Taal en Letteren. Jaargang 15

[p. 288]

Breero en Hooft.
Een vraag.

De vraag, welke de verhouding is tussen deze beiden, mag wel eens uitvoerig onderhanden genomen worden. Het motto dat zich Hooft koos in z'n eerste tijd ‘Verandren Cant,’ een omzetting van ‘Het kan verkeeren’ van Breero, Hoofts nabootsen, als 't ware verbeteren, van Breero's Moortje met de Warenar, doet ons onwillekeurig denken: Breero is de krachtige persoonlikheid, Hooft, later ‘Omnibus idem,’ als z'n tweede motto luidt, de rustige maar weinig forse wijsgeer, hecht zich in z'n jeugd, zoals hij aldoor tegen iemand aanleunen moest (Italiaans herderspel, Seneca en Tacitus) aan de al vroeger uitkomende Breero. Nu wou ik alleen maar aandacht vragen voor een paar belangwekkende regels: in een vers van Breero (zie voor) lees ik

Recht is het dobble rou
Als het komt an den dagh
Die mogend' niet en wou
En willend' niet en mach.

En in de Granida van Hooft (1605)

Maer d' oude Minnaer is gheplaecht met dobble rouw,
Die willend niet en mach, en mogend niet en wouw.

[p. 289]

Het kan zijn, het is waarschijnlik, dat hier een van beiden de woorden aan de ander ontleend heeft. Maar wie? Er was verkeer, dat weet men, in deze tijd tussen Breero en Hooft; de eerste brengt b.v. Huyghens in kennis met de jonge Hooft.

Hoe moeten wij het ons nu voorstellen?

Het vers van Breero is uit z'n eerste tijd; het kan niet van nà 1615, verschijnen van de Granida, zijn, dat bewijst alleen het jeugdovermoedige slot.

Daar zijn zoo veel
Schoon, Rijck en Eel
Ick crijgh oock licht mijn deel.

Als Breero ze dus ontleend heeft aan de Granida moet hij dit stuk bij Hooft gelezen hebben, of wel een uitvoering er van hebben bijgewoond. Immers het stuk dreigde verknoeid in 't licht te zullen komen uit de samenstelling van de rollen waarin het verdeeld was, op het oogenblik dat de schrijver tot de uitgave overging, want: ‘Dit spel geschaepen om maar over een tooneel getrocken te worden en was niet vroom genoch stal te houden onder d'ooghen des werelds. Die 't gedicht heeft had er dat niet mede voor.’

Het werd dus waarschijnlik gespeeld. Breero kan het dus gezien en gehoord hebben. (Zonder te weten wie het schreef?) Kan het omgekeerde ook het geval zijn geweest? Heeft Hooft deze regels aan het versje van Breero ontleend? Ik moet zeggen, dat ik dat niet geloof. En wel op deze gronden: het versje van Breero munt in geen enkel opzicht uit; er is niet de volle melodie in van verzen aan Margriete gewijd; iets redenerends. Maar Hooft kan ook gedacht hebben: laat mij het Breero eens verbeteren en zo zijn regels hebben geschreven. Ja het kan, maar meer waarschijnlik is, dunkt mij, dát het oudste, dat de meest ongedwongen verklaring toelaat: de regels van Hooft.

Daifilo waarschuwt Dorilea voor liefde op de oude dag en sluit zijn tirade met de hier voorgeplaatste twee regels, gevolgd door deze tekenende:

[p. 290]

 

Drooch hout ontsteken, brandt feller dan groene spruyten.

Daar is niets storends in, terwijl men bij Breero min of meer naar de zin moet zoeken. Ook is die duideliker, zodra men aanneemt dat bij een van de vertoningen van de Granida Breero tegenwoordig was en de melodieuze regel van Hooft opving, in z'n brein vasthield en gebruikte toen hij de geschiedenis schreef van z'n drie eerste verliefdheden, om de dubbele rouw die er ook voor hem weggelegd was, dat hij n.l. niet wou, toen hij kon, maar niet kon toen hij wou. Hij kon haar, Margriete, gekregen hebben, maar hij wou niet zoals hij in de eerste koepletten zegt, (hier spreekt berouw uit: had hij 't maar beter aangelegd) maar nu was 't net omgekeerd: hij wou nu wel, maar nu wou zij niet.

Ick wou wel ziet
Maar zij wou niet.
Doe bleef ick uit verdriet.

Dezelfde woorden van Hooft dus maar in ander verband gebruikt als men ziet.

Ook is het verband tussen de vier regels van Breero, als men niet aan ontlenen door hem wil denken, vreemd:

Recht is het dobble rouw
Als het komt anden dagh

en dan daar niet op volgende, dat ik mogend niet en wou en willend niet en mach, maar die mogend niet en wou en willend niet en mach, wat alleen te billiken is, als Breero in z'n vers een aanhaling doet van een bekend vers. Zodat ik geloof dat wij hier een voorbeeld hebben dat een regel van Hooft insloeg bij Breero.

Deze verklaring is de meest voor de hand liggende.

En dan nog. Hoe moet men zich dat wel voorstellen, dat Hooft zo'n versje van Breero als dit te lezen kreeg? Werden ze

[p. 291]

in liederboekjes gedrukt? In welk stond dat dan? Was dit geschikt daarvoor, voor iedereen? Wel nee immers, het was een opsomming, alleen voor Breero van belang. Waren Breero en Hooft zulke vrienden, dat de eerste de laatste al z'n verzen lezen liet? Evenmin waarschijnlik als dat Breero de Granida in handschrift las van Hooft.

Er is dus alles bij elkaar meer waarschijnlikheid dat een versregel van Hooft van het toneel af bij de toehoorder Breero bleef hangen dan het omgekeerde dat een minneliedje van deze bij Hooft insloeg.

Is mijn mening juist dan bestaat de mogelikheid dat het gedicht van Breero:

Kon ick eens recht bedwingen

kort nà 1605, na de eerste vertoningen van de Granida geschreven is. Breero was een liefhebber van het toneel. Bezwaar bestaat er tegen die chronologie niet. Integendeel, dan is dus de eerste verliefdheid in 1602 afgelopen en de beide volgende nà 1605 en we komen iets verder in de chronologie van Bredero's liefde.

Er is echter nog een mogelikheid en vandaar m'n vraag: hebben beide schrijvers ook een bekende uitdrukking gebruikt? Wie helpt zoeken?

Haarlem.

J.B. Schepers.

Drukfout: op blz. 126 hiervoor r. 12 staat jongste lees jonge.