Taal en Letteren. Jaargang 16

[p. 219]

Het voorvoegsel oer (oor).

In het Woordenboek der Nederl. taal (10e deel) staat i.v. oer: ‘verkeerdelijk als voorvoegsel gebruikt, in navolging van hd. ur-, in woorden als oerbosch, oerwoud, enz.’

In het Leidse Tijdschr. voor ned, taal- en letterkunde (Nieuwe reeks, 17e deel, afl. 1, blzd. 63) tekent prof. Van Helten bij het door hem gebruikte woord ‘Oorgermaansch’ aan: ‘Oorgermaansch, niet zooals men vaak hoort of leest, Oergermaansch’, dat een monster is met een hd. voor- en een nl. achterstuk. Wil men den hoogduitschen term bezigen, dan neme men dien onveranderd als ‘Urgermanisch’ over; wanneer men echter aan het ndl. -germaansch de voorkeur geeft, dan behoort daarvóór ook het echt nl. oor- te staan, dat in de beteekenis ‘oorspronkelijk’ reeds in het mnl. oersake als dietsch praefix dienst deed.’

De redaktie van het Woordenboek dekreteert zonder toelichting: ‘verkeerdelijk gebruikt’; waarschijnlik berust haar oordeel op dezelfde gronden als de meening van Dr. Van Helten.

Die mening lijkt niet onaantastbaar. Monster of niet, een woord behoort tot de taal als het algemeen gebruikt en verstaan wordt. Door geleerden en ongeleerden, in wetenschappelike werken, in romans en schoolboeken, wordt het voorvoegsel oer- gebruikt, bijv. in oerwoud, oertoestand, oertijd, oermens, oervorm enz,, en in de gewone omgangstaal komen telkens nieuwvormingen voor als: oerfiets,

[p. 220]

en zelfs oer-oorzaak, en met wijziging van betekenis oergezellig.

Het voorvoegsel oer is dus in onze taal opgenomen. Waarom moet het er weer uit verdreven? Omdat het hd. ur in 't nedl. al een aequivalent heeft in oor (oorzaak, oorsprong.)

Maar in dat oor herkent niemand uit zichzelf de betekenis die hij aan het later ingevoerde oer hecht. Een woord als oer-oorzaak kan zelfs gelden als een bewijs dat de spreker de kracht van oor niet gevoelde, want dan had hij ooroorzaak gezegd. Oor is geen element van spontane taalvorming meer; oer is dus een aanwinst. Moeten afleidingen met oer monsters heten, nieuwe woorden met oor zijn kunstmatige produkten met weinig of heel geen levenskans. Door taalgeleerden afgekeurde nieuwvormingen of zoogenaamd verkeerd gevormde woorden blijven daarentegen leven als de ‘Spraakmakende gemeente’ ze nodig heeft. Met veel sprekende voorbeelden is die kwestie behandeld in ‘Grammaire raisonnée’, Taal en Letteren, 10e jaargang, blz. 25-30 en 407-417.

J.L.C.A. DE MEIJER.