|
| |
| |
| |
Over mannen, mensen en lieden
Het is zo lang geleden dat het woord ‘mens’ uit ‘mannisk’ gegroeid is, dat de oude verwantschap van geen tel meer is en dat de twee vormen ‘man’ en ‘mens’ ook hier zonder bewustzijn van hun herkomst naast malkaar plaats nemen en ‘lieden’ bij hun gezelschap betrekken.
De Kortrijkse ‘man’ is eerst en vooral de vertegenwoordiger van het sterke geslacht bij mens en dier. Het verkleinwoord luidt ‘manije’, met die typische vocalisering van de ‘g’ die in meer noordelijke dialecten aangetroffen wordt: ‘manege’ (vgl. Du. ‘gegen’, Ndl. ‘jegens’; Eng. ‘sail’, Ndl. ‘zeil’, Du. ‘Segel’, alsook Ndl. ‘zei(de)’ naast ‘zegde’; Ndl. ‘peil’ en Kortr. ‘pil’ naast ‘de mae(l)k pekeln’. De betekenis ‘mens’ schuilt alleen nog in vormen als ‘ieman’, ‘nieman’, ‘oleman’, ‘andermans’; bij de uitspraak van deze woorden wordt er allerminst aan man gedacht. Dat bij ‘man’ de geslachtsaanduiding de hoofdrol speelt, blijkt uit de afleidingen ‘mannemienns’, ‘vrommienns’ (vgl. Eng. ‘woman’), ‘mannevoo(l)k’, vrovoo(l)k’, (vgl. ‘wêrkman’, ‘wêrkfoolk’; ‘ne vriemmde man’, ‘vriemm foo(l)k’), ‘groeo foo(l)k - verscherping tot f is een spoor van de niet meer uitgesproken t in ‘groot’; tegenover: - kliê voo(l)k); ‘mannevooksot’, ‘vrovooksot’, ‘vrovoogzdrangk’.
Op deze beschouwingen moeten voorbeelden wat licht werpen: ‘ter ê toa nen oedde man overeen gewis’, ‘mienne kenoarieveugel tae ne man, ksoe der nog e wuv bie willen’, ‘en rutsje dad aez e mannije, e tifke dad aez e wuvije’ (‘ne rut’, ‘en teve’, ‘aest er ieman?’), ‘jaez ip siemm baeste, jen ê fan nieman nie noeodich’ (= ‘kiekkt en goan, jae ferzeker van zie moeder geklit’), ‘je vertael et tegen jan aen oleman’, ‘peidzje dak olemans se slipsak choa sienn?’, (om hun vuil werk te verrichten - ‘ne slipsak’ is ook ‘een zedeloze vrouw’), ‘tae chemakkelik oj andermans chael mach fertêren’, ‘dee skoen zienn veel te kliêne vo zuk ne vulgroeide mannemienns’, ‘de vromiennsken ên der uldren deun in van oolsan kwoa te vertaelen van de mannemiennsken’, ‘dad aez en knotse fan e vrommienns, tae lik en regenstande’, ‘ter wa miêr mannevoo(l)k of frovoo(l)k in de begroavinge’, ‘dat er gin slich frovoo(l)k en woare ten zoe chin slig mannevo(l)k sienn’, ‘taenen iêwege vrovoo(l)ksot, jê chiêl zien fortuun ant froovoo(l)k changen’, ‘kem moe chin ên tae frovoo(l)g zdrangk - aewael, gen zie gie ginne zoete vienn’.
Dikwijls wordt de nadruk gelegd op ‘man’ als echtgenoot en als
| |
| |
tegenhanger van ‘vrowe’, een indringer die de plaats van het eertijds deftig ‘wuf’ (vgl. Eng. ‘wife’, Du. ‘Weib’) ingenomen heeft. In de richting van het minder fatsoenlijke of van het gemene liggen: ‘miennem boas’, ‘eure vienn’ aan de ene zijde en ‘zie wuf’, ‘zienne sempaeter’, ‘mienne zjendarm’, ‘zendarm’, ‘mienn biesloapinge’ aan de andere zijde, en voor beide geslachten ‘mienne waetelikken uzbezem’, ‘den il vam miemm baede’ (‘den il’ = ‘de helft’; vgl. ‘ê’ = ‘heeft’ en ‘gimmie’ = ‘geef(t) mij’).
