[Allerlei]
De Origines du Christianisme zijn tot op zekere hoogte een roman, maar in dezelfde mate als elk historisch kunstwerk als zoodanig een historische roman is. De schrijver zelf, heldere kop als hij was, was zich volkomen daarvan bewust. Hij had het waargenomen bij andere erkende meesters in de kunst, en in zijn studie over Augustin Thierry met ronde woorden uitgesproken en als noodzakelijk verdedigd. ‘Over 't algemeen zijn de kleine bij zonderheden in de geschiedenis een lengen, indien men ze letterlijk neemt.’ Geen beeld van het verledene laat zich ontwerpen zonder verbeeldingskracht, maar de echtheid der kleuren, door haar gebezigd, is niet met mathematische of juridische, is niet met volstrekte zekerheid te bewijzen. Alleen de algemeene indruk kan juist zijn indien de schilder eerlijk te werk gaat, en is in hoogeren zin zelfs juister dan een slaafsche reproductie der bronnen ware, die immers ook zelve in geen geval onbetwistbare waarheid geven. In hoogeren zin zal de geschiedkundige waarheid grooter zijn, naarmate de geschiedschrijver zich grooter ziener, dat is grooter kunstenaar heeft betoond.
Dr. H.J. Polak, Ernest Renan, Gids, Aug., blz. 319.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd