Taal en Letteren. Jaargang 3

[p. 267]

De verjongings-cuur door Staring.

Staring's Verjongings-cuur komt voor in zijn Nieuwe Gedichten (1827). Wat de inhoud betreft, verwijst Nicolaas Beets in zijn uitgave naar Heinrich Heine's Romantische Schule, waarin het volgende verhaald wordt van een oude kamenier:

Sie hatte bemerkt, dass ihre Dame ein Wunderelixir besass, das die Jugend wieder herstellt; in Abwesenheit der Dame nahm sie nun aus deren Toilette das Fläschchen, welches jenes Elixir enthielt; statt aber nur einige Tropfen zu trinken, that sie einen so grossen, langen Schluck, dass sie durch die höchstgesteigerte Wunderkraft des verjüngenden Tranks nicht bloss wieder jung, sondern gar zu einem ganz kleinen Kinde wurde.’

Dit citaat bewijst, dat Staring gebruik heeft gemaakt van een bekend verhaal. Hij kan zijn stof echter niet aan Heine ontleend hebben, daar die een jaar of vijf later schreef. Die Romantische Schule verscheen in 1833 in het Duits, zeer kort nadat het Parijse tijdschrift l'Europe littéraire de studie in het Frans had geplaatst.

Aan het bestaan van een levens-elixir, van een ‘jooghtborren’ met verjongende kracht, werd in de middeleeuwen vrij algemeen geloofd. In het Oosten ziju nu noch vele van mening, dat er middelen bestaan om een ‘onnatuurlijk’ groot aantal jaren te leven. Ik wil alleen maar wijzen op de fakirs van wie verteld wordt dat zij zich, na de vereiste voorzorgsmaatregelen te hebben genomen, voor de tijd van dagen, weken, maanden (misschien ook jaren) levend laten begraven. De levensfuncties staan stil in die tijd, zoo wordt beweerd, waardoor dan ook de sterfdag van die lui tot onbepaalde tijd verschoven zou kunnen worden.

Tekstverklaring.

(Men zij verdacht op het grote aantal drukfouten in de 3^e druk der volksuitgave!)

r. 1. zei' haar spiegel. Zoals haar bleek, wanneer zij in de spiegel zag.

r. 2. Mamzèl - de Franse goevernante.

[p. 268]

r. 3. haatlijk, in de ogen van Annet.

r. 4. spillen = verspillen (vgl. bannen en verbannen, beteren en verbeteren, blijven en verblijven, eren en veréren, helen en verhelen enz.). Toilet noch geestigheid was besteed aan de jachtliefhebbers, die van niets spraken en droomden dan van hazen en patrijzen.

r. 5. afgebeden, door Annet.

r. 6. rees uit de kim - verscheen aan de horizon. Letterlijk = steeg uit de kim (boven de horizon) op. de Puikbloem - bizonder schone bloem. Puik als bijv. nw. bet. best, uitstekend. Vgl. noch puikjuweel, puikdichter.

r. 7. het luw - de luwte, de (tegen de wind) beschutte plaats, de beschutting. Potgieter gebruikt luwte meermalen in de betekenis koelte. Vgl. T. en L. II, 271.

r. 8. begluren, want aanstaren zou te onbeleefd zijn geweest.

r. 9. jonkvrouw Faam. Bij Grieken en Romeinen de personificatie van het gerucht en de sage. De godin, die belangrijke feiten en heldendaden ‘uitbazuinde.’

r. 10-12. Ofschoon Annet, toen ze de eerste maal in gezelschap kwam, zich als dorpelinge aanvankelijk niet op haar gemak gevoelde en een hoogrode kleur had -

Cercle - vast gezelschap; kring van personen, die om zich te amuseren op bepaalde tijden bijeenkomen. Opmerkelijk is het onzijdig geslacht, dat misschien van de synoniemen gezelschap en kransje is overgenomen.

r. 13. keursje - rijglijf (vroeger: vrouwerok). Haar keurs werd wijd genoeg: zij voelde zich niet langer benauwd en angstig.

r. 15. een Thé - avondbijeenkomst, waarop tee wordt gepresenteerd.

r. 17. van daag, in pl. v. dien dag. Ter wille van de levendige voorstelling verplaatst de dichter die bewuste dag naar het heden, in plaats van óns naar het verleden.

r. 17. schampstoot. Gemaakt naar analogie van schampschot en misschien ook van schampscheut. Een schampschot is een schot, dat eventjes raakt, dat alleen een huidwond veroorzaakt. Een geheel ander woord is schampscheut, waarin schamp de bet. schimp heeft en daarmee ook afwisselt. Schampstoot zullen wij dus hebben op te vatten als licht kwetsende stoot, met de bijgedachte aan bespotting.

kreeg ... meê - kon er mee naar huis gaan.

r. 18. nebje - mondje. Eigenl. snavel. Of neb etymol. hetzelfde is als sneb, is onzeker.

r. 19. Strooijenhoedskostuum - kledij, waarvan de stroohoed het kenmerkendste gedeelte uitmaakt.

leed last - moest het ontgelden.

Hielbeslag. Naar analogie van hoefbeslag, d.i. ijzeren bekleding der hoeven. Hielbeslag op te vatten als: bekleding van de hiel, of bij uit-

[p. 269]

breiding van de gehele voet. Dus: hakken of schoenen. (Dat hielbeslag bet. zou: ijzeren hoefjes onder de hakken, acht ik onwaarschijnlijk, omdat die ijzertjes moeilijk door Annet konden worden opgemerkt.)

r. 20. schijnblindheids ridderteeken. Staring schept hier een nieuwe ridderorde. Naast de ridders ‘vom Geiste’, van de droevige figuur, van de el, van de...., hier de ridders van de schijnblindheid; de jongelui, die zonder dat het nodig is een lorgnet dragen, alleen ‘voor 't mooi.’

r. 21. kwik - beuzeling.

r. 22. Die niet getroffen werd door een van Annets hatelijke aanmerkingen.

r. 23. haar klein Talent van scherpzinnige en scherpe opmerkingen te kunnen maken. Vgl. het gebruikelijke ‘een groot talent’.

r. 25. Vervolgpreek - preek met vervolgen; reeks van preken over hetzelfde onderwerp. Misschien met bijgedachte aan de door haar ‘vervolgde’ slachtoffers.

r. 26, 27. Door de aantrekking die de zon op hen uitoefent, worden de planeten in hun banen gehouden; vandaar dat men de kring, waarbinnen die planeten zich bewegen, de kring van aantrekking of attraktiekreits kan noemen. Kreits is het Duitsche kreis (Nederl. krijt in: in 't krijt treden). Indien een planeet buiten de ‘attraktiekreits’ geraakte, zou hij zich met grote snelheid van de zon verwijderen en in ‘de ruimte’ verdwijnen.

r. 28. wintertij. Tij uit getijde (vgl. jaargetijde).

r. 29. wiek - vleugel - uitvagen naast uitvegen (als beren naast baren). Vgl. uitvaagsel en vagevuur (d.i. reinigingsvuur).

r. 30. aangeschreven. Nl. haar snibbigheid.

Aanschrijven - eigenl. optekenen. Met het bijdenkbeeld ‘dat dit geschiedt tot blijvende herinnering, als van iets merkwaardigs.’ Hier in overdrachtelijken zin: achten. (Wbk. I, 304, 305.)

r. 31. Hofstoet. Annet wordt bij een vorstelijk persoon vergeleken. Zie troon in vers 38.

r. 32. rijper Jeugd - Jonggezellen van middelbare leeftijd.

aan 't schip van staat vertuid. Vertuien is vastmaken, bevestigen; van schepen gebezigd: vastleggen door middel van het tuianker.

De vergelijking van de staat met een schip is al oud. (Huygens' Scheepspraet!). Wie ‘aan 't schip van staat vertuid is door ambtszorgen’, is natuurlijk een staatsambtenaar, een deftig, bezadigd mens.

r. 33-35. De heren hadden genoeg van het jonggezellenleven; zij wilden een eigen haard, een eigen gezin hebben. Het kwam er voor hun dus niet op aan, een vrouw te vinden die zij liefhadden; zij verlangden een vrouw, in de eerste plaats geschikt om hun huis te besturen.

r. 36. Zij vond het niet geraden, die heren weer door scherpe op- en aanmerkingen van zich te vervreemden.

r. 37. eene Amie. Spreek uit: een' Ami-e ().

[p. 270]

r. 38. bij vakatuur - als de troon open was gevallen. Vgl. r. 31.

r. 40. wikken - overwegen, overleggen. - bij haarzelve, noch algemeen gebruikelijk in de omgangstaal voor bij zich zelve.

r. 42. op Sint Nikolaas daarna, dus bijna een jaar later.

r. 43. Zou' schenken voor: zou kunnen schenken.

r. 44. Zie over Klaas van Kyten, de Sparewouwer reus, o.a. de aantekening van T. Terwey op vs. 243 van Vondel's Gysbrecht (Bibl. van Nederl. Letterk. n^o. 2, blz. 27).

r. 45. een jool - een suffer, een lammerd. Vgl. Jan Soet's klucht van Jochem-Jool. Verder A. van den Bergh's Jeronimo (1621): ‘Soumen sulcke jolen (er is sprake van Kees achterlam) geen Koeckoeck maecken?’ (blz. 34). Ook van vrouwen gebruikt: ‘De meisjes lopen als niets beduidende jolen uit en in, en lijden dikwijls overlast’ (Sara Burgerhart², II, 560).

r. 46. dus liep zij 't alphabet dóór - zo ging zij in gedachte de lange rij van haar aanbidders langs.

r. 51. Bij slot - kortom; om het in ééns te zeggen. Vgl. bij slot van rekening.

