Taal en Tongval. Jaargang 2

[p. 60]

Nogmaals: een nieuwe Gallée

Wanneer men onder dialectologen een enquête zou houden, welke noordnederlandse dialectwoordenboeken en -lijsten bevredigend zijn en niet al te vaak in de steek laten, dan zouden waarschijnlijk alleen Boekenoogen's Zaansche volkstaal en Ter Laan's Nieuw Groninger woordenboek met een prijs bekroond worden en dan nog om geheel verschillende redenen. Het oordeel over de andere lijsten, zowel de afzonderlijk uitgegevene als degene, die voorkomen in dialectgrammatica's, zou waarschijnlijk luiden: bruikbaar bij gebrek aan beter. In 1948 is het aantal van deze laatste met één vermeerderd, n.l. het Twents-Achterhoeks woordenboek door G.H. Wanink, dat eveneens door verschillende dialectologen een bruikbaar boek wordt genoemd.

Wie het boek zelf niet heeft gezien en gebruikt en alleen de bespreking las, die H. Bezoen schreef in de tweede aflevering van Taal en Tongval (jg. 1, blz. 62), zou op grond daarvan misschien verzuimen, ten onrechte, het ooit in handen te nemen. Er bestond behoefte aan een woordenboek voor het dialect van deze streek, zoals voor alle streken, waarvoor we nog geen uitvoerige woordenlijsten hebben. Het Geldersch-Overijselsch woordenboek van Gallée geeft woorden uit dezelfde streek weliswaar, maar een vluchtige vergelijking van beide lijsten doet spoedig zien, dat Wanink een belangrijk aantal woorden geeft, die Gallée niet kent. O.a.: slim - pienter, gruun - ongekookt, vat - doodkist, hèènig - zacht, kalm, stroevellen - struikgewas, kammezeultjen - aardappel, die in de schil gebraden wordt, traanseneern - kwellen, behôots - zwijgzaam, bejödden - bedriegen, bekkedeer - vrouw, die veel scheldt, bekweem - soepel, gemakkelijk, beleg - uitvluchten, omhaal van woorden, klapen, haver-klapen - het zaad er half afdorsen, knats - totaal (bijw. ter versterking), pulsken - waden; aan de oppervlakte karnen. (Voor de volledige omschrijving der woorden zie men het woordenboek zelf).

Wie tevreden is met deze uitbreiding van onze kennis van de woordenschat, zal zich verheugd hebben over het verschijnen van dit boek, maar wie er wetenschappelijke eisen aan stelt, zoals Dr Bezoen dat deed, zal onbevredigd blijven. Wat dit betreft is de kritiek voor het overgrote deel juist. Een woordenboek in de geest van Boekenoogen's Zaansche volkstaal, had door Dr Bezoen zelf geschreven kunnen worden, en het valt te betreuren dat hij ver weg en onbereikbaar was toen de heer

[p. 61]

Wanink zijn boek schreef; geen ander had als hij de schrijver kunnen raden en helpen.

Behalve het verwijt van onwetenschappelijkheid duidt Dr. Bezoen het de schrijver ten kwade dat hij ‘piepjonge’ dialectwoorden heeft opgenomen en ‘gewichtige’ boerentermen niet. Als voorbeeld daarvan noemt hij o.a. beseibeld. Maar wat is piepjong? Ik vind hetzelfde woord in het Drents woordenboekje van Bergsma, dat van 1906 dateert; in ieder geval is het daar dus al ouder dan Dr. Bezoen zelf. De maatstaven van jeugd en ouderdom zijn voor mensen en woorden niet dezelfde, dat spreekt vanzelf, maar wanneer een woord naar alle waarschijnlijkheid reeds meer dan een halve eeuw in een dialect heeft stand gehouden, is de term piepjong toch wat overdreven. In ieder geval is het dus geen eendagsvlieg, geen modewoord. Hetzelfde bezwaar heeft Dr. Bezoen tegen daleschoever - directoire. Dit is volgens hem een ‘steeds voor de grap gebruikt quasi-dialectwoord’. Maar wat bedoelt hij daarmee? Het begrip directoire is emotioneel te veel geladen om in zakelijke ernst gebruikt te worden, anders dan door de verkoopster in de winkel of in een gesprek over kwaliteit of wasbehandeling door vrouwen onderling. Veel wordt er mee gespot en er worden ruwe grapjes over gemaakt. En hoe zal het gegaan zijn? De boeren- en burgervrouwen, die broeken met banden en kanten droegen, zagen misschien op een dag bij de dokter aan de waslijn iets hangen dat daarop leek, maar toch heel anders was dan ze gewend waren. Met dit vreemde werd gespot en zo zal het woord daleschoever ontstaan zijn en later ingeburgerd. Op Wieringen was b.v. het veel gebruikte woord voor de ouderwetse open vrouwenbroek fuuk (fuik), dat ondanks het veelvuldige gebruik toch ook een spottende en dubbelzinnige bijbetekenis had. Het is waar, voor de historische klankleer heeft men aan deze woorden niets, maar wel voor de kennis van het levende dialect, voor de lexicologische en semantische ontwikkeling er van. En deze, haast psychologische kant van de dialectstudie wordt in heel veel gevallen te veel verwaarloosd, waarschijnlijk omdat het zo buitengewoon moeilijk is.

Tegenover de negatieve kritiek van Dr, Bezoen waarvan ook de toon hier en daar zeer onwelwillend is lijkt het me goed ook deze positieve kanten van dit boek naar voren te brengen.

Jo Daan