Taal en Tongval. Jaargang 4

[p. 97]

Een kwarteeuw wetenschappelijk onderzoek in België

De Nederlandse Dialectstudie

Het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, dat ook de Nederlandse Dialektstudie in ons land begunstigt, heeft dit jaar zijn 25-jarig bestaan gevierd. Laten wij dan bij deze gelegenheid, zoals dat elders voor de andere takken van de wetenschappelijke bedrijvigheid gedaan wordt, in dit tijdschrift gewijd aan de studie van de volks- en streektalen even terugblikken op wat er in die tijdspanne op dit gebied in ons land verricht is.

Dit zou een gemakkelijk werk zijn voor wie zich zou kunnen tevreden stellen met over te nemen wat anderen daarover voor en na reeds bijeengebracht hebben, maar het wordt moeilijker als men onafhankelijk daarvan nog iets nieuws wil meedelen. Er zijn, vooral in de jongste tijd, kort na elkaar en zelfs tegelijkertijd, verschillende overzichten verschenen, meestal ook naar aanleiding van herdenkingen, in de Vlaamse of Belgische filologische wereld. Deze biezonderheid intussen is al een aanwijzing voor het belang van wat er in de afgelopen kwarteeuw verwezenlijkt werd.

De beoefening van de moderne taal- en letterkundige wetenschap heeft pas vaste voet in ons land gekregen door de wettelijke instelling, een grote halve eeuw geleden, van de akademische graden die er op betrekking hebben. Aan herdenkingen in verband daarmee hebben wij de volgende historisch-bibliografische overzichten te danken: E. Blancquaert en P. de Keyser, Zestig Jaar Nederlandse Taalkunde aan de Universiteit te Gent (1890-1950), in Zestig Jaren Onderwijs en Wetenschap aan de Faculteit van de Wijsbegeerte en Letteren der Rijksuniversiteit te Gent, Brugge 1952, - H. Draye, Vijftig Jaar Germanistiek te Leuven, in Leuvense Bijdragen 1949, - J.L. Pauwels, Een Halve Eeuw Nederlandse Taalkunde in Vlaanderen (1890-1940) in Het Boek in Vlaanderen 1941.

Op het engere gebied dat ons meer in het biezonder bezig houdt was er reeds vroeger, onafhankelijk van enige verjaring, stof voor een verslag over La géographie linguistique néerlandaise, door W. Pée, in Revue belge de philologie et d'histoire 1935. In 1951 kregen wij dan, naar aanleiding van het 25-jarig bestaan van de Koninklijke Commissie voor Toponymie

[p. 98]

en Dialectologie, Vijf-en-twintig jaar Nederlandse Toponymie en Dialectologie in Hoofdtrekken geschetst, door L. Grootaers, in Handelingen van de Kon. Commissie enz. XXV. In 1950 bracht ons het Album L. Grootaers de terugblik: Prof. Grootaers en de Zuidnederlandse Dialectcentrale, door V. Verstegen. Sedert 1948 hebben wij de ‘gedenkschriften’ van E. Blancquaert onder de titel Na meer dan 25 jaar Dialect-onderzoek op het terrein, in Hand. v.d. Kon. Comm. enz. XXII.

In aansluiting inzonderheid bij deze laatste drie stukken kunnen wij de verlopen tijdspanne van vijf en twintig jaar voor het Vlaamse land in zekere zin als een zelfstandige periode beschouwen. Wij kunnen ze kenschetsen als de tijd van de invoering en doorvoering van de systematische en georganiseerde dialektverkenning, en wèl, na de oude vorm van de dialektmonografie, in de nieuwe van de dialektgeografie. We kunnen spreken van twee scholen: de Leuvense, onder de leiding van L. Grootaers, die het voorrecht en de verantwoordelijkheid van een hoogstaande traditie van bijna 30 jaar had, en de Gentse, zonder dergelijke welafgetekende voorgeschiedenis, door E. Blancquaert in het leven geroepen. De verschillende wegen in die twee scholen gevolgd kunnen niet anders dan tot bevordering en verrijking van het wetenschappelijk leven strekken.

Leuven is de zetel van de Zuidnederlandse Dialectcentrale, die kort na 1920 vaste vorm gekregen heeft: hier wordt overwegend de indirekte, schriftelijke inzameling van dialektgegevens (zoals de naam zegt, van een centrale uit) toegepast. Wij worden op de hoogte van de werkzaamheden gehouden, behalve door de reeds daarvóór bestaande Leuvense Bijdragen, door de Mededelingen van de Zuidnederlandse Dialectcentrale (sedert 1922). Het oorspronkelijk wetenschappelijk werk omvat, behalve een groot aantal onuitgegeven studiën, hoofdzakelijk de Woordgeographische Studiën van de Zuidnederlandse Dialectcentrale, waarvan er thans ruim 30 bestaan. Leuven is bovendien het uitgangspunt van regelmatige samenwerking met Nederland geweest. Die is vooral tot uiting gekomen in de Noord- en Zuid-Nederlandsche Dialectbibliotheek onder leiding van L. Grootaers en G.G. Kloeke. Zij heeft het tot 7 delen (1926-37) gebracht, waarvan, behalve de in samenwerking geschreven Handleiding, 2 Zuidnederlandse. In haar plaats is gekomen de Nieuwe id. id. Hierin verschijnt sedert 1939 als Deel I, tot op heden 70 kaarten omvattend, de Taalatlas van Noord- en Zuid-Nederland, door G.G. Kloeke en medewerkers. Voor ons land zijn de gegevens hoofdzakelijk van de Leuvense Dialectcentrale afkomstig, daarbuiten is er voor een paar kaarten rechtstreekse medewerking.

[p. 99]

Gent heeft sedert zowat 1930 zijn Seminarie voor Vlaamse Dialectologie. Hier is in 1926 de massieve Reeks Nederlandse Dialect-Atlassen ingezet, tot dusver uit 7 delen bestaand. Deze ongeëvenaarde materiaalverzameling, vrucht van rechtstreekse persoonlijke opname ter plaatse, bestrijkt reeds het grootste deel van de Zuidelijke Nederlanden. Kortere en langere studiën worden sedert 1933 bijeengebracht in de reeks Uit het het Seminarie voor Vlaamse Dialectologie van de Universiteit te Gent (I-XIII), maar veel berust nog onuitgegeven in het archief van het Seminarie.

Deze jonge bedrijvigheid in twee haarden van de wetenschap is van meet af van staatswege gesteund geworden door de oprichting in 1926 van de (sedert 1930 Koninklijke) Commissie voor Toponymie en Dialectologie. Blijvend getuigenis naar buiten van haar werkzaamheden leggen af haar Handelingen (I-XXVI), die behalve het zeer dunne huishoudelijk gedeelte uitsluitend uit wetenschappelijke bijdragen bestaan, en de door haar uitgegeven Werken, waarvan een drietal delen op de Vlaamse dialektologie betrekking hebben.

Buiten deze drie organisaties, die sedert 25 jaar opzettelijk en uitdrukkelijk aan de studie van de volks- en streektalen gewijd zijn, moeten ook genoemd worden de oudere instellingen van algemener aard, die vóór die tijd zowat de enige toevlucht van de dialektkunde waren maar haar ook thans nog steeds gastvrijheid verlenen. De Koninklijke Vlaamse Akademie voor Taal- en Letterkunde heeft ook in de door ons behandelde periode een aantal bijdragen op ons gebied, waaronder zeer belangrijke, eventueel na bekroning, onder haar uitgaven opgenomen. De Vlaamse Filologenkongressen en de Zuidnederlandse Maatschappij voor Taalkunde enz. verschaffen nog steeds de mogelijkheid, niet het minst aan jongeren, om met hun bevindingen op het podium te verschijnen en tevens daarvoor in de respektievelijke Handelingen een blijvender plaats te krijgen. Hetzelfde zouden wij nog kunnen zeggen van een aantal binnen- en buitenlandse tijdschriften en verenigingen: wij mogen die niet onvermeld laten, maar moeten ons tot deze globale vermelding beperken. Van het noemen van personen moeten wij ons ook onthouden, behalve dan van de twee, waarvan de naam in geen overzicht, hoe beknopt ook, kan wegblijven.

Wij hebben alleen nog met name te noemen ons eigen tijdschrift Taal en Tongval, dat, sedert de Leuvense Bijdragen niet meer in de eerste plaats aan de Nederlandse dialektstudie gewijd waren, in een lang gevoelde behoefte voorzien heeft en dat thans reeds sedert 4 jaar doet.

[p. 100]

Moge deze terugblik, als hij zakelijk gesproken niets nieuws brengt, zijn plaats waard zijn als blijk van erkenning van onze verplichting aan het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek, dat door zijn steun zoveel belangwekkends helpt in het leven roepen en in het leven houden.

J. Leenen