Taal en Tongval. Jaargang 1

[p. 73]

Een miskend ingvaeonisme

Voor draaien, zaaien, waaien, kraaien, groeien, bloeien, roeien, *spoeden (groeien) heeft het oudengels drâwan, sâwan, wâwan, crâwan, grôwan, blôwan, rôwan, spôwan. In deze woorden vindt men dus w in plaats van j na lange vocaal. Hetzelfde verschijnsel doet zich ook voor bij ofri. grôwinge van *grôwa = groeien. Kan men nu ook op ons taalgebied iets dergelijks aantreffen?

Wie Van Loey's Mnl. Sprkk. I § 74, 75, Franck's Mnl. Gramm. § 150, Ts. dl III p. 96-97 en Ts dl VII p. 200 bestudeert, stoot op verschillende vormen die in dit opzicht te denken geven. Van waeyen bestaat een praeteritum wieu in de Rijmbijbel en de Cronike van Vlaenderen. Bij draeyen bestaan een praeteritum conj. 3. sing. drieuwe bij Cornelis Everaert en een praeteritum ind. drieu in de roman van de Burggraaf van Couchy, maar bovendien een infinitief drawen in Ieper. Van craeyen levert een plaats in de Rijmbijbel kryen, wschl. een verschrijving voor kryeu. Van groeien kent Praet een praeteritum grieu. Van saeyen bestaan tenslotte een praeteritum sieu en een participium gesawen in de Rijmbijbel, bij Praet, in de Esopet en het Brugse Memoriael. Ik moge hier nog aan toevoegen sieu uit de Spieghel der Sonden (Mnl. Wb. VII 33).

Zoals men ziet, zijn het uitsluitend Vlaamse vindplaatsen. De Rijmbijbel is van Maerlant, Praet is een Vlaming, Everaert een Bruggenaar; de Cronike van Vlaenderen, de roman van de burggraaf van Couchy en de Esopet worden in de Bouwstoffen resp. sterk Vlaams gekleurd, westmiddelnederlands oostvlaams gekleurd, en westmiddelnederlands genoemd. De Spieghel der Sonden is Westvlaams. De gegevens uit Brugge en Ieper spreken voor zich zelf.

Is er echter ook tháns nog iets van dit verschijnsel te bekennen? In ieder geval niet veel. J. Vercoullie zwijgt erover in zijn Spraakleer van het Westvlaamsch dialect (Onze Volkstaal II). Ook De Bo geeft niets en J. Jacobs, Het Westvlaamsch van de oudste tijden tot heden (Groningen-Den Haag 1927) zegt zelfs op p. 282: ‘a + j werd waarschijnlijk te allen tijde aoj als heden: waojen’.

Maar als wij daarna in de Westvlaamse en Zeeuwse Dialectatlas van Blancquaerts reeks gaan kijken, worden wij toch niet geheel teleurgesteld. Op krt 69: gras gezaaid vinden we nl vormen met y als tweede element van de diphthong (type Χəzɔ▴yt) in N 146, 140, 89, 132, 137, H 41, 14, 11, 3, 116, 67, 34, 24, 47, 108, en I 102, 50, 53, 31a, 36,

[p. 74]

40, 72, 94, 85, 87, 86. Doch nog interessanter zijn de volgende West- en Fransvlaamse vormen voor groeien (krt 66): N 58 ĝ⫞ry˕▴w͂, N 56 g⫞ry˕wən, N 48 g⫞ry˕wə, N 51 g⫞ry˕wə͂, N 52 gry˕▴w͂, N 9 Χ⫞ry˕▴w͂.

Hier is de weg van j tot w volkomen afgelegd.

Van Helten schreef nog in Ts 3 p. 96-97: ‘Aan een vergelijking van... sieu, crieu, enz. met het Ags. seów, creów, enz. zal wel niemand denken, tenzij hij tevoren het bestaan van een Nederfrank. w uit j, en van de vormen wauwen, sauwen, enz., bewezen hebbe.’ Welnu, Van Loey en Blancquaerts Dialectatlassenreeks leveren dit gevraagde bewijs. Wij mogen dus de overgang van j in w na lange vocaal als een ingvaeonisme beschouwen.

In deze mening worden wij nog versterkt door de ontleding van de volgende passage bij Franck (Mnl. Gr. § 150) als hij crieu, sieu, wieu en grieu behandelt. ‘Sie beruhen auf älteren Formen wie seo, Pl. seowun, greo, greowun, as. seu (wie heo, heowun), die einen früheren Reduplikationstypus wie got. saíso fortsetzen.’ Immers dat komt hierop neer dat Franck als historisch overgeleverde parallel alleen oud-Saksisch sêu bezit. Daar auslautende w in het Saksisch na lange vocaal > u of > o werd (J. Gallée, Alts. Gramm. 1891 § 91) moeten we als grondvorm van sêu: *sêw aannemen. Gezien de frequentie van de ie in de praeterita der reduplicerende klasse kunnen we dan mnl. sieu gerust met os. sêu vergelijken. En dan bewijst de correspondentie met het os. weer eens te meer het ingvaeoons karakter.

Dat het moderne Fries ons in de steek laat, verbaast ons niet als wij bij J. te Winkel (De Nnl tongvallen afl I p. 116 vlgg.) lezen over zaaien, maaien, draaien en naaien: ‘Bij ons onderzoek naar deze woorden moeten wij beginnen met het Landfriesch van de andere dialecten af te scheiden, omdat geen der vier woorden daar, althans in den vorm met suffixale j, te huis behoort’ en over kraai: ‘Friesch is het niet’. Des te belangrijker voor onze verklaring van het verschijnsel als ingvaeonisme is daarom het feit dat ik in Van Grinneken's nagelaten materiaal voor Marken vond: sik as ən kraːw: ziek als een kraai.

Hiermede vervalt dan ook de uiteenzetting van Van Helten, die de vormen *wie en wiey door reduplicatie verklaarde en meende dat *wie ‘bij slechts gedeeltelijke analogiseering, tot wieuw’ overgegaan is (sieu en crieu zouden dan weer analogievormingen naar wieu zijn). Trouwens een bevredigende verklaring van wieuw gaf dat ook toen al niet.

A. Weijnen