Taal en Letteren. Jaargang 3

Een zak zout met iemand eten.

Een tweede vraag door iemand gedaan, luidde: wat beteekent eigenlijk ‘veel zout met iemand eten?’ Ik gaf ten antwoord, dat de niet zeer dikwijls gebezigde spreekwijze naar mijn weten in elk geval niet zoó luidde doch: een zak of vele zakken of schepels zout met iemand eten en dat zij beteekende: langen tijd met iemand omgaan; dat 't zout hier en vaker als zinnebeeld der gastvrijheid werd gebruikt enz. enz.⁴⁾ Ik verwees den vrager voorts naar 't boekje van den heer M.J. Koenen, Sprokkelingen blz. 48, waar de spreekwijze besproken wordt.

Toen ik zelf die plaats nasloeg vond ik daarbij eene aanteekening van mij, die verwees naar 't geestige boekje van Dr. E. Laurillard, Vlechtwerk uit verscheiden kleuren, blz. 254, die aldaar in zijn stukje getiteld ‘Zout’ onze uitdrukking ook bespreekt en ons verwijst naar Cicero's Laelius cap. 19,⁵⁾ de plaats, die, zooals mij later bleek, toen ik in staat was Harrebomée, 2,

4) Zie dit Tijdschrift, blz. 288.

5) Verumque illud est, quod dicitur multos modios salis simul esse edendos, ut amicitiae munus expletum sit.

[p. 371]

490, 512 en vooral 3, 365 te raadplegen, door dezen bedoeld wordt als hij zegt dat ‘'t spreekwoord oorspronkelijk aan Cicero wordt toegeschreven’, hetgeen ik meen te mogen betwijfelen, daar reeds Aristoteles minstens tweemaal de uitdrukking bezigt.¹⁾ Vermoedelijk steunt Harrebomée in dezen op 't getuigenis van ‘de Gemeene Duytsche Spreeckwoorden (af korting bij Harreb. Campen) bladz. 2: Men zal niemant tot een vrent verkiezen men (= men en = of men) hebbe dan te voren veele schepels solts mit hem ghegeten, secht Cicero.

Is hier sprake van schepels, evenals in 't Duitsch (zie beneden), eene variatie hierop is: zak(ken): Men kan niemand recht kennen, zoolang men geen zak zout met hem heeft gegeten of, zooals een Antwerpsch spreekwoordenboek (bij Harreb. door Motz aangeduid) mudde: eer gy eenen vrient kent eedt een mudde sout met hem, welk mudde wij ook lezen in:

Aleer dat gy een vrient betrout
Soo eet met hem een mudde sout,

dat aangehaald wordt uit Cats, De Brune en meer schrijvers. Doch naar mijn weten²⁾ is er geen oudere bewijsplaats in onze taal dan die bij Coornhert in zijne vertaling van Cicero's Laelius (Amsterdam. By Direk Pietersz.) blz. 407: En is waer, dat men voor een gemeen spreekwoort ghebruyckt, Dat men veel schepels sout t'samen moet eten, totdat de plicht der vriendschap volbracht zij. En op den rand der bladzijde: Om een vriendt te kennen moet men veel schepels sout te saemen eten.³⁾

Het is voorts niet ondienstig er op te wijzen, dat in 't Fransch ook bekend is de spreekwijze: Nous ne mangerons pas un minot de sel,⁴⁾ en eveneens in 't Duitsch: Mit jemand einen Scheffel Salz essen = längere Zeit nähern Umgang pflegen, en bij Göthe (40, 297):

Eh du den Scheffel Salz mit dem neuen Bekannten verzehret,

Darfst du nicht leichtlich ihm tranen.

Zie voorts Grimm Wtb. VIII, 1706.

Warfum.

G.A. Nauta.

1) Eth. Nicom. 8,4: ἄλας συναλῶσαι = zout samen nemen, Eth. Endem. 7,2: διὸ εἰς παροιμιαν ελἡλυϑεν ὁ μεδιμνος τῶν ἀλῶυ = waardoor tot een spreekwoord werd ‘de maat zout’.

2) Het moet den schrijver van dit en 't vorig artikel van 't hart, dat hij als de grootste verdienste van zijn geschrijf dit beschouwt, dat hij de aandacht onzer geleerden op de behandelde zegswijzen vestigt; meer dan eens heeft zoodoende een vrij onbeduidend tijdschriftsartikel zijn bestaan gerechtvaardigd. Moge dat ook hier zoo zijn.

3) Prof. Verdam is zoo vriendelijk mij meetedeelen dat hij 't in 't Dietsch niet heeft aangetroffen; hij is ook van gevoelen dat het spreekwoord 't eerst voorkomt in de XVI^e eeuw, en wel in de Spreekwoordenverzameling van F. Goedthals (Plantijn, 1568) blz. 20: Niemant te betrouwen ghy en hadt met hem gheten een mucken sauts. Devant que cognoistre un amy, menge un muy de sel avec luy.

4) Minot is blijkens den uitgang -ot verkleinwoord van mine, lat. mina, gri. ρνᾱ = eene munt, maar ook een zeker gewicht.