r. 52. de walg steken - walgen (van iets).

r. 53. Vokaal en Kouzonant. Goede en minder goede partijen. Vgl. 44-46.

r. 54. zelve vrijend - zelf naar een man hengelend. De hoofdtoon van deze regel valt op werd.

r. 56. Lijfknecht - lakei, bediende, die zich gewoonlijk in de onmiddellijke nabijheid van zijn heer of dame bevindt. Zie vooral T. en L. I, 175. Hofje - Gesticht voor oude mensen, gewoonlijk oude vrouwen, die er kalm hun leven slijten. Hofjes zijn particuliere instellingen; de plaatsen worden ‘begeven’ door de bestuurders, of wel men koopt zich in.

r. 62. Yemen. Natuurlijk kwam de wonderdokter van vèrre.

r. 66. Eskulaap, de zoon van Apollo, was de god der geneeskunde. Dikwijls metonymies gebruikt voor dokter.

r. 67. Kosmetiek - middel om de huid (of het haar) mooier te maken.

r. 68. Pokputtronies - pokdalige gezichten.

r. 69. kraam - opgeslagen houten winkel.

r. 71, 72. In een oogwenk was een monnik met kaalgeschoren kruin even langharig als Davids zoon Absalon (die, vluchtende voor het leger van zijn vader, met zijn haren in de takken der boomen verward raakte). - Pater Steven staat hier voor ‘de een of andere’ monnik.

r. 74. ten hoogen hemel droeg - hemelhoog deed vereren, wereldberoemd maakte. een geest - een fijne, vluchtige vloeistof.

r. 78. Middelzee - Middellandsche Zee.

Erftante - rijke, oude, ongehuwde tante, op wie neefjes en nichtjes nu en dan hoopvolle blikken slaan.

r. 83. vóór den nacht - eer nog de nacht van diezelfde dag gevallen is.

r. 84. dozis - hoeveelheid; vooral gebruikt van artsenijen.

[p. 271]

r. 85. Arcanum - geheimmiddel. Geneesmiddel waarvan de samenstelling niet bekend is (lat. arcanum = het geheim). zegen - zegenspreuk, toverformule. voos - krachteloos. niet voos = ‘niet van stroo.’

r. 87. knap - vlug.

r. 89. uw dienst ware overbodig. De bijvoegende wijs is hier een soort van beleefdheidsvorm. Uw dienst is overbodig = je kunt gaan. Uw dienst ware overbodig = zou je maar niet liever gaan?

r. 91. Ik wil niet, dat iemand bij mijn verandering in een jong meisje tegenwoordig is.

r. 94. pedant, wegens de naar haar mening overdreven preciesheid.

r. 95. hiet - heet. Vroeger de vorm van de onvolt. verl. tijd, tegenwoordig vrij algemeen gebruikelijk als onv. tegenw. tijd. In 't Kristenland. Bij Arabieren en zo kon 't anders zijn.

r. 97. Het. Duidt, enigszins minachtend, ‘het Kameniertje’ aan. Minder gebruikelijk dan zij.

r. 98. neemt - onderstelt.

r. 101. cel - kamertje.

r. 104. Overslag - begroting, raming. profijten - voordeeltjes, winst, verval.

r. 105. gelijk zij vast stelt - gelijk ze als zeker aanneemt.

r. 106. zesthalven - muntstukken van vijf en een halve stuiver.

r. 107. 't eerste bod - het eerste huwelijksaanzoek. de Toeslag - het aannemen van een huwelijksaanzoek. De kamenier vergelijkt haar meesteres, die weer jong en mooi worden zal, bij een kostbaar voorwerp dat in 't openbaar geveild wordt.

r. 108. halve en heele rij'ers. Hier zullen wel zilveren rijers bedoeld zijn (stukken van f 3.15). De gouden rijer was f 14 waard.

r. 114. vandoen - nodig.

r. 115. oortje - twee duiten (1¼ cent). Knipbeurs - beurs, die met een metalen (meest zilveren) knip gesloten wordt.

r. 117. 't etiket, dat op het kostbare fleschje geplakt was.

r. 118. De Lepelmaat was - het lepeltje bevatte.

r. 119. droppels golden - alle droppels telden mee; ieder droppel was er één. tinktuur - krachtig, geestrijk aftreksel.

r. 121. Vijftien jaren meer waren haar afgenomen. Genezen hier = verlossen.

r. 123. het punctum - de punt, het teken dat het stuk uit is. vernemen - opmerken, bespeuren.

r. 124. een laatster. Zeldzaam voorbeeld van de comparatief van laatst. Vgl. de laatste, allerlaatste en onherroepelijk allerlaatste slotvoorstellingen van paardespellen enz.

r. 126. de Ring haar weêr ontsnapte - het huwelijk haar weer ontging.

r. 129. blind weg - zonder goed uit de oogen te zien, zonder het voor en tegen te wikken.

R.A. Kollewijn.