De taal- en letterbode. Jaargang 6

[p. 148]

Iets over de verbuiging van het Dietsche adjectief.

In Grimm's grammatik I³ 670 lezen we in de 3^de aanmerking bij het mnl. adjectivale paradigma: ‘der gen. dat. fem. und gen. pl. comm. schwankt zwischen -er und -re (statt -ere); nur regeln sich die fälle weniger nach der langen oder kurzen wurzelsilbe (wie im mhd.) als nach der natur anstoszender consonanzen. So stehet -re nach n, nd, als coenre, rênre, blindre, etc.; -er nach d, t, g, k, ch etc., als: goeder, langher, staerker, rechter. Nähere prüfung wird hierüber genaueres ausmitteln.’ Deze ‘nähere prüfung’ is voor zoover ik weet tot nog toe uitgebleven. Wel heeft de Heer Van den Bergh in het Taalkundig Magazijn II, 380 vlgg. Grimm's paradigma aan vele plaatsen getoetst en o.a. over het zwakke adjectief iets beters geleverd,¹⁾ maar de regel, die door Grimm was gesteld, werd sedert onveranderd overgenomen. En dit alleen uit onbedachtzaamheid, niet uit onkunde. Hij, die zich aan eene ernstige studie onzer mnl. schrijvers gewijd heeft, kent, schoon onbewust, het mnl. adjectivale paradigma. In de toepassing, b.v. bij eene tekstverbetering, zal hij nooit een onjuisten vorm bezigen. Maar tot eene verbetering

1) Verg. ook Grimm IV, 549, waar de onjuistheid van eenige zwakke vormen erkend wordt.

[p. 149]

of aanvulling van het door Grimm geleverde komt men niet zoo licht. En zulks om twee redenen: vooreerst omdat onze mnl. grammatica voor philologen pur sang slechts een middel, geen doel is en kan zijn; ten tweede omdat alleen bij eene vergelijking van daartoe opzettelijk aangeteekende plaatsen de waarheid helder in het oog valt. Ik heb de moeite genomen Grimm's regel aan de mnl. schrijvers te toetsen en mij voor dit opstel inzonderheid bediend van eene uitgave, die men in alle opzichten kan vertrouwen, t.w. van den Spiegel Historiael, gelijk die door den onverdroten zevenjarigen arbeid van De Vries en Verwijs is bekend geworden. We hebben hier niet te doen met eene quasi-wetenschappelijke knoeieditie, die de uitgever naar eene denkbeeldige ‘grammatica’ zoogenaamd verbeterd heeft zonder zelfs rekenschap te geven van de veranderingen, die hij zich in zijn eigenwaan veroorloofd heeft, maar met eene uitgave, die tot in de geringste, schijnbaar beuzelachtigste kleinigheden den tekst van het HS. teruggeeft en waarin kennelijk bedorven plaatsen op scherpzinnige en tegelijk eenvoudige wijze hersteld zijn, altoos met uitdrukkelijke vermelding van de oorspronkelijke lezing. Men kan in eenige gevallen b.v. in de (m.i. ongeoorloofde) toevoeging of weglating der h met de geleerde uitgevers van gevoelen verschillen, maar zal geen plaats ‘stilzwijgend’, d.i. op roekelooze en onverdedigbare wijze veranderd d.i. verduisterd vinden. En juist voor de kennis onzer taal hebben we dergelijke en uitsluitend dergelijke uitgaven noodig: zoogenaamde ‘gezuiverde’ edities kan de grammaticus met een gerust hart op het vuur werpen. Nu is gelukkig de Spiegel niet de eenige betrouwbare bron, waartoe men zich kan wenden; ik had een tamelijk ruime keuze tusschen onderscheiden oudere en nieuwere uitgaven en had voor eene mnl. spraakkunst natuurlijk alle gezamenlijk moeten vermelden. Maar in de eerste plaats beloofde de rijke inhoud van 80 à 90 duizend regels een ruimer oogst, dan vele werken van geringer omvang samengenomen, en ten tweede was het mij minder te doen om eene - voor mij thans helaas onbereikbare - volledigheid, dan wel om door het aanhalen van bewijzen uit eene onverdachte bron een regel te staven, die voor het Mnl. in het

[p. 150]

algemeen geldt en waarvan elk Dietsch philoloog de juistheid terstond zal inzien.

De naamvallen dan, waarover ik handelen wil, zijn: de sterke gen. en dat. sg. fem. en de sterke gen. plur. communis generis De gewone uitgang is, als elk weet en zonder bewijs zal toestemmen, er: groter, leder, staerker, aerger, liever, jouwer, uwer¹⁾, onser enz. enz. Uit de vergelijking b.v. met de oud-Nederfrankische vormen douvero, meistero, armero enz. blijkt, dat -er uit -ere en dit wederom uit -ero ontstaan is. Met andere woorden: de uitgang er verloor door apocope eene ouwlings volgende e. Later zullen we zien, welke tusschentrap van -ere tot -er geleid heeft.

Niettemin komen de vormen -ere, -ere, -ere in geen gering aantal voor. Als bewijsplaatsen vermeld ik:

gen. sg. fem. Dat hi hem wilde in sijn leven Siere eneghere dochter gheven Sp. III¹ 27, 12. Ic bem grotere sorghen quite (plur.?) I⁴ 27, 14. Dat wie niet en souden vergeten Siere grotere omoedichede III⁸ 8, 73. Vul meneghere hone I³ 54, 4. Die Marien wilden roven Haerre moederlikere eere III⁶ 28, 19. Hi ontsach hem sulkere voere I⁷ 14, 71.

dat. sg. fem. Van diere anxtelikere sorghe I³ 13, 56. In blidere aermoede I⁴ 59, 62. Teenegere stede I⁶ 55, 29; verg. I⁸ 21, 51; III⁶ 57, 14. In euwelikere suverhede I³ 49, 32²⁾; verg. I⁸ 19, 48; IV³ 1, 80. Met eere geweldighere cracht III⁸ 6, 99. Van grotere ande I⁵ 55, 50; verg. III⁸ 82, 57; I⁵ 68, 10; I⁵ 5, 6; I⁷ 84, 29; I⁸ 16, 42; III⁴ 22, 55; IV¹ 49, 43; III¹ 9, 24; IV¹ 62, 54; I⁶ 5, 48; I¹ 26, 14; I¹ 31, 68; I² 25, 30; I³ 44, 25; I⁷ 45, 30; Deel I, pag. 458; I³ 43, 31; I⁷ 60, 62; I⁸ 35, 5; I⁸ 37, 75; I⁴ 55, 10; I⁶ 19, 34; I³ 38, 65; I² 35, 12; Deel I, pg. 9, vers 10. In cortere stont I⁴ 18, 41; I⁴ 53, 38; III¹ 1, 48; I⁴ 11, 5; III⁷ 41, 39; IV¹ 21, 8; I³ 36, 32; I⁴ 15, 40; III⁶ 33, 15; III⁸ 38,

1) De sterke declinatie der adjectieven is in den grond der zaak die der pronomina: die der bezittelijke pron. natuurlijk eveneens.

2) Ik citeer naar de alphabetische volgorde der substantieven, die ik hier kortheidshalve niet invul.

[p. 151]

115. Van der heileghere scrifture III⁷ 39, 30; III⁷ 42, 47; IV³ 23, 62. Van der hoghere upvaert I⁷ 39, 66; I⁷ 59, 2; IV² 46, 93; IV² 76, 38. Met also hoveschere coenheide I³ 38, 50; I⁴ 15, 53. Met eere lichtere bede I⁸ 45, 13. Met losere trouwen III⁵ 20, 35. Miere hevere Pieternellen III⁸ 70, 78. Van menegere maniere I¹ 28, 68; I⁵ 45, 7. Met menscelikere cracht III² 33, 23; III⁶ 51, 15. Met siere mordadegere valschede III⁵ 10, 50. Met nerenstlikere bede I⁷ 13, 68. Met niewere behendichede IV² 61, 68. Met ongematere vrechede I⁸ 53, 7. Met onversadere heetere minne I³ 46, 50. In oudere gescienesse I⁶ 30, 52. Bi siere scalckere ommate IV² 83, 61. Van dus sonderlinghere mare III⁸ 13, 40; III⁷ 49, 50; IV¹ 42, 104. Van alre zondelikere sake IV¹ 9, 74. Met diere staerkere toverien III³ 13, 37. In desere jacht I⁷ 26, 52; I⁴ 61, 43; I⁵ 10, 78; I⁵ 59, 25; I⁶ 23, 43; III³ 41, 85; III⁵ 35, 91; III⁶ 2, 45; IV¹ 23, 86; IV² 16, 48; IV³ 6, 62. In alsulkere were I⁵ 5, 17; I⁴ 33, 8; I⁴ 55, 55; I⁵ 13, 22; I⁵ 61, 12; I⁸ 22, 31; I⁸ 36, 87; I⁸ 47, 38; I⁸ 50, 8; I⁸ 51, 41; III³ 47, 26; III⁶ 16, 42; III⁶ 42, 10; III⁸ 83, 92; IV¹ 30, 14; IV¹ 42, 75. Ter selvere consilie IV¹ 9, 87. Met uutlikere scoenheden I⁸ 36, 42; III⁷ 44, 48. In uutnemendere heilechede III⁸ 23, 43. Tuwere onsalechede I⁴ 61, 34. Te diere vruchtelikere plaghe III⁵ 3, 64. In vulmaectere suverhede I⁶ 35, 30. In welkere wise I³ 37, 46. In werelikere pine IV² 11, 93. Tere wettachtegere coninginne III⁶ 44, 107. Te wildere wostinen III³ 43, 8. Van sere wonderlikere maniere III⁴ 13, 37.

