Taal en Letteren. Jaargang 16

[p. 30]

Iets over scheldwoorden.

Uit een artikel van H.J. Feilberg in het Deensche tijdschrift ‘Danske Studier’ 1905 1ste Haefte over ‘Skaeldsordenes Lyrik’ deelen wij het volgende mede.

Bij een uitgever te Frankfort is een scheldwoorden lexicon verschenen, waar de schrijver o.a. in zijn voorrede zegt: Gesteld dat er iemand is dien men haat en wien men dit gaarne eens aan het verstand wil brengen zonder dat men wegens gebruikte al te krassche ‘woorden’ gevaar loopt met het gerecht in aanraking te komen. Het eenige wat men dan te doen heeft is mijn woordenboek op te slaan en de persoon in kwestie een briefkaart te zenden met de eenvoudige mededeeling: ‘Zie Scheldwoorden Lexicon blz. 25.’ Daar zal de geadresseerde dan een reeks van benamingen vinden, die hij naar willekeur op zich zelf kan toepassen, als: bedrieger, bloedzuiger, bloedhond, vampier, beest, bandiet, woekeraar enz. enz.

Scheldwoorden kenmerken zich gewoonlijk door een bizondere oprechtheid en een klaarheid van uitdrukking die alle verkeerd begrijpen of dubbelzinnigheid buiten sluiten. Dit is niet altijd het geval met ‘bijnamen’ of ‘benamingen’. Nemen wij bijv. woorden als: ‘Cabinet,’ ‘Closet,’ ‘Garderobe.’ Buitenmenschen hooren die zonder te weten wat men er mee bedoelt. Evenals er stadsmenschen genoeg zijn die niet weten wat ‘No. 100,’ ‘tante Meyer’ en ‘keizer Eenoog’ beteekenen. Nog erger gesteld is het met

[p. 31]

de eenvoudige letters ‘W.C.’ Hierover herinner ik mij een vermakelijke geschiedenis. Een Engelschman zocht een plaats in Noorwegen waar hij de zomermaanden kon doorbrengen en adverteerde in verschillende kranten van Christiania waarop hij verscheidene brieven kreeg. Eén brief beviel hem bizonder en voordat hij een besluit nam wilde hij eens weten hoe het met de ‘W.C.’ stond, of die netjes was ingericht enz. Maar de Noor, die dien brief ontving begreep volstrekt niet wat die woorden ‘W.C.’ beduidden en ging met den brief naar den schoolmeester van het dorp. C. beteekende zeker het Engelsche church en W. - ja, dat moest zeker wel Vatnsdal beteekenen. De man schreef daarom verheugd terug dat alles in orde was: W.C. lag op 1½ mijl afstand, er waren 180 zitplaatsen, het was een zeer bezochte plaats en toen zijn vrouw en hij er onlangs heen gingen waren alle plaatsen bezet, zoodat zij den geheelen tijd moesten staan, 't geen tamelijk inspannend was geweest!

Hierdoor komt 't gevaar van 't gebruiken van dergelijke mystische teekens aan den dag. Niet dat we ze daarom niet gebruiken moeten, maar iedereen zou ze moeten kunnen begrijpen.

Niemand in Holland zal het bijv. als een groote beleediging beschouwen als een vrouw een bezem met de steel naar beneden voor de deur van haar buurvrouw neerzet, zooals dit in Frankrijk en België het geval is.

Er zijn daarentegen andere teekens, of liever ‘gebaren’ genoeg die maar al te duidelijk zijn. Stippen wij hiervan even aan: de tong tegen iemand uitsteken, iemand uitsliepen, iemand met den vinger nawijzen, een lange neus trekken, iemand op zijn.... geven enz. enz.

Toch zijn woorden nog veel ‘sprekender’ zouden we hier terecht kunnen zeggen. Vooral omdat we er den gewenschten nadruk op kunnen leggen en ze iemand toegillen, influisteren, toesissen of toebijten kunnen.

In Denemarken maakt verschil van politieke gezindheid de menschen bizonder vindingrijk in het uitdenken van scheldwoorden. Een sociaal-democratisch blad noemt er o.a.

[p. 32]

de ministers: frasenmakers en beloftenbrekers; de predikanten: slavenhandelaars die den menschen het leven tot een hel maken; en alle tegenstanders zijn: politieke weekdieren, bultenaren, orden- en titeljagers, moderne slavenzielen, Deensche g-tlikkers, dikbuikige k-makers enz. enz.