De pas aangehaalde woorden komen beter tot hun recht in gebruikelijke zinnen zoals: ‘man aen wuf en ae mor iên’, ‘zienn vrow en ae niejool te wael, ze wit fan de galle’, ‘dat sie wuv mostege weten, dem beior zoe spelen ottie tus koemm’, ‘ae dem boas in zienne wiennkel? ksoe dem molgree moeten zien’, ‘da wuf taez eng geslepene, ze goa wael eure vienn blaentoeknn mae soete wordijjes’, ‘zê sloagen gat fan eure vienn’, ‘da meisen ê ne goe vienn, ze magd eur antsje kussen’, ‘mienne zjendarm koemmd of: sê chedoam mae kemeren’, ‘kêt ool te zaegen o mienne zjendarm niet tuz en ae’, ‘mienne waetelikken uzbezem ê were droennke gewis’, ‘ae fiekke tus? - ninnie, mienne waetelikken uzbezem en ae niet tus’.
In heel wat gevallen - en dit is maar al te gemakkelijk te begrijpen - schuilt achter ‘man’ een geslachtsonderscheid, dat niet nadrukkelijk naar voren te brengen is; dit vernemen wij in gezegden zoals ‘ge moe man van u pêr sienn’ (d.i. vastheid van karakter hebben), ‘je waz aem ne gekochte man’ (d.i. ‘ne priem’ door ‘ne zieloenn’ of ‘ne zielkesoenn’ gekocht, d.i. ‘hij was een V.A.P’ = ‘volontaire à prime’), ‘dad ae ne man ut en dus’, ‘man, mak u pêr vastoedden?’, ‘kem moe fan dene man nie fele weten, ksie liever zienn ielen of sienn tiênen’, ‘oe loat aest, mannije?’, ‘ze zoenn u doa liêren, mannije’, ‘wa koemdzj ier doen, mannieje? - aewael, vrowe, koem achter eng kapperke - ierze, marbels, speelt er mee’.
Vermoedelijk steekt er een spoor van de aloude algemener betekenis van ‘man’ in: ‘jêt chekoch an ne man die slap’, ‘ze rekenen achtien frang de man voor de moaleploeoje (= begrafenismaal)’, ‘je moedd oolsan de latste man de zak ipcheven (b.v. de allerlaatste uit de herberg gaan), ‘me woaren mae ne man ov daertich’, ‘ge goa wael ne kir ip uje man koemmen’, ‘jê toa zienne man gevoennden, jê meugen den dume laegen’, ‘goaje da keunen an de man brienngen?’, ‘ze zoenn da beter man vo man utfaechten’, ‘da skip ae mae man aem muze vergoan’, ‘dad ae mienne man, tae den deen dag moe ên’ (om te redetwisten, te vechten,
| |
| |
te kaarten, enz.), ‘me ziemm mans chenoeg olliêne’, ‘ze kostege goe eure man stoan’, ‘de mienndere man en kan toa niedd an’.
