Taal en Letteren. Jaargang 5

Op syn Genevoys.

Wie zal durven beweren, dat onze taalkunde in de laatste 30 à 40 jaren niet met reuzenschreden is vooruitgegaan? Een geheele bibliographie zou gemakkelijk gevuld kunnen worden met werken, geschriften en monographieën, die in genoemde jaren het licht hebben gezien en zoodoende licht hebben verspreid.

Nemen we in de eerste plaats de Middelnederlandsche taalperiode. Zij is doorwrocht èn op grammaticaal èn op lexicologisch gebied. Staan ons naast spraakkunsten als die van Dr. Franck en Prof. v. Helten, de laatste

[p. 117]

door haar schat van bewijsplaatsen merkwaardig, niet het Woordenboek van Prof. Verdam ten dienste, een Woordenboek, dat wij niet aarzelen zullen in zijn soort ϰατ᾽ ἐξοχὴν te noemen?

Maar thans volgt de 16^e eeuw en de latere tijd. Ook in de taal van die perioden is verdienstelijk gewerkt en staat een boek als dat van Kiliaen als een monumentum aere perennius steeds voor ons gereed, maar doorwrocht, gelijk dat gezegd kan worden van de Middelnederlandsche periode, is de tijd ná het Dietsch niet. Het is niet moeilijk uit de 16^e en 17^e eeuw woorden en vooral uitdrukkingen aan te halen, die nog onverklaard zijn of ten minste onzeker van beteekenis te noemen zijn. Geen ander middel tot oplossing dier vraagpunten staat er open, dan lezen en nog eens lezen; vaak zal dan een tot dusver onopgeloste kwestie hare oplossing erlangen, doordat een tweede plaats, waar ze voorkomt door een of ander toevoegsel of door het verband, waarin ze staat, er een duidelijk inzicht in geeft. Bij de heruitgave van Dr. Verwijs' uitgave van Bredero's Spaansche Brabander was het aantal ‘non liquets’ niet gering en kon ik, indien ik het nog niet geweest was, overtuigd geworden zijn van het bestaan eener ‘ars nesciendi’ en van het goede der woorden ‘in dubiis abstine.’ Maar lectuur gaf mij o.a. de ware beteekenis eener plaats, die tot dusver verklaard werd door eene uit het verband opgemaakte uitlegging. Het geldt namelijk de uitdrukking ‘op syn genevoys,’ die we ontmoeten in den Spaanschen Brabander, vs. 529:

Daer gaet den armen bloet wel fier en moedich uyt,
Dats op sen genevoys, nou moytjens als de Bruyt.

Het verband alhier, waar 't geldt den pronkzieken praler Jerolimo geeft ons als tamelijk zekere verklaring aan de hand op sen genevoys = uitgedost, sierlijk, op zijn mooist, of zoo iets. Prof. Moltzer in zijn editie verwijst naar de uitgave van Dr. Verwijs, de heer Terwey in zijne bewerking zegt Dr. Verwijs na: ‘Op zyn Geneefsch. Blijkens den samenhang moet dit: “op trotsche wijze” beteekenen. Oorsprong onbekend.’ En wat zegt Dr. Verwijs? Op bl. 141 lezen wij: ‘Op sen Genevoys, op zijn Geneefsch; op de wijze van Genève. De oorsprong dezer zegswijze is mij onbekend.’

In mijne heruitgave van Dr. Verwijs' arbeid wordt dit ongeveer veranderd in: ‘Op sen Genevoys = op zijn mooist, uitgedost’, terwijl in een aanteekening a een nader bewijs voor deze beteekenis wordt gegeven en b het een en ander over den oorsprong der zegswijze gezegd wordt en wel of Genevoys = Geneefsch, dus ‘van Genève’ of Genueesch, dus ‘van Genua’. Wat a betreft, het bewijs der deugdelijkheid van de door ons opgegeven beteekenis is gemakkelijk te geven uit een tweede bewijsplaats onzer uitdrukking, die het in het jaar 1645 te Leeuwarden gedrukte boekje van Petrus Baardt, getiteld Deugden-Spoor, ons aan de hand doet.

Wij lezen daar bl. 365 het volgende:

[p. 118]

 

Wat duncktje van haer Beste-Vaer?

 

Die liep gelyck een halve Guyt,

 

Met Meulens en met Rnyle-buyt,

 

Hier ist nu op syn Ienefoys,

 

Met Porceleyn, en alle moys,

 

Met kamer-muyltjes, rood off groen, enz.

Mij dunkt, men behoeft nu aan de beteekenis die aan ‘op sen Genevoys’ te hechten is niet meer te twijfelen.

Thans het tweede punt, b: is Genevoys Geneefsch of Genueesch?

Waarschijnlijk het laatste. Genua was reeds in de Middeleeuwen, ieder leerboek der geschiedenis zegt het ons, een handelsstaat van gewicht, met een uitgebreide macht en groote drukte, welke laatste vooral na den val van het Latijnsche rijk en de herstelling van 't Grieksche keizerrijk door Michael Palaeologus in 1261 zeer toenam. Wie kende in vroeger tijd niet ‘Genova la Superba’, dat evenals zijn prachtlievende kooplui en grootsche kunstschatten spreekwoordelijk was geworden? Ook Vondel schreef immers:

Paleisrijk Genna, als uit een rots gehouwen,
Braveert in pracht en praal alle Italjaansche steên,
Het schijnt, gelijk een pauw zijn pennen trotsch t'ontvouwen,
Hier stapelt koopfortuin haar rijkdommen opeen.

Het is de kwestie maar: bestonden er handelsbetrekkingen of gemeenschap anderszins tusschen Genua en de Nederlanders, bijv. met het welvarende Vlaanderen, zoodat Genua en de Genueezen ten onzent bekend waren of bekend konden zijn? Hierop geeft ons het Hansisches Urkundenbuch een zeker antwoord. Nemen wij van genoemd werk het tweede deel, bl. 103, dan vinden wij daar geboekt onder verwijzing naar de Stadsrekeningen van Antwerpen enz., dat Genueezen zich te Antwerpen en in geheel Vlaanderen hebben op. gehouden, terwijl t.a.p. bl. 34, Johan II van Lotharingen, Brabant en Limburg aan vreemde handelaren, o.a. aan Genueezen, een vrijbrief geeft voor den handel op zijn landen. Ook behoeven wij het Mnl. Wdb. (III, 1043) slechts op te slaan om door een bewijsplaats uit de Hanserecesse bewezen te zien, dat de ‘Jenevesers’, de bewoners van ‘Genua’ ‘Janua’ relaties met ons hadden.

Buitendien, wien is 't niet bekend, dat b.v. Rubens en Van Dijk zich eenigen tijd tot hun vorming hebben opgehouden te Genua, waar reeds toen evenals thans natuur en kunst met elkaar wedijverden om haar sierlijke pracht ten toon te stellen.

Aan den anderen kant: dat Genevoys beteekent van Genève, Geneeve, zooals Hooft in zijn Nederl. Historien (ed. 1703) I, 115 het noemt, kan, althans wat den vorm aangaat, geenszins bestreden worden (vgl. Fra. genevois), maar de beteekenis, die de uitdrukking ‘op sen Genevois’ heeft, leidt er eerder toe aan 't rijke Genua, dat met de onzen handel dreef, te denken dan aan 't te midden van de bergen gelegen, in vroeger tijd afhankelijke stadje Genève, dat in de buitenwereld alleen eenige bekendheid kreeg in den tijd van en door de hervorming toen 't namen als die van Calvijn, Farel en helaas van Servède aan zich verbond.

Warfum.

G.A. Nauta.