Taal en Letteren. Jaargang 15

[p. 264]

Benard.

Wie, het groot Ned. Wbk. niet bij de hand hebbend, tevergeefs in Franck's Etym. Wdbk. der Ned. Taal naar bovenstaand woord gezocht heeft, en ten slotte naar Vercoullie's Etym. Wdbk. der Ned. Taal grijpt, zal daarin op bl. 23 een eigenaardig staaltje vinden van etymologisch onderzoek.

Er staat daar nl. i.v. benard:

‘Benard, bijv. eigenl. v.d. van benarren, afgel. van nar, een vorm die tot naar staat gelijk bar tot baar (z. Naar en 5 Baar).’

Hij zoekt de aangegeven plaatsen op en zal dan bevinden, dat, wat trouwens iedereen wel weet. baar uit de verbogen casus van bar ontstaan is, terwijl onder naar, wel verwezen wordt naar mnl. nare; os. naru, ohd. subst. narwa, ags. nearu, maar het adj. nar niet genoemd wordt. Hij wordt er dus niet veel wijzer door wat betreft de verklaring van benard; wel echter leert hij er uit, dat de a van naar in 't Nederlandsch altijd open, dus lang is geweest, en derhalve de evenredigheid nar: naar = bar: baar geen evenredigheid is, eerstens omdat het bijv. nmwd. nar niet bestaat en ten tweede omdat de aa uit baar secundair en de aa uit naar, bij ons tenminste, primair is.

Vercoullie's etymologie van benard is dus ook geen etymologie, en de onderzoeker is niet veel verder gekomen.

Het Ned. Wdb. i.v. benarren (II. 1, 1779) verschaft hem ook al geen voldoende licht. Daar toch leest hij:

‘waarschijnlijk is de vorm benarren afgeleid uit benard

[p. 265]

in plaats van benaard, want uit oudgerm. narwjan is narren niet te verklaren.’

Hoe dat benard nu in de plaats komt van het te verwachten benaard (afgel. van het adj. naar of nare) zegt het Wdb. echter niet, en dit is te meer te betreuren, daar bij ons juist vóór r + dentaal zoo dikwijls rekking plaats vindt van oorspr. ă (vergel. bv. aard, aars, baard, baars, gaarde, vaart, waard, zwaard, kaart, enz.) en de vorm benaard, dus ook hierom eerder te verwachten was. Hoe komt dan hier de vorm benard?

De verklaring hiervan is m.i. te vinden door na te gaan hoe een met narwjan analoog gevormd verbum, nl. 't oud-germ. garwjan in onze taal vertegenwoordigd is. (Het bij garwjan behoorende adj. os garo luidt bij ons gare of gaar). De mnl. vorm, die aan garwjan beantwoordt is gerwen of garwen, o.a. nog over in gerf of garfkamer, kleedkamer voor den geestelijke.

Oorspronkelijk zal dan ook bij ons het oud-germ. narwjan wel vertegenwoordigd geweest zijn door *narwen of *nerwen, waarnaast het van nare of naar afgeleide verbum (be)naren stond.

Het verleden deelwoord van (be)narwen of (be)nerwen moet geluid hebben: benarwd of benerwd, vormen die door volkomen assimilatie over moeten gaan in benarred > benard of benerred > benerd; of door gedeeltelijke assimilatie in benarfd, benerfd. Men vergelijke voor eenzelfde assimilatie ndl. erwt (ohd araweiz, arwîz), dat in de omgangstaal gewoonlijk ert wordt uitgesproken, (vgl. ook os. erito), terwijl de Groningers meestal erft zeggen.

De vorm benard behield de overhand, en gaf aanleiding tot het vormen van een nieuwen infinitief benarren. De andere vormen zijn geheel verdwenen, terwijl de straks genoemde, van naar afgeleide vorm benaren zich langen tijd naast benarren wist staande te houden. Thans is, volgens het Ned. Wdb. het werkwoord benarren ‘alleen nog over in het als bnw. gebruikte deelw. benard.’

Amersfoort.

W. van Schothorst.