In de oogen van een ander blad zijn alle tegenstanders overloopers, verraders, samenzweerders, Eskimo's, spietsburgers, konijnen, Siamesen, lui met een majestueuse gedachtenleegte, overbodige parasieten, ongedierte, kindermoordenaars, enz.

Onlangs was een predikant in een coupé geraakt waar een jongmensch een bizonder eigenaardig taaltje uitsloeg. De predikant kon zich niet langer inhouden en vroeg eindelijk: ‘Ik zou wel eens willen weten, waar u diè taal toch geleerd geeft.’ ‘Och,’ was 't goedige antwoord ‘die is niet te leeren, dat is een gave.’

Nu de vraag: waarom gebruikt men scheldwoorden? Ik zou met een weervraag kunnen antwoorden: waarom gebruikt men beeldspraak, waarom laat men de stem dalen en stijgen, waarom praat men gauw of langzaam. Om het gezegde kleur te geven, afwisseling, de eentonigheid te breken - maar vooral om zijn hart eens te luchten.

Het is interessant eens na te gaan, waar we onze scheldwoorden al zoo vandaan halen.

Een ieder kent het verhaal van de student die door een vischvrouw werd uitgescholden, die zooals men weet, bizonder de ‘gave’ van schelden bezitten. De student wilde iets terugzeggen en bedacht zich even - toen overstroomde hij haar met al de letters van het Grieksche alfabet en - de vischvrouw gaf zich gewonnen.

Verder levert de dierenwereld ons een ruim veld op.

Van de weekdieren noem ik: mossel, slak.

Van de kruipende dieren: slang, adder, wurm, pad.

Van de visschen: het woord visch zelf in de eerste plaats, zoo stom als een visch, garnaal zegt men gaarne van iemand die geen hersens heet te hebben, verder stokvisch, drooge bokking, enz. enz.

[p. 33]

Van de vogels: uil, kalkoensche haan, pauw, kraai, gans, eend, kuiken, papegaai enz. enz.

Van de grootere dieren: beest, wolf, aap, olifant, zwijn, buffel, beer, vos, nijlpaard enz.

Van de huisdieren: vee, koe, kalf, schaap, kat, hond, haas, konijn, egel enz. enz.

Aan het menschelijk lichaam ontleenen we o.a.: scheefsmoel, éenoog, mankpoot, wijsneus, kaalkop, domoor, kletskop enz. enz.

Aan huisraad: ton, kapstok, dikzak, blok, meubel, ratel, rammelaar enz.

Aan openbare ambten en godsdienstige gezindten: paus, profeet, non, paap, monnik, professor, goochelaar, jood, jezuït, enz. enz.

Aan eigennamen: Piet Snot, ongeloovige Thomas, magere Hein, seur piet, leuterhannes.

Verder: duivel, satan, spook, geraamte.

Een kleerenmaker noemen wij gaarne: een kleerenfrik; een dokter in vroegere jaren: een p-kijker; een apotheker: een pillendraaier; een metselaar: baron kalk; een kruidenier: baron krent, eens heb ik gevonden: 'n krentenier voor een parvenu-kruidenier; een kantoorbediende: een pennelikker; een kapper: een pruikenmaker; een schoolmeester: een schoolvos; een predikant: een acteur; een zeekapitein: een zeerot enz. enz. enz.

Een luiaard noemen wij graag een: slaapzak, beest; een domoor: een ezel, stommerik, eend, professor; een driftkop een: heethoofd, kalkoen. Iemand die slordig is, als 't een vrouw is: een slet, een slons; een man: een sloddervos; die vuil is: een smeerlap, een vuilik, een smeerpijp, een zwijn. De volgende benamingen zijn te sprekend om verdere uitleggingen te behoeven: grienpot, huilebalk, dikzak, tonnetje rond, zanik, klets, babbelkous, langtong, klikspaan, teut, treuzel, patser, fat, druktemaker, aansteller, broekje, nul, dronkenlap, drinkebroer, treiterspaan, scharminkel, sprinkhaan, breinaald.

Sommige scheldwoorden gaan ook wel eens over in liefkoozingen: Poesje, rotje, hondje, duiveltje, joodje, kippetje.

[p. 34]

Wij behoeven er niet bij te voegen dat deze voorbeelden voor uitbreiding vatbaar zijn. Evenmin dat scheldwoorden zeer met hun tijd meegaan.

Een heerlijk terrein dus voor iemand die zich overtuigen wil dat de taal leeft en voortdurend aan verandering onderhevig is.