Het Kortrijks is veel armer aan samenstellingen met en afleidingen uit het woord ‘man’ dan het algemeen Nederlands. Als beroepsnamen vinden wij toch: ‘taemerman’, ‘voerman’, ‘baeleman’, ‘speleman’ ‘stoasieman’, ‘foeoreman’, (maar ook ‘foeorêng’ en ‘brakkenier’ - vgl. ‘foeorevoo(l)k’ - ‘koopman’ is Kortr. ‘mersang’, b.v. ‘vlazmersang’, ‘pêrdemersang’, ‘koolmersang’, dikwijls ook ‘- piett’, zoals in ‘vlaspiett’, ‘slunsepiett’, ‘stroeopiett’, ‘kaffipiett’). Volgen andere vormen als ‘joennkman’, ‘doennkerman’, ‘vriezeman’, ‘kakkeman’, ‘franzman’ (ook = grensarbeider en trein die naar Frankrijk rijdt). Met ‘man’ voorop verschijnen ‘mantepêr’ liefst als één woord op te vatten - betekent: koek grofweg een man te paard en in een gebloemd papieren mantel gehuld voorstellend en ter gelegenheid van Sinterklaas verkocht), ‘manus’ of ‘oedd manus’ of kleinerend ‘mannekot’; ‘manschat’ (in een stoomketel - vgl. ‘kattegat’ in deur of poort om wille van de kat voorzien); ‘manskliêrs’, ‘manskestume’, ‘manziemmde’, ‘manskoessen’, ‘manskoen’, ‘manzoeten’, (immers ‘nen oe’ mv. ‘oeten’ = Ndl. ‘hoed’ mv. ‘hoeden’), enz. Nog min afleidingen zijn er te noteren ‘mannelik’, ‘mannelikei’ (slechts gebezigd als deftige benaming van het mannelijk lid).
Wellicht maken de voorbeelden meer indruk dan deze karige opsomming: ‘ksoe den kik ool gowe tchat fan den taemerman toeogen’, ‘dak da pakske nu meegoave mae te voerman?’, ‘jan dem baeleman ê koemmen moanen dander iênichte baenen vis te koeope woaren ib de miene’, ‘de speleman zit nog ip et tak’, ‘goa je gie joennkman bluven de?’, ‘alee, joenngens, siêr in us, fan (= “want”) den doennkerman koemmd an’ ‘kchoa u bie den doengkerman steken’ (of sterker’... bie dem biettebouw’), ‘krub mo diep aen daekt u mo gildich, fan de vriezeman goa koemmen van de nach’, ‘ziêre, ziêre, zwiegg mo kakkeman, ge goat ool versloan, toetta ter ip an koemm’, ‘ae de franzman ool binnen?’, ‘de de franzmans sienn in grif’, ‘den ienngelzman êd oolsan staerk chewis ip siê’, ‘saene kloos ê ferzeker wael wa miêr gebroch ov ne mantepêr’, ‘zae sie nu oeok ool in toedde mannus’, ‘taez et e kienn van t mannelik cheslachte, ge ziet an ziemm mannelikei’.
De familienamen op ‘man’ komen wel voor in de dokumenten uit het einde der 14e eeuw (‘de temmerman’, ‘coe(p)man’, ‘moerman’ en de veel zeldzamer ‘bekeman’, ‘huusman’, ‘de boterman’ b.v.), maar ze zijn aanvankelijk niet talrijk en verdwijnen zelfs gedeeltelijk later; de gewesttaal heeft vroeger vooral een duidelijke voorliefde getoond voor
| |
| |
den ‘aert’-uitgang, wat aanleiding gaf tot een degelijke verspreiding van vormen als ‘hazaert’ (=‘de haze’), ‘bulckaert’, ‘bekaert’ (in de streek zelf: o.m. te Kooigem, uit ‘van der beke’, gegroeid), ‘bouckaert’, ‘bulckaert’, ‘busschaert’ (men vindt de vermelding: ‘van den bussche alias busschaert’), ‘broeckaert’, ‘danckaert’, ‘moennaert’, ‘mannaert’, ‘zeghaert’ of ‘sagaert’, ‘snauwaert’, ‘volkaert’, ‘willaert’, ‘meynaert’, ‘spilgaert’, ‘everaert’, ‘calewaert’ (eig. hetzelfde als ‘de caluwe’,; het is van weinig belang in dit verband op de oorsprongsmogelijkheden van dien ‘aert’-uitgang te wijzen. Eerst op het einde der 15e eeuw zijn de vormen op ‘man’ talrijker geworden door inwijking, zodat wie in het Kortrijkse ‘meuleman’, ‘rademan’, ‘veranneman’ of zelfs ‘huysman’ of ‘beekman’ heet, zijn verren oorsprong vermoedelijk niet in de streek te zoeken heeft.
