Taal en Letteren. Jaargang 8

Over Archeologie.

Archeologie is kennis der oudheid. In streng etymologischen zin kan men daaronder verstaan de studie van iedere voorbijgegane cultuur in al hare uitingen, m.a.w. elke historische studie van de samenleving. Maar de gebruikers van het woord zijn het zonder uitzondering hierover eens, dat het etymologische begrip op verschillende wijze moet worden begrensd, wil men eene definitie geven, die met de gangbare beteekenis van het woord eenigermate overeenstemt.

Deze begrenzing is in zeker opzicht iets willekeurigs, maar ten deele is zij toch het gevolg eener natuurlijke ontwikkeling; bovendien is zij noodig als een nieuw pad door den doolhof der verschijnselen, die tot het verleden behooren. Maar waar zijn nu de grenzen der archeologie te zoeken? Zij worden voor de betrekkelijk jonge wetenschap in de eerste plaats aangegeven door oudere zusterwetenschappen. De studie van het verleden is zoo oud als de beginselen van menschelijke beschaving, maar onze vaderen bestudeerden het verleden liefst aan de hand van geschreven documenten. Toen er nu eene wetenschap opkwam, die aan andere dingen dan boeken inlichtingen omtrent vroegere toestanden begon te vragen, werd haar domein als vanzelf door dat der philologie beperkt en werden haar als haar natuurlijk object

[p. 425]

aangewezen die overblijfselen uit de oudheid, die geene schriftelijke mededeeling bevatten. Zoo houdt zich de archeologie bezig met gebouwen, huisraad, wapenen, kortom met alles, wat als monument imponeert of als instrument eenmaal gebruikt werd.

Maar zulk eene begrenzing eener wetenschap geschiedt niet met eene schaar, die langs eene gegeven lijn afknipt al wat niet aan eene eenmaal aangenomen definitie beantwoordt. Wat moet de archeoloog doen, indien een voorwerp tegelijkertijd monument en geschreven document is, zooals b.v. de spijkerinscriptiën in diverse Oostersche landen? Ik denk, dat hij zich rustig aan het onderzoek dezer nalatenschappen van het voorgeslacht zal begeven. Of wanneer de zin eener inscriptie alleen kan worden verstaan uit het gebruik, dat van het voorwerp gemaakt werd, waarop zij voorkomt? Dan doet de archeoloog het werk van den philoloog.

Toch kan men tot op zekere hoogte toegeven, dat de archeologie zich bezighoudt met documenten uit de oudheid, die niet littérair zijn. En de genoemde beperking leidt vanzelf tot deze opvatting der oudheidkunde, dat zij is de studie van tijdperken, waaruit nog geene letterkundige overblijfselen bestaan. Zóó wordt dan de archeologie praehistorie.

Inderdaad, de onderzoeker kan met behulp van gevonden voorwerpen en resten van gebouwen veel te weten komen omtrent een tijd, waarvan geen boek melding maakt. Steenen bijlen, bronzen zwaarden, gouden ringen, enorme grafkelders geven berichten omtrent het intieme leven van volken, waarvan soms niet eens het ras ons bekend is. Doch de inlichtingen, die wapenen en ringen, huisraad en graven geven, houden die op belangrijk te zijn, wanneer wij uit of althans over een tijdvak geschreven documenten hebben? Verdienen de overblijfselen van het Parthenon niet onze historische belangstelling, - ook afgezien van de waarde, die zij nog heden ten dage voor den kunstenaar hebben, - omdat geschriften te over uit Pericles' tijd tot ons gekomen zijn?

Gij ziet, ook indien men archeologie als praehistorie opvat, dan nog houdt hare beteekenis niet op met het bestaan van geschreven ducumenten, zelfs niet met eene rijke letterkunde. En toch is haar ook in den tijd eene grens gesteld; althans, weinige archeologen zullen volhouden, dat de studie van meubels uit het begin onzer eeuw tot het veld hunner werkzaamheid behoort.

