ter voorkoming van misverstand wordt er op gewezen dat in woorden als tiŋgɑ (trekkebenen) de opeenvolging van de nasalering en de stemhebbende gutturale okklusief g weergegeven moet worden met de lettercombinatie NGG, dus in dit geval tingga. d. Van fonetisch en fonologisch standpunt verdient het alle overweging of woorden als d˕ʒuka (Djoeka), d˕jʊ̃nsr(ɔ) (dadelijk), d˓wɪŋi (dwingen), g˓wɛ˔ (heengaan), dɑ˫g˓wɛ˔ (slang), k˓wɑ˫kugrɔŋ (Kwakoegron) k˓wi▴s̬i (wringen), ɲu (nieuw), ɲɑŋ (eten), tʃa▴r(i) (dragen), tʃɔ͊ŋ̣tʃɔŋ̣ (soort steltloper) niet met één konsonantfoneem beginnen. In de hier gebruikte fonetische spelling kan dit niet tot uitdrukking worden gebracht. Het doet echter in dit verband weinig ter zake aangezien in al deze gevallen toch gespeld moet worden met een combinatie van twee lettertekens:
e. Naar het oordeel van de voorstellers staat buiten twijfel dat er van één foneem sprake is in woorden als ʃɛ˔ŋ (schamen), ʃɔt˫ (heer) en | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 16]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ʃɑ˫▴t(u) (kort). Ook hier moet een tweeledig teken en wel SJ gebruikt worden. Men schrijve dus: sjen, sjot en sjat(u). f. Tenslotte wordt nog even opgemerkt dat de lettertekens J en W ook voorkomen in de combinaties waarmee de diftongen worden gespeld: AJ - AW - OJ. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ConclusieHet Surinaams kan dus gespeld worden met de volgende lettertekens, respectievelijk lettertekencombinaties: I. Enkelvoudige tekens: A - E - I - O - U - B - D - F - G - J - K - L - M - N - P - R - S - T - W. II. Samengestelde tekens: EE - OO - AN - EN - IN - ON - UN - AJ - OJ - AW - DJ - DW - GW - KW - NG - NJ - SJ - TJ. III. De lettertekens C - H - Q - V - X - Y - Z worden uitsluitend gebruikt in leenwoorden.
Ter beoordeling van het spellingvoorstel volgen hier het Vader-Ons en het eerste couplet van het Surinaams Volkslied in de spelling van: 1. de Hernhutters. - 2. de Rooms-Katholieke Missie. - 3. J.A.G. Koenders, waarnaast telkens, ter vergelijking, de spelling volgens het nieuwe voorstel is geplaatst.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 17]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 18]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||