Evenals ‘man’ dient ‘vrowe’ weinig om het beroep of de gewone bezigheid aan te duiden. De woordenschat zal wel niet veel verder reiken dan ‘usfrowe’ ‘menoazjevrowe’, ‘stoelkesfrowe’ of ‘stoelvrowke’, ‘foeorevrowe’, ‘gebeurvrowe’; het Mndl. ‘scoenvrauwe’ = ‘grootmoeder’ vooropstellend, laten wij zien hoe Wvl. ‘vrowe’ vroeger vooral moeilijk verband houdt met het begrip ‘werkster’. Ter aanduiding van de vrouwelijke bedrijvigheid beschikken wij over het zeer hulpvaardig achtervoegsel ‘iennge’ (op menige plaats in West-Vlaanderen luidt het ‘ege’ - wij vinden het terug in het Ned. ‘dievegge’), ‘achterwoariennge’ (= ‘vroedvrouw’), ‘kuskienge’ (= ‘werkvrouw’ - ‘kusken’ = ‘reinigen’ - ‘de groeote kuz mae poasken’, ‘waskiennge’, ‘striekkiennge’, ‘noaistriennge’ (dubbel suffix, zoals in het Eng. ‘seamstress’), ‘passiennge’, ‘weviennge’, ‘frutferkoeopiennge’, ‘oetsjemoakiennge’, ‘iemmdemoakiennge’, ‘leuriennge’, ‘klappiennge’, ‘babbeliennge’, ‘beloviennge’, ‘leugeniennge’, ‘zeuriennge’, ook nog wel ‘zenrête’, evenals ‘bakkerête’, ‘dieviennge’, ‘ankeriennge’, ‘skoffeliennge’, ‘skoemmeliennge’, ‘moeoskiennge’, ‘spiezziennge’, ‘sukkeliennge’, ‘toeoveriennge’, ‘skaeteriennge’, ‘beslagmoakiennge’, ‘levenoeddiennge’.
Het toenemend onverschillig gebruik van den mann. of van den vrouw. vorm om vrouwen aan te duiden begint sommige van de bovenstaande woorden in het gedrang te brengen, b.v. ‘dieviennge’, gemakkelijk vervangen door ‘dief’. Er valt natuurlijk ook rekening te houden met samenstellingen als ‘vrowekliêrs’, ‘vrowekestume’, ‘vrowiemmde’, ‘vrowkoesnn’, ‘vrowemode’, ‘vrowboen’, en met de afleidingen ‘vrowelik’ en ‘vrowelêkêj’.
De woorden ‘boas’, ‘vienn’ verliezen hun betekenis van ‘echtgenoot’
| |
| |
in samenstellingen als zijn ‘stameneeboas’, ‘kefeeboas’, ‘uzboas’ (eigenaar), ‘ipperboas’, ‘ploegboas’, ‘oereboas’; ‘slunsevienn’, ‘mosselvienn’, ‘gêrnoasfienn’, ‘stoelvienn’ of ‘stoelkesfienn’ (de tegenhanger van het ‘stoelwuf’ in de kerk), ‘stoasievienn’, ‘berierevienn’ (vroeger ‘booldzjenier’, ‘booldzje’ = ‘balie’, ‘slagboom’).
Even typisch, maar evenzeer ingegeven door gemis aan fijngevoeligheid zijn de vrouwelijke evenknieën: ‘menoazjewuf’, ‘vizwuf’, ‘groenselwuf’, ‘kaffiewuf’, ‘kemerewuf’, ‘stroennwuf’.