gen. plur. comm. Der III achterstere, Deel I, pg. 458. Der aermere III¹ 40, 19. Vijf M grotere steden I⁴ 37, 7. Der heileghere ghetal III⁵ 47, 17; IV² 59, 15. Vele der hoghere heren I⁴ 36, 31; IV³ 14, 70. Vele kerkelikere vate III⁶ 19, 63. Vele mogendere viande III⁶ 1, 22. Vele nuttelikere wette IV² 45, 4. Uter ongeloveghere scare III³ 17, 3. Der oudere keyseren scat III⁵ 16, 105. Vele smertelikere wonden III⁸ 3, 70. Ter wisere (philosophorum) scolen I³ 42, 6. Op ééne plaats behoort van geschrapt te worden: vul van dorperlikere daden III⁸ 18, 4.

[p. 152]

Voorts verdient opmerking, dat in enkele gevallen de e der penultima wordt uitgestooten.

Geregeld is dit het geval na eene l, n of r, waar het grondwoord op uitgaat of die in den onverbogen vorm door eene toonlooze e worden gevolgd: voorbeelden van deze laatste soort zijn stille, clene, reine, scone, benevens alle comparatieven, als betere, hoghere, lievere^(a). Het is daarbij onverschillig, of het grondwoord lang-, kort- of veelsylbig is. Dus luiden de drie genoemde naamvallen

van swaer, seker: swaerre of sware, sekerre of sekere;

van mere, hoghere: meerre of mere, hogherre of hoghere;

van fel, vuel, edel: felre, vuelre, edelre;

van dusghedaen, houtijn: dusghedaenre, houtijnre;

van reine, cleine: reinre, cleinre.

Elk mnl. geschrift levert duizenden voorbeelden van dezen regel. Ten overvloede geef ik eenige weinige uit den Spiegel: Beslotenre duere I⁶ 58, 18. Der dulre lieder doot I³ 42, 8. Van onser dulre idelre glorie I⁶ 50, 25. Vele edelre liede I² 45, 34. Van felre maniere I¹ 14, 18. In onnoselre lieder doot I² 43, 12. Met ere snelre maniere I¹ 22, 22. Van der dornijnre cronen IV¹ 53, 52. Bi dusgedaenre aventure I⁵ 68, 14. Dusgedaenre gewerken I⁷ 45, 54. Siere eygijnre dochter I³ 55, 8. In ghemeenre dolingen I¹ 37, 21. Vele gevangenre liede III⁷ 9, 84. Met eere houtijnre zaghe I² 41, 16. Der kerstijnre goet I⁷ 42, 5. Met reenre scaemten I⁴ 59, 5. Vele scoenre zaghen I⁵ 39, 8. Met scoenre groete III² 30, 64. Der claerre zonnen I⁷ 39, 4. Der andere I⁷ 10, 68. Teere andere steden III² 33, 43. Van meerre wijsheden I⁴ 56, 30; verg. I⁷ 14, 30. In sekerre stede III⁵ 32, 38; I⁸ 47, 36. Der swaerre lovien I¹ 38, 8. Van zwaerre mesdaet III² 23, 25. In waerre saken, passim, enz. enz. - De bezittelijke vnw. mijn, dijn, sijn, alsmede (gh)een en ghene vormen òf mijnre, dijnre, sijnre, (gh)eenre òf met assimilatie mire, miere; dire, diere; sire, siere; (gh)eerre, (gh)ere. Deze assimilatie komt niet voor bij de adjectieven en is daaraan te wijten, dat de syncope der penultima bij deze pronomina ouder is dan bij de adjectieven: een bewijs daarvan leveren de

(a) Ook de onverbogen vorm der comparatieven behoudt in de meeste gevallen, als tot de zwakke declinatie behoorende de e; eenige weinige voorbeelden mogen volstaan: Dese was... argere dan was die vader I⁴ 14, 4. Hi es aergre I⁸ 68, 77. Aergre vele dat si sijn III¹ 42, 37. Wats eerlikere dan leven so? I⁸ 43, 13. Gheluckeghere, betre no vroeder Ne was noit vanden Roemscen heren III⁸ 81, 77. Noint was gheluckeghere gheen... keyser I⁶ 17, 8. Wie was... heileghere dan David? III¹ 39, 25. So hogere persoen, so enz. III⁸ 9, 85. Ne gheene dinc... nes eerlikere I³ 25, 35. Dat nuttre ware I⁷ 16, 53. Hets di orborlikere I⁸ 63, 57. Soetre (es) die minne III³ 12, 36. Vromegere en levede doe niet III⁴ 22, 6. Die wisere was dan tkint ende vroeder III⁷ 9, 12.

[p. 153]

oud-Nederfrankische vormen mînro, thînro, sînro. - Voorts valt op te merken, dat de volle uitgangen op ere nooit na eene l, n of r worden aangetroffen, maar òf -re òf (in later tijd) (d)er. De syncope der e tusschen l, n, r en eene volgende r is echter niet tot de declinatie der adjectieven beperkt. Ook bij comparatieven en de substantieven op -ere vindt zij plaats: zoo is de comparatief van fel felre; van scone scoenre (gen. sg. scoenres); van swaer swaerre of sware; zoo komt van dienen dienre (minister), van malen maelre en mielre (pictor), van verteren (ziel)verterre; van spellen, spelre enz. In het (latere) Mnl. wordt bij apocope der eind-e de samenstooting van lr, nr, rr vermeden door het inlasschen eener d in declinatie, comparatie en afleiding en het daaruit ontstane dr wordt als der geschreven: zoo leest men cleender I³ 36, 39; reender I⁷ 66, 38; scoender I⁸ 78, 28 en in den W. Martijn I, 387 der ydelder glorien, in E, doch ydelre in het teksthandschrift; I, 450 der reynder minnen, in E, doch reinre in den tekst enz. Dienovereenkomstig zijn onze hedendaagsche vormen alderhande, eenderlei, zwaarder, gaarder, zuiverder, diender, boender enz. enz. te verklaren als ontstaan uit alrhande, eenrlei, zwaarr, gaarr, zuiverr, dienr, boenr enz. Geheel verkeerd pleegt men alder op te vatten als uit aller, eender als uit eener enz. ontstaan met inlassching der d: deze toch zou dan geheel onnoodig geweest zijn. Zelfs het woord donder wettigt deze zienswijze niet: het mnl. woord luidde òf donre, naar valsche analogie van nomina agentium op -ere, òf donder, in beide gevallen uit het oorspronkelijke donr, onrd. Thôrr, eng. thunder (uit thundr, thunr; ags. thunor uit thunr). Dat deze inlassching sporadisch reeds in het oudste mnl. voorkomt bewijst minder (minor), dat o.a. in den Sp.. herhaaldelijk op kinder, ginder rijmt, terwijl het oudere minre daarneven passim wordt aangetroffen (verg. I¹ 16, 10; I³ 49, 38; I⁶ 47, 97; I⁶ 48, 3 en W. Martijn III, 317).

Soms echter is re na assimilatie der r en apocope der e geheel weggevallen: t.w. na de r, inzonderheid bij het woord ander, dat nevens het regelmatige anderre, andere ook ander heeft: ander giesten vele Stoke I, 17. Siere ander dochter Sp. III⁵ 36, 63. Van eere ander

[p. 154]

moeder I⁴ 14, 50. Met eere ander namen I⁵ 11, 10. Tere ander tijt III⁸ 83, 70. In ere ander scaren IV¹ 24, 90. Het HS. C. van den Wap. Martijn I, 760 heeft desgelijks in zeker hoeden voor sekerre van den tekst. Ook is de vorm haer (verg. ook mier, dier, sier) geene zeldzame verschijning. Het wegvallen eener e na r komt in andere casus veelvuldig voor: dander (alii) Sp. III⁴ 9, 79. De ander gravinne Stoke I, 625. Int ander ore Sp. II⁵ 2, 34. Ander lande I¹ 24 36 en 38. Ander liede I¹ 34, 19. Die bitter doot III⁵ 48, 90. Uutgrote donker deemsterhede I⁷ 31, 4 enz. Evenals de -e vaak wegvalt na -el of na lange monosyllaba: die edel lantshere (III⁶ 29, 49), dat groote swaer orloghe I⁷ 81, 49.

Sporadisch vindt men de uitstooting der penultima ook na andere consonanten dan l, n, r. Grimm's opmerking, dat zij geregeld plaats heeft na nd is onjuist: blindre mag hier en daar voorkomen, doch de vorm blinder en dergelijke zijn de gewone: Miere blender naturen Sp. III¹ 36, 42. Der blender aventuren W. Mart. I, 142. Van smekender maniere Sp. I⁸ 36, 178. Vander toecomender zalichede I³ 25, 32. Met eere gloyender tangen IV² 13, 29.

Voorbeelden der sporadische syncope der penultima zijn:

dat. sg. fem. In gerechtre aermoeden III³ 26, 27. Met grotre ere III¹ 5, 10; te aldus grotre eeren III⁶ 41, 69; verg. III⁴ 44, 6; IV³ 8, 46; IV¹ 28, 36; IV³ 15, 30; III⁶ 5, 32; III⁷ 51, 86; I⁶ 17, 48; IV¹ 26, 44; IV² 15, 48; III⁶ 4, 101; III⁶ 22, 4; III⁸ 89, 218; III⁴ 48, 16; III⁸ 43, 32; III⁶ 11, 70; I⁸ 37, 84; III⁶ 8, 51; III⁸ 2, 67; I⁸ 34, 113; III⁶ 59, 48; I⁷ 34, 46; I⁷ 62, 20; III³ 46, 29 en 48, 72; III⁴ 7, 44. Van der hogre stede III³ 29, 74. Vander langre doot III³ 12, 26.

gen. plur. comm. Vele grotre scaren IV¹ 25, 28. So vele jongre liede I⁸ 52, 35. Der andre pauesen IV² 53, 54.

Deze syncope komt geheel overeen met die in dandre (ceteri) I³ 54, 51; sine luchtre ore III² 45, 13; en substantieven als dopre, costre, jagre, jongre, mordre, rechtre vergeleken met droomdiedere, gevere, makere (poeta), orlogere, rechtere, sprekere, vindere, vragere, wrekere en duizend andere.

[p. 155]

In 't algemeen luidt derhalve voor de mnl. declinatie der adjectieven in den gen. dat. sg. fem. en gen. plur. comm. de regel aldus: de uitgang ere wordt door apocope tot er; maar na l, n of r door syncope tot re; de slot-e van het adjectief valt in beide gevallen weg. De volle vorm ere, en hare syncope tot re na andere consonanten dan l, n of r komen alleen bij eenige schrijvers sporadisch voor. Thans de vraag: welke is de verklaring van dit verschijnsel? Ik aarzel niet de volgende voor te slaan: de oorspronkelijke volle vormen op -ere hadden het hoofdaecent op de stamlettergreep, doch den bijtoon op de eder laatste syllabe: monosyllaba waren dus in de drie genoemde naamvallen proparoxytona met het bijaccent op de laatste van achteren. Dit blijkt ten eerste uit de oude vormen mînro, thînro enz., ten tweede uit de latere grotre, gerechtre en dergelijke. De e werd naar den algemeenen regel als toonloos gesyncopeerd, evenals in de vervoeging: ic leerde, leende, geleert, geleent enz. enz. Dat nevens deze syncope's de volle vormen op -ere bestaan bleven, vindt eveneens zijn tegenhanger in de zwakke vervoeging: ic levede, jagede nevens leefde, jaechde. Als bijoorzaak, dat al en niet gesyncopeerde vormen in denzelfden tijd in gebruik waren, beschouw ik de volkomen gelijkheid der comparatieven aan deze vormen: deze (de comparatieven) gingen oorspronkelijk deels op -ôra, deels op -ira uit; het spreekt van zelf dat de eerstgenoemde zich langer in den toonloozen vorm -ere handhaafden dan de laatste, die zeer spoedig gesyncopeerd werden. Aldus gewende men zich volle en verkorte vormen nevens elkander te gebruiken en verwisselde ze onderling, daar men den grond van het verschijnsel niet meer begreep. Een gelijke verwarring had plaats in de zwakke vervoeging: de uit -ōda, -ōd ontstane vormen werden tot -ede, -et, terwijl de uit -ida, -id veel eerder tot -de, -t samengetrokken werden, totdat ten slotte wederom beide vormen dooreen werden gebruikt en de sluitletter van den verbalen stam in de meeste gevallen daarop van beslissenden invloed was. Ja, misschien is ook hier de verwarring reeds even oud als in de Psalmen. - Uit grotre, gerechtre en dergelijke

[p. 156]

ontstonden vervolgens grootr, gerechtr, gelijk nog onze hedendaagsche uitspraak is: de schrijfwijze groter, gerechter dient slechts om deze gebrekkig voor te stellen. Daarentegen behielden de adjectieven op l(e), n(e), r(e) langer hunne vormen op -re, maar steeds met syncope, voor welke laatste ik echter geene verklaring weet, daar felre, cleinre, swaerre geene gemakkelijk uitspreekbare vormen zijn, althans naar mijne opvatting^(b). Dat ook later hier de e afviel en felr, cleinr, swaerr tot feldr, cleindr, swaerdr (felder, cleinder, swaerder geschreven) verliepen, is reeds boven opgemerkt.

Ten slotte nog eenige opmerkingen over enkele bijzonderheden.

1) In de Lorreinen komen passim vormen als erer (unius, uni), sirer (suae), gerer (nulius, nulli), scoenrer (pulcrae) en dergelijke voor: ik citeer slechts sirer dochter I, 767; sirer scoenrer dochter I, 1206 (doch met scoenre menechte 1201); met erer slavine I, 1201; want sirer moeder hadde gewesen I, 1329; sirer dochter man I, 1331; te gherer tijt II, 2. De dubbele vorm herinnert aan ous plurale schoenen, want aan den overgang der s van izos in r en de gelijkmaking van den datief aan den gen. kan niet gedacht worden. Verg. eindelijk harer beider vadre Lorr. II, 2947.

2) Een gelijke uitstooting der penultima onderging derre uit dezre, dat zoowel in den zin van dezer als in dien van diere (illius, illi) dienst deed.

3) Somtijds komt een (althans schijnbaar) met het hedendaagsch Nederlandsch geheel overeenkomende casus op e, niet op er of re voor: toter vervrorne zee Sp. III⁵ 49, 9; der uutvercorne inghelen scare III⁵ 26, 79; sire uutvercorne lievere amien I⁷ 61, 82. Kan hier aan eene assimilatie als in ourd. minnar, minni, minna gedacht worden? Men overwege voorts participiale vormen, als: eenen ongeborne ridder (dat. sg.) Sp. I³ 1, 23; enen ongheboerne ioncgelinc, Stoke I, 461; naer sine droem Sp. III⁷ 13, 52. Is dit een overblijfsel van den uitgang -na, die dan ook in den datief doordrong? Op deze voorbeelden, die ongetwijfeld voor vermeerdering vatbaar zijn, wanneer uitgevers aan geene grammaticale tekstverknoeiing toegeven, vestig ik voorshands zonder nader betoog de aandacht. Wanneer ‘reimnoth’ in het spel is, bewijst de plaats echter niets: zoo b.v. der meeste... vrouwen ende heren (: feeste),

(b) Men kan ook aannemen, dat vóór de apocope der e de vormen felre, reinre swaerre eene d inlaschten, evenals b.v. vaandrig uit vaanrig ontstond. Maar de vormen feldre, reindre, swaerdre moeten dan ook worden aangewezen.

[p. 157]

Sp. III⁵ 32, 44. Doch lees ik geheel in overeenstemming met ons spraakgebruik buiten het rijm: der onnosele kindere, Sp. III² 14, 70 (schrijffout?). Vergunnen mij de omstandigheden eens eene mnl. spraakkunst samen te stellen, dan zal ik ongetwijfeld op deze en dergelijke vragen niet als thans met een non liquet kunnen antwoorden.

Leiden, 9 Maart 1875.

P.J. COSIJN.