Om een waardig object der archeologie te wezen, moet een voorwerp oud zijn. Hoe oud? Dat is weer moeilijk te zeggen. Maar zooveel is zeker dat voor eene jongere periode een paar andere zusterwetenschappen gereed staan haar af te lossen. Beide betwisten haar een deel van haar domein, maar laten haar gaarne de oudste periode over, op hare beurt voor zich alléén aanspraak makende op de eeuwen, die den nieuweren tijd naderen. Het zijn de kunstgeschiedenis en de cultuurhistorie.

Over de verhouding dezer beide wetenschappen tot de oudheidkunde wil ik mijne lezers niet onderhouden, maar ik zal eene andere grens noemen, die naar veler oordeel het gebied der archeologie beperkt en die minder onschuldig is. Het is eene geographische. Voor velen toch is archeologie niets dan de

[p. 426]

kennis der Grieksche en Romeinsche oudheid; indien men eene zeer ruime opvatting huldigt, wijdt men ook eenige aandacht aan Egypte en aan het Oosten, als de landen, waaraan Griekenland een deel zijner beschaving ontleend heeft, maar daarmede houdt het op. Hier te lande is deze voorstelling vrij algemeen, zelfs in kringen, waar men eene andere zienswijze zou wachten; is toch het vak, voor zoover het aan onze hoogescholen gedoceerd wordt, verbonden met oude (d.i. Grieksche en Romeinsche) geschiedenis - alsof die beide wetenschappen broertje en zusje waren.

Nu is het een feit, dat er weinige landen ter wereld zijn, waarvan men met recht kan zeggen, dat de steenen spreken, dan sommige deelen van Middel-, West- en Noord-Europa, en praehistorie kan naar mijne meening voor den modernen mensch van meer belang wezen dan die van de landen, waar zijne voorouders of althans met hen nauw verwante volken gewoond hebben. Zelfs indien men van meening is, dat de oude cultuur der Oostersche en der Zuideuropeesche als die der vroegst beschaafde volken toch in de eerste plaats onze aandacht verdient, en indien men ongenegen is, het oor te leenen aan al wat specialisten over Amerikaansche of Aziatische urvolken meedeelen, zal men toch op den duur ertoe moeten komen, eenige attentie over te hebben voor wat de vonden uit ouden tijd omtrent de voorgeschiedenis - laat ons zeggen der Germaansche landen - leeren. Trouwens, deze wetenschap staat reeds in hoogen bloei; onze eeuw heeft niet alleen in Mycenae en in Troje opgravingen zien geschieden, maar van den Hellespont tot de Iersche Zee, van de straat van Gibraltar tot de IJszee heeft men bijeengezocht en in musea geordend en beschreven, wat voor eeuwen werd verborgen of verloren; ook in ons land wordt door genootschappen voor de studie der oudheid veel gedaan. Maar al draagt menigeen jaarlijks in de gedaante van contributie zijn scherfje bij tot den bloei dezer wetenschap, slechts weinigen hebben het gevondene tot hun geestelijk eigendom weten te maken. Voor een deel is dat misschien toe te schrijven aan de betrekkelijke archeologische armoede van sommige deelen onzes vaderlands. Maar de ware oorzaak zit dieper. Het algemeene, volstrekt niet tot Nederland beperkte gebrek aan belangstelling voor al wat de oudheid raakt, is vóór alles te verklaren uit de onmogelijkheid, om zonder leiding van deskundigen iets van een vond te begrijpen. Welk genoegen is erin, door een museum te slenteren en daar achter glazen ruiten zorgvuldig opgeborgen eene reeks steenen messen of bijlen, of wat het wezen mag, naast elkaar te zien liggen? Soms een heelen hoop bij elkaar, allemaal gelijk van vorm. Dikwijls gebroken voorwerpen of ruwe of afgesletene. Waartoe dient dat? Wat kan men daaruit leeren? Alleen dit, dat er een tijd geweest is, waarin steen gebruikt werd, zoowat tot alles? Is dat de moeite van een herhaald bezoek waard? En als wij dan nog een paar zalen doorgewandeld zijn, overal stilstaande, overal de schouders ophalende of verbaasd om ons heenziende, dan hebben wij zooveel verstaan, dat op dien steenen tijd eene periode van brons gevolgd is. Dolken van brons, broches van brons, bijlen, platen, naalden voorwerpen zonder begrijpelijke bestemming, alles van brons, ook alweer gebroken of versleten,

