De taal- en letterbode. Jaargang 6

[p. 113]

Malegijs-fragmenten
door J. Verdam.

Een der vele epische gedichten onzer Middelnederlandsche letterkunde, die alleen door fragmenten vertegenwoordigd zijn, is de Malegijs, uit den Karel-cyclus. De persoon, naar wien de Roman genoemd is, is de beruchte toovenaar, die ook in andere verwante ridderromans voorkomt, de broeder van Vivien, den vader van Aymyn, en dus nauw verwant aan het den Karolingers vijandige geslacht der Heemskinderen. Onze duitsche naburen zijn gelukkiger dan wij. Zij bezitten den volledigen tekst van den Malegijsroman, zij het dan ook uit eene vertaling van het Middelnederlandsche volksboek, dat nog in het bezit van Prof. Tydeman geweest, maar spoorloos verdwenen is. Zie Dr. Jonckbloet, Gesch. d. Mnl. Dichtkunst, II. bl. 362-369 en Gervinus, II. 218 noot. Het volksboek is door Simrock in Nieuwhoogduitsch vertolkt, en deze uitgave geeft ons de orde aan de hand, waarin de Mnl. fragmenten elkander moeten opvolgen. Voor de volledigheid laat ik hier, behalve het onuitgegevene, ook de hier en daar verspreide uitgegeven fragmenten volgen.

Fragment I (Mone, Anzeiger VI. bl. 62; Simrock, Malegis bl. 8).

Dit fragment is uit het allereerste begin van den Roman en verplaatst ons bij een tournooi, gegeven door Hertog Buovo van Eggermonde. Ondertusschen nadert de heidensche Graaf van

[p. 114]

Palerne met eene geduchte macht om zijne dochter Rose, hem door Hertog Buovo ontstolen, terug te bekomen. De gemalin van Hertog Buovo, Druane genaamd, was onlangs van twee zonen bevallen, waarvan de een door Isane, de zuster van Druane, met tooverkrachten was toegerust