Alleen de levendigheid van het mondgemene voorbeeld kan aan die uiteenlopende woorden een voldoende waarde toekennen: ‘jê toa en goe menoazjevrowe vaste; zen loeopen niet tikke de zukke’, ‘tstoelvrowk en wildege nie cheloeoven dak mienne saen...’ (olim!) of ‘... mie kartsje vergeten oa’, ‘wien aest er ier boas, ik of chie?’ ‘jez aem ploegboas in koenens’ (d.i. ‘in de meubelfabriek De Coene’) ‘laet ip, jaez aem ipperboas, je zoedd u keunen van e voetsje vermienndren’, ‘tae ne goe stammeneeboas, je kan maed aelk end iên meeklappen’, ‘koemme vam miennen uzboas, kê mienne pach choan droagen’, ‘zae(g) ne kê vienn, aeft u mo buten of kfoag u buten’, ‘jen ae no mor achttien joar aen taez ool ne vulslegen vienn’, ‘ken weet niet oe dajje nie beskoam en ziett: twiê zukke groeote viennten’, ‘ojje de pupe zie, ge zie te vienn’ (deftiger: ‘... de man’, ‘die zie voader aen zie moeder vermoeord ê oe noch te goe vo mae suk ne vienn te leven’, ‘de wuven en deugen nie fele, wa moejje toenn van de viennten zaegen?’, ‘ae da wael em menoazjewuf, eur anden stoan oavriks’, ‘miedd u van zuk e vizwuf’, ‘tsienn ool kaffiewuven toeope, ge zoett se moeten an de klap oeoren’, ‘tae suk e kemerewuf, se zoe chiêl de stroate deur de gote traeken’.
Een bescheiden rol is toebedeeld aan het woord ‘mienns’ (voor de ontwikkeling van den klinker vgl. ‘wienns’, ‘ienne’, ‘iemmde’, ‘skiennken’, ‘vienn’, ‘vrienn’, enz.), dat wij reeds aantroffen bij de samenstellingen ‘mannemienns’ en ‘vromienns’ en dat wij verder zien heersen in ‘butemienns’, ‘miennsketeten’, ‘miennskevliês’, ‘miennskeleven’, ‘miennskeskuj’, ‘miennskelik’, e.a. In de aanspraak en de uitroeping komt het tamelijk veel voor, in zekere gevallen als exponent van een minder goede opvoeding: ‘wael mienns! woavan dajje nu klap!’, ‘(vrom)mienns, ten aez ier nie dajje moe sienn, teure vroag et chunter in dene stammenee’ (‘teure’ vermoedelijk ontstaan uit ‘goa teure’ = ‘ga(at) door’ staat praktisch gelijk met ‘ga’), ‘zaech frommienns, ge lopt ier liêlik in de weech’.
In heel wat gewone gezegden en geijkte uitdrukkingen komt ‘mienns’ voor: ‘ne mienns en ae chinnen oliekoeke’ (d.i. ‘... is onderhevig aan
| |
| |
tegenslag, moet met omzichtigheid behandeld worden), “miennsken spreken miennsken aem boeomen en koemmen mallekoar nie tegen”, “je zoe ne mienns sienn aert aen zienn ziel utoalen”, “keunen ze de miennsken noeoi chim bitsje gruz loaten?” “ze brei...”, “ze striekk...”, “ze was...”, “ze noai...”, “ze goa choan dienen vo de miennsken”, “wa choan de miennsken zaegen ot tad e ke goad utkoemmen?”, “da skild ole miennsken te vele”, “weun se zie doa nu moedermiennssiel olliêne?”, “tae ne mienns lik nen andren”, “wael, dzjiêmenez miennsken, wad aest er ier nu gebeur?” (gebezigd “onze verstael stoan van tiên of tander”), “de miennsken den dach fan vendoag en zienn ool nie mir lig danze woaren in oennzen tiett”, “gen zach te miennsken nie vant tfoo(l)k”, “ter wa do wael e voo(l)kske”: ge kosteg ib de koppen loeopen’, ‘ziettoch ne kê mienns’, ‘toeogd e ki(r) dajje ne mienns siett’, ‘ken wa chinne miennz (mi(r) van moedechei: koa mie in de groenn chesmeten’, ‘ze koemmen toenn de miennsken poajen maed oarme redens’, ‘zukke miennsken zên tcheluk fan de gloeiende duvels’, ‘miensken, weije saentewêrk sienn? - jom, ot chin duvelespael en ae’ (vraag en antwoord waren geijkt - de kinders, ‘stoemmen ambach’ spelend, ‘mieken toemm maensie maed ulder moen aem maed ulder andm aen voetn’ en lieten raden wat zij uitbeeldden), ‘zen doen ni janders ov de miennsken uudmoaken’, ‘dene liêlekem bloesuper, je zoe te miennsken ulder bloe (j)uutsugnn’, ‘kseie dak saege tegen dene miennz dattie mosteg iplaeten’ (met de vooral bij de volksvrouwen
onzinnige herhaling van het ww. ‘zeggen’, dat gewoonlijk tot vervelens toe ingelast wordt als ‘zeise zie’, ‘zêjti jaem ezoeo’, ‘zêje kik drip’, ‘dak saege, kê kig da chezêj ê kig da chezêj’, en dgl.), ‘dad ae nen aechten duvel im miennskevlieês’, ‘oolder de boolder lopt over de zoolder mae sienem baek ful miennskevlieês, “dad en ae chêm miennskekos, tae swiennskos”, of “...chêm miennsketeeten, tae pêrdekos”, “miensskelik chesproken, jen êd aem toen nog ool et oenggeliek nie”.
In het Kortrijks is het woord “lieden” ten zeerste misdeeld. Zo wordt het nooit aangewend als meervoud van “man” in samenstellingen (“taemerman” mv. “taemermans”). Nog bezigt men, doch van langs om min den vorm “riekklienzus”, maar “riekklien” alleen wordt hier niet meer aangewend (wel te Ieper).
De schade wordt enigszins vergoed door de toevoeging van “lieden” bij de persoonlijke voornaamwoorden “we” (alleenstaande steeds “me”) “ge”, “ze”, met de uitkomst “wulder” of “wiellder”, “gulder” of “giellder”, “zulder” of “ziellder”, gewoonlijk in den zin reeds door het onversterkte pronomen aangekondigd (reduplicatie); daarnaast is de vorm “ulder”
| |
| |
datief en akkusatief ter vertaling van “u”, “hun”, “hen”, “zich” en tevens bezittelijk bnw. der 2e en 3e persoon mv.: “men ên wulder dor ool gin zoaken mee”, “woar ijje giellder zo lange gezeten?” “zênt sulder nog ool oeog ip”, “kêt ulder ool gezei, kmoe goan orken no de perzie van em pertie vlas”, “kwaestie of choanz ulder meevroagen no de kaeremaese”, “ze wérden ulder lig de bietsjes”, “goaj ulder ollicht em bitsjen oasten?”, “ze genêren ulder in uldren nieuwen tus”, “zên der uldren deun in”.
Het Ndl. “jonge lieden” heet in het Kortrijks “joennkeden” (enk. “joennkei” en “oude lieden” luidt “oedde miennsken”; het woord “werklieden” begint wortel te schieten, doch alleen in de groep “kristen wêrklien”. Aan de uiteinden van een langer leven liggen “de joengde” enerzijds en “den oeden dach” anderzijds. Normaal is “ne joennkei” ongehuwd. Tegenover “den oedderske joennkman” staat “doedde joennge dochter”; “joennk” is doorgaans - bij lange niet altijd - een jongere ongehuwde vrouw (“joennk” hoort ook tot het dierenrijk “duvejoennk”, “kattejoennk”), terwijl “ne joenngen” of “ne knaech” tegenover “e meiske” te plaatsen is; dit laatste geldt niet meer in het meervoud, want “knaechten” en “meiskes” zijn allen samen “joenngens”; onder de “knaechten” zijn er “dobbele joenngens”; “meisen”, een woord dat ook “dienstmeid” betekent en synoniem is van het alledaagse “moarte”, geldt nog veel, alhoewel van langs om min, als “eigen kind”; pejoratieven zijn de vormen “knaechtebrakke” en “meisefritter”; de Wvl. samenstellingen “knaechtejoennk” en “meisejoennk” zijn in het Kortr. niet gekend; wat het Ndl. “knecht” betreft, daar is toch “doemmestiekk”, de ontlening uit het Fr. om een mens te verhelpen.