[p. 427]

bovendien soms verroest. De geduldige bezoeker van zoo'n museum verliest zijn geduld en neemt zich voor, voortaan de praehistorische verzameling te mijden; hij is er al eens geweest en heeft het mooi gevonden!

Maar een paar zijn geduldiger; zij koopen een catalogus, zij lezen de beschrijvingen van nieuwe vonden. Maar ach, welk eene teleurstelling. Bijzonderheden over lengte en breedte van een voorwerp, over de omstandigheden, waaronder het gevonden is, den prijs, die ervoor betaald is, soms iets over den vermoedelijken ouderdom; maar een denkbeeld? Mismoedig geeft men het op; men laat archeologie aan de liefhebbers over en gaat zitten wachten, of over deze duisternis niet eens eene zon zal willen opgaan.

Zulk eene zon is het boek van den directeur van het Nationale Museum te Kopenhagen. Denemarken is het classieke land der Noordeuropeesche archeologie. Geen land is naar verhouding tot zijne oppervlakte zoo rijk aan vonden; in weinige is de onderlinge verhouding der overblijfselen uit ouden tijd en hunne chronologische orde zoo doorzichtig. Vandaar, dat ook de moderne belangstelling in dié oudheden in dat land vroeg wakker geworden is, ja, dat deze belangstelling daar een tijdlang tot de deugden van een goed patriot behoorde, en die omstandigheden hebben op de Deensche archeologie een stempel gedrukt; zij hebben haar gemaakt tot eene studie, die tegelijkertijd in de diepte ging en populair was, en dat karakter is haar bijgebleven. Terwijl in Duitschland en elders deze wetenschap in handen is van menschen, die buiten het leven staan, terwijl de gemeene man zich om die lorren niet bekommert, bezoekt de Deen zijn nationaal museum en is blij, wanneer hij zich in staat ziet het te verrijken. In zulk een land moest het eerste exposé van dien voorhistorischen tijd ontstaan, dat algemeen verstaanbaar en toch volkomen op de hoogte van den tijd was.

Het boek van Dr. Müller is niet alleen voor mannen van het vak bestemd; integendeel, het richt zich tot een breed publiek. Wie eenigszins wetenschappelijk ontwikkeld is, kan het verstaan; het stelt aan den lezer geene hoogere eischen dan het vermogen, om een geleerd betoog te volgen, en voorts wat belangstelling en volharding. Daarvoor geeft het eene inleiding in eene wetenschap, die tot nu toe slechts voor weinigen toegankelijk was. Het komt mij daarom wenschelijk voor, dat niet alleen in vaktijdschriften van dit werk notitie worde genomen. Mijne bedoeling is, het onder de aandacht te brengen van diegenen onder mijne landgenooten, die de leiding zoeken, waarvan hierboven sprake was. Zij zullen hier niet vergeefsch aankloppen. Maar wie vreest, dat hij met een boek over Skandinavische oudheden niet geholpen is, om die van zijn eigen land te verstaan, die houde in het oog, vooreerst dat men meer uit de methode van zien leert dan uit de verklaring van een enkel voorwerp, voorts dat de Deensche archeologie voor geheel Noord-Europa van beteekenis is, zoowel om haar rijkdom, waarvan reeds sprake was, als om den samenhang met wat in andere landen gevonden wordt; voor ons land denke men b.v. aan de hunnebedden.

Enkele citaten uit R.C. Boer, Skandinavische Archeologie. Tijdspiegel, Augustus, '98.