Taal en Letteren. Jaargang 9

[p. 40]

Boekaankondiging.

Dr. J.M. Hoogvliet, Elements of Dutch grammar⁶.
(Den Haag, Mart. Nijhoff, '98. - XI + 205 blz., 8^o. -)

Láát desnoods het Engels in dit boek geen goed-Engels wezen, zoals gezegd is; dat het Nederlands erin echt-Nederlands is, veel echter in ieder geval als het ekstrakt-van-echtheid uit tien gewone-spraakkunsten, dat weten we heel zeker. En daar komt het op aan. Wij-voor-ons denken beter Russies te leren van beschaafde, taal-zìende geboren-Russen als van de meest spraakkunstige Nederlander-die-Russies-kent; dus lijkt dit boek ons 'n goed boek. Aángenomen, dat het Engels geen Engels is, zoals gezegd is, dan zal dat de engelse gebruiker van goeden wille niet schaden; als 't Nederlands geen Nederlands was, dàt zou erg zijn, omdat de vreemdeling in dezen elk onderkenningsmiddel mist. Maar Dr. H. verkoopt geen knollen voor sietroenen: zijn Nederlands is heel wat anders als ‘Frans syn Frans, dat wel síjn Frans, maar geen fíjn Frans’ was; 't is echt-Nederlands, wie 't anders meent, die sla de..... boeken toe, en hou z'n oren open! 't Is Nederlands, in 't gewone daagse-pak dat zo makkelik zit, en zo goed staat. Niet in 't zondagspak - ‘wee, wee, wie onze taal van 't zondagspakje ontslaan!’ - zondagspak, gala zelfs, is eigenlik noch te mooi gezegd; modeplaatkostuum noch eer, dat geen sterveling ooit zó aantrekt, dat geen lévende ziel ooit zó aan 't lijf zit. Dr. H. heeft onze taal aan de Engelsen laten zien als 'n taal, gesproken door mensen van vlees en bloed; en is niet ter tentoonstelling opgegaan met het kweekkunstwonder van onze spraak-kunstemakers. Dat mogen deze hem kwalik nemen, omdat hij de klad brengt in 't bedrijf, maar 't was z'n recht - en z'n plicht, menen we.

Dr. Hoogvliet kent maar twee woordgeslachten, onderscheiden door de lidwoorden de en het; in het ‘middeleeuwse Nederlands’ waren er drie: onz., met het lidw. het; manl., met n in 3^e en 4^e nv. enk.; en vrouwl., met aparte voornaamw. zij en haar. Maar in de drie laatste eeuwen is dat veranderd; de n wordt niet meer gehoord, zelfs in Friesland en Groningen niet, waar àndere, b.v. de meervouds-n, toch noch zo hoorbaar zijn; zij en haar worden alleen noch maar gebruikt ter onderscheiding van het vrouwelik natuurgeslacht.

[p. 41]

Hij kent geen andere naamvalsvormen als de genitief bij eigennamen: Jan's boek, vader's pijp, moeder's kindje. Maar hij verwijst ook weer naar het Nederlands in de middeleeuwen, dat zoveel vormen had, waarvan er verscheidene versteend bewaard zijn gebleven, en noch druk gebruikt worden in spreekwoorden en rhethoriese uitdrukkingen, en bij 't schrijven - ‘waarbij dan 'n woordeboek te pas komt’ (Diende te komen, voor 't minst; maar 't blijft wel 's weg, en dan komen de fouten; dat hindert evenwel niemand, want die fouten worden allemaal bij elkaar een-pa-rig-heid genoemd; en dàt is zo'n mooi ding, dat je al het andere ervoor prezent kunt geven! P.H.M.), ‘zelfs als het 'n simpele briefkaart van 'n regel of wat betreft.’ Alzo lijkt Nederlands in dit opzicht veel op Engels; maar de Engelsen hebben zich neergelegd bij dat wegslijten van vormen, terwijl in Nederland schrijvers en geleerde lui, opgegaan in klassieke studieën en in bewondering voor de vormenrijkdom van Latijn en Grieks, deze natuurlike ontwikkeling van de taal achteruitgang believen te noemen, waartegen ze zich met hand en tand verzetten.

En over de uitspraak heeft Dr. Hoogvliet het natuurlik ook.

Wat is in z'n jonge jaren menig Nederlander nijdig geweest op de vreemde talen, als hij bo moest zeggen tegen beau of friesj tegen frisch, terwijl het toch zo gemakkelik was net te zeggen zoals 't er staat, ‘net als in 't Nederlands’! En wat hebben die allemaal hun uil voor 'n valk aangezien; maar de meeste hebben het in zalige eenvoudigheid nooit gemerkt.

'n Volzin uit de Camera leest hij de Engelsen aldus voor: ‘Hij liet dĕ zondachsĕ rok fam mĕn oom, die ie ovĕr de arm hat, door ĕt sant slēpĕn en voor ie dĕ appelboom voorbij waz, waz dĕ borstĕl, die ie in de hant hielt, twēmāl gĕvallĕn;’ omdat hij met Engelsen te doen heeft spelt hij 'n beetje anders, b.v.: oam, slaipen, heelt, maar dat doet niets terzake. Het komt maar neer op wat Hildebrand schreef, en hoe Hoogvliet vreemden dat Nederlands leert uitspreken; en hier kan menig Nederlander zelfs noch wat van hem leren.

We kennen het flauwe praatje-voor-de-vaak, dat de vereenvoudigers zouden ‘schrijven zoals je praat’. Maar laat wie daarmee aankomen, eens 'n paar woorden op de klank af spellen, dan komt het uit, dat ze niet eens weten hoe ze eigenlik de woorden uitspreken, want er is alle kans dat ze, door hun oog bedrogen, verschíl in spelling zullen maken, b.v. tussen oord-je, oort-je en oor-tje, terwijl toch was afgesproken dat ze zouden schrijven naar de klánk.

Natuurlik hoeft geen Nederlander van Dr. Hoogvliet te leren, hoe hij 't Nederlands moet spreken, maar wel - als hij tenminste mee wil praten over zulke zaken - hoe in 't Nederlands de verhouding is tussen de schrifttekens en de daardoor voorgestelde spraakklanken.

Wat aangaat de uitspraak mag men zelfs verschillen met Dr. Hoogvliet. Hij stelt vast dat in onze noordelike provinsies gezegd wordt: honden en katten; in de westelike: honde en katte; in de overige: honden en katte. En nu zegt hij meteen ook maar, dat de laatste uitspraak ‘om verschillende redenen als de beste is te beschouwen, en de enige niet-dialectiese.’ En dit

[p. 42]

nu lijkt ons minder als wanneer hij op 'n andere plaats eenvoudig opmerkt zonder meer, dat sómmigen zeggen: ik hă-der twee, en ánderen: ik hat er. Maar dit neemt niet weg, dat hij 'n, ook voor Nederlanders, zéér opmerkenswaarde spraakkunst heeft gegeven!

‘Het is hier de plaats niet’ - dat schrijft men immers gewoonlik, als men zelf geen lust of tijd meer heeft om verder te schrijven? - om alles in 't biezonder na te gaan. Maar hij leert dat er geen voorn.w. gij bestaat, geen onderscheid is tussen hen en hun en geen aanv. wijs, als alleen in enkele gevallen: 't zij zo, leve de koning; dat heden eigenlik luidt vandaag, en dat naast 't meervoud groenten 'n ander groentes staat. Dat alles en nog meer leert hij als Nederlands, en het èchte Nederlands mocht willen, dat allen die het zó kennen en zó spreken als Dr. H., het ook zó durfden beschrijven!

Schrijven als hij doet over onze taal en onze spraakkunst is noch wel zulk 'n nieuwigheid en zeldzaamheid, dat dááruit te verklaren valt de toon van strijdlustige spot, die hier en daar doorklinkt.

O.a. hier: ‘Natuurlik gebruiken we tegenwoordig aardig wat namen van dingen, die er in de middeleeuwen, het tijdperk van de geslachten-en-naamvallen, heel niet waren. Wat zou nu wel het geslácht van zulke woorden zijn geweest, àls ze er zèlf waren geweest? Geen mens, die 't weet, dat spreekt vanzelf! Maar dat zou je toch wat wezen......geen eens 'n geslacht. En onze geleerde mannen gaan voor hun draaibank zitten, en voor ieder nieuw woord dat je ze verkiest te brengen, fiets, trem of wat ook, draaien ze je 'n splinternieuw geslacht - à la minute!’