Door deze schijnbare verwarring vaart de “kortrizoan” (= “Kortrijkenaar” - door beïnvloeding waarschijnlijk ook “oaerelbekoan” = “Harelbekenaar” - met een zelfzekerheid, die wij in enkele voorbeelden wensen weerspiegeld te zien: “de foeore, tae choe fo de joennkeden, doedde miennsken bluven der liever vaere van”, “êm mien joengde” of “o me joengenz woarem men vrêjdegm nie an vieêrtien joar”, “woa goatie blaenden in zienen oedden dach”, “ten zienn et ool gin werkmiennsken dienn gestaemd ên vo de kristen wêrklien”, “ziejje meskien oeok int saendekoa van de kristen wêrklieden?” of “... wêrklien?” of “... van de kristen wêrkers” of “... van de kristen” of “... int kristen saendekoa?”, “a, joennkei, oe jaest noch?”, “ge keun wael peizen danze leute gat ên, ool dee joennkeden toeope”, “wie zoett er noch suk en oedderske joennge dochter willen?” “ge ziet tad an zienn doeninge dat nen oedde joennkman ae”, “gie groeo joennk, gen keun no nie ovwasken”, “moeder, mak meegoan no tantes - joach, joennk”, “twêr tiett ta ta joenng begun te peizen ip tro- | |
| |
wen”, “wa choa ta joennk nu doen maed eur drie joenngens)”, “oenns kat ê chejoennk, moejje gin joennk ên?” “tiennke nie dat kattejoenngen goa spujen”, “tae nen iêwege tiêwelêre, jit lik e muskejoennk”, “mie meisen ae moarte bie de dochter van ne pirmeriewiennkel” (of zeldzamer “... pêrweriewiennkel” d.i. “pinnewarijwinkel”, “winkel van pinnewaren” - “penewaryewynckele” luidt de
17e eeuwse vorm in het Wezerijreg. “Caisin 1631 en vlg. fo 247 - bet.: “kruidenierswinkel”), “miemm broers se joenngen ae ne goe joenngen, mo jo, wa weie...” of “...wa wildzje - jê knechtemenieren”, “wad oaje liever gat, e meisk ov e knaechtsje?”, “mienn zusterz meisken ae noch joennk”, “zoejje mie meiske nie willen anvêrden vor em bitsje te vervoeorkappen ib de mesienne?”, “da meiske taez en giêle knaechtebrakke”, “tae ne liêleke meisefritter, ken zoe der kik mienn joenngens niet loatem bie goan”, “zwiegg mie van joenngens, onze nie doend en zienn ze zienn ziek”, “tae stieff piennoabel dan dee miennsken da tegenkoemmen, ze zitten maed ulder kot ful joenngens”, “oeveel joenngens ijje gie? - twiê knaechten aen vuv meiskez: ze keunen nog ool oennder iên kupe”, “gêt te joenngens lik ov dajje ze kwiêk”, froaj oedders ên oeok fan soeorten van joenngens’, ‘jen ae nie sochte mae sienn joenngens’, ‘ten ae chin iên van de knaechten tus, kchoa moeten den doemmestiekk saenden’, ‘je wérk mae twiê doemmestiekken, nen oolve gas aen ne liêrjoenngen’.
Door den doolhof van het dialekt lieten wij ons leiden door doodgewone woorden, die wat licht hebben laten vallen zowel op begane wegen als op menigen nog onontdekt gebleven hoek. Wij merken meteen dat wij meer dan één dichtgelegen lustoord onbezocht lieten. Zo is iedere tocht een aanleiding om andermaal op verkenning uit te gaan.
J. Soete
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd