Taal en Tongval. Jaargang 5

[p. 4]

Kanttekeningen bij ‘de klanken van het Neger-Engels’

Naar aanleiding van mijn beschrijving van de klanken van het Surinaams ontving ik van Pater A. Donicie enkele kanttekeningen en aanvullingen die ik hier graag publiceer.

Hij wijst er o.a. ook op dat mijn twee zegslieden van de Vragenlijst een aantal Nederlandse ontleningen hebben gebezigd waar het Surinaams eigen woorden en uitdrukkingen voor heeft. Zo bv.:

zin 3:	spin(nen) voor het Surinaams draj kiki
zin 4:	spit(ten) voor het Surinaams draj grong
zin 55:	likti brojn voor het Surinaams brojnbrojn
zin 67:	stik voor het Surinaams fasi
zin 77:	bogu voor het Surinaams bo
zin 92:	mik(ken) voor het Surinaams marki
zin 97:	stal voor het Surinaams pen

en dat lastriki een persoonlijke creolisering zou zijn door mijn zegslieden van lastig.

Dit alles zal wel juist zijn, maar ik meen toch er te moeten op wijzen dat spin(nen), spit(ten), stal en lastriki ook voorkomen in de Surinaamse vragenlijst van een derde creoolse onderwijzer uit Paramaribo die, op mijn verzoek, de tekst vertaalde. Dit wijst er m.i. op dat de jongere ontwikkelde generatie ook daar, net zoals op het platteland bij ons, hoe langer hoe meer eigen goed prijs geeft en dat Pater Donicie ons een grote dienst bewijst met het Surinaams van nu in een nieuw woordenboek vast te leggen.

Wat de uitspraak van de o-klank betreft (Kantt. 4 bij de Vokalen), al of niet gediftongeerd, is Pater Donicie van oordeel dat de o gediftongeerd is. Dit zal meestal zo zijn maar voor konu (OP 17), no▴tu (OP 18), so▴tu (OP 21), ko▴ru (OP 23) en o▴ru (OP 24) heb ik voor de vier proefpersonen een monoftong opgetekend en alleen voor go˕wtu (OP 22) een diftong.

Daar de spoel met de opnemingen in het Bureau voor het Taalonderzoek in Suriname van de Universiteit van Amsterdam berust zal het mij mogelijk zijn, bij de eerste gelegenheid, te gaan controleren of ik mij niet vergist heb.

A. Donicie is van oordeel dat õ en ẽ niet voorkomen in het Surinaams

[p. 5]

en hij doet opmerken dat de door mij opgetekende woorden met õ en ẽ ook met ɔ̃ en ɛ̃ voorkomen. Ik ben het met hem eens dat õ en ẽ geen afzonderlijke fonemen zijn maar varianten van ɔ̃ en ɛ̃ maar wens er de nadruk op te leggen dat de taalopnemer noteert wat hij hoort - of meent te horen - en niet normaliseert.

Pater A. Donicie meent ook (Kantt. 1 bij de Tweeklanken) dat de woorden sub 4 (p. 189) betreffende ɔw en ɑw slechts door één proefpersoon werden uitgesproken. Er waren twee proefpersonen (cf. p, 147), wat niet wil zeggen dat ik gelijk heb. Men mag echter niet uit het oog verliezen dat de ɔ een zeer open klank is die heel dicht bij de ɑ staat en dat het goed mogelijk is dat mijn zegslieden te sterk onder Nederlandse invloed stonden om niet af en toe die invloed te laten horen.

Als laatste kanttekening wijst A.D. op een opmerking van L. Lichtveld betreffende de contractie in het Surinaams. Dit is een zeer belangrijk verschijnsel dat mij ook getroffen had en waar ik op gewezen heb voor p en m (T. & T., III, blz. 189, 1, Opm.). De p, t, k, f, s, b, d, g, m, n en w worden in dit geval langer aangehouden. De bilabiale b, p en m hoor ik bovendien als implosieven.

W. Pée

Hier volgen nu de kanttekeningen.

A. Kanttekening bij de vokalen:

1^o Van belang is het nadrukkelijk op te merken, dat de ɛ ook veelvuldig voorkomt vóór r: vərfɛ˔▴risma, vervelend mens (VP 73); smɛ˔r(i), ruiken (OP 46).

2^o De doffe ə komt weinig voor in gecreoliseerde woorden. Op het eind van een woord wordt zij soms gehoord, maar nog meer hoort men daarnaast de ɛ.

3^o Het N.E. kent ook de ɛ˕-klank van het Nederlandse bed. Ik ken slechts twee woorden tɛ˕t en mɛ˕f Het zijn jonge N.E. woorden, die echter ook in de distrikten gebruikt worden. (tɛ˕t = een beetje; mɛ˕f = muf).

4^o Bij de o en e rijst de vraag: wanneer zij gediftongeerd zijn en wanneer niet.

koru en oru (koud, oud) worden door Pée gehoord zonder diftong en we kunnen hier moeilijk aannemen, dat hij verkeerd gehoord heeft.

go˕wtu (goud) echter staat genoteerd als diftong.

fe˕▴fi (vijf) is waargenomen als monoftong zowel als diftong.

Uit deze voorbeelden blijkt wel, dat het voor de normale hoorder zeer

[p. 6]

moeilijk is, om uit te maken wanneer o en e gediftongeerd zijn, wanneer niet.

B. Bij de nasale vokalen:

1^o Op de genasaleerde vokaal volgt blijkens de opnemingen soms een m. De m-uitspraak echter op het einde der woorden is typisch Hernhutter-stijl geworden bij officiële gelegenheden en op de kansel, waar men dan de woorden letterlijk uitspreekt, zoals ze geschreven staan. Alle Duitse bronnen, reeds van 1838 af, geven echter duidelijk aan, dat de m op het eind van een woord niet als zodanig moet worden uitgesproken, maar een teken is der nasalering van de voorafgaande vokaal (Cfr. Taal en Tongval, III, blz. 168).

In de dagelijkse gesprekken hoort men ook bij de Hernhutter creolen de m-uitspraak niet. De proefpersoon in de gegeven voorbeelden was Hernhutter.

2^o Volgens mij komen de genasaleerde õ en ẽ niet voor in het Surinaams.

De gegeven voorbeelden in T. & T., III, blz. 187, 2 en blz. 188, 5 komen in de opnemingen ook bijna alle eveneens voor met ɔ̃ en ɛ̃.

C. Bij de tweeklanken:

1^o De woorden sub 4 zijn slechts door één proefpersoon uitgesproken.

Het woord kɔw wordt door de gemiddelde spreker uitgesproken als diftongering van de ɑ en niet van de ɔ. (Vergelijk ook Herskovits: kɑw).

Eveneens zal het woord v̭rɔw door de meesten worden uitgesproken als v̭row. Ook Herskovits schrijft in dit woord o en niet ɔ.

De vierde diftong wordt dus ow, zoals in de woorden van de opmerking bij 4.

2^o Nog een andere tweeklank, door Prof. Pée wel waargenomen, maar niet in de algemene opsomming van de tweeklanken vermeld, is dus de ɑw.

b.v. ɑsɑ˫u (OP 99, olifant). Andere voorbeelden zijn: lɑw, gek, kɑw, koe, blɑw, blauw.

D. Bij de konsonanten:

1^o De stemhebbende velare frikatief g bestaat niet in het N.E.

2^o Eveneens bestaat de v niet. Zij is afkomstig van de Duitse bronnen.

Echter geven de Duitse bronnen weer heel duidelijk aan, dat de v als f moet worden uitgesproken (Cfr. Wullschlägel, Wörterbuch, blz. ix).

[p. 7]

3^o De z wordt uiterst zelden gehoord in het N.E. De 3 voorbeelden van 14, door slechts één persoon uitgesproken, worden dan ook zeer terecht, als bij Herskovits, met een s geschreven.

4^o Van de ŋg komt in de opnemingen slechts één voorbeeld voor. Deze klank komt bij de Djoeka's zeer veel voor. In het stads- en distrikts- N.E. slechts in een paar woorden, b.v. tiŋgɑ, trekkebenen, muŋg(o) Moengo (VP 135).

5^o Tenslotte wil ik nog wijzen op een zeer juiste opmerking van L. Lichtveld (W.-I. Gids, Jg. X (1928-29), blz. 519: ‘Finaal-accent leidt tot contractie in het N.-E. evenals in sommige Soedan-talen (N.-E. sdong naast sidòng). Vooral geschiedt dit bij de reduplicaties, die veelal het accent op het tweede deel hebben, wat tot verzwakkingen leidt, als tetà naast tatà (vader), gegò naast gogò (achterwerk) en contracties als k'kwa naast kwakwà (eend), n'njang naast njangnjàng (het eten).’

Zo heeft men:

p'pa naast papà; m'ma naast mamà; b'ba naast boebà (huid)

t'tee naast titeè en teteè (touw); d'doj naast dodòj (wiegen)

k'ka naast kakà (drek); g'go naast gegò en gogò

f'feri naast fe(r)fèri; f'furu naast fufùru; n'naj naast nenàj en nanàj (naald) terwijl naj het werkwoord naaien is.

w'wiri naast wiwìri (haren, bladeren); w'wang naast wangwàng (alleen, slechts); s'sa naast sisà (zuster).

A. Donicie