U., S^t Sylvester.

P.H.M.

Serena, Gedichten door Marie Boddaert. - Utrecht, H. Honig.

't Heeft me werkelik gespeten dat het lezen van deze gedichten, de zachte aangename indruk van 't eerste doorbladeren gehavend heeft. De verwachting na 't eerste inkijken was die van iets wat melodieus was, van iets liefliks, vrouweliks, met mooie beelden en beschrijvingen. De lezing gaf allereerst te veel Anklänge uit andere dichters van na '80, en dan verder is er zovéel onder, dat beter dicht-proeve was gebleven, en alleen onder de ogen van de schrijfster was gekomen.

Melodieëus zijn er velen van de verzen en de meeste lopen glad af. Vreedzaamheid is de stemming van 't merendeel:

Een heel teer gespeel

Van kleur midde' in 't Wijde-Ernstige,

zegt ze zelf van haar gedichten in haar inleidingssonnetten. Dat kleurgespeel bestaat voornamelik in beelden en viezies. Haar talrijke natuur-

[p. 43]

impressies geven geen krachtige, forse taferelen, maar stille, eenzame landschappen, die vaak heel goed met een paar woorden worden neergezet. Die behoren tot 't beste wat er in de bundel staat. Zo in ‘Woud bij nacht’ bijv. het schemeren en 't duister worden in 't bos:

De stammen witten òp een wijle in 't dicht
Neervallend vaal als bleek gebeelde zuilen
Van droometempel zwijmend voor 't gezicht.

Datzelfde komt ook uit waar ze haar tafereel gebruikt als beeldspraak. Zo 't weergeven van de kamer van een pas bevallen jonge moeder in ‘Eersteling’:

Als een bedecel vol heilgenschijn,
Waar ranke lichtenglen vleugelfijn

In nederklimmen.

Maar soms als ze zo'n viezie gaat gebruiken als beeldspraak, blijft het haar niet voortdurend voor de geest staan wàt ze erin wil laten zien, ze noemt eigenschappen op die niet bij de andere helft passen van de vergelijking, en de vergelijking is geen vergelijking meer. Wanneer ze bijv. haar gedachten, die naar het droomland drijven, vergelijkt bij schepen (Naar verre kust), dan is daar niets tegen; maar als ze dan van die schepen gaat zeggen: ‘De zeilen wijd, golvende stoomepluim’, dan slaat dat (vooral dat golven van die stoomepluim) op de gedachten, als een tang op een varken.

Of wel ze zegt dingen van zichzelf die we eenvoudig niet geloven. Bijv. in Avond:

En binnen in mij

Wordt het al nu zoo stil,

Of mijn heele hart

Naar den hemel wil.

Dat is bovendien allesbehalve melodieëus, en dat stil worden hoort ook al weer niet bij dat naar de hemel willen van 't hart(!).

En dan in 't vrij banale ‘Ideaal’, waarin ze aan de zeehoriezon, aan de voet van ‘een breed gestraal’ een krijger ziet staan, de vaan van 't Ideaal omhoog houdend, en dan eindigt:

Wee, zal mijn Held verwinnen in den strijd?
- Naast de Ideaalsvlag rijst een vlag van rouw!

Dat hijsen van die tweede vlag doet denken aan een tableau vivant met changement à vue.

Ik haal hier deze voorbeelden bij om aan te tonen wat ik zoeven zei, dat er veel beter een groot aantal gedichten waren weggelaten. Een ergernis over slechte verzen verbreekt de stemming voor 't genieten van de goede. Er zouden genoeg goede voor een bescheiden bundel zijn overgebleven: de inleidingssonnetten, de natuurimpressies, 't zacht gestemde ‘Eersteling’, ‘Leven’, ‘Gestorven’, enkele van de ‘Liedjes’, enz. En al die goede zijn vredig en teer; zachte vrouwengedachten; van felle hartstocht geen spoor; gedichten om in een kalme stemming door te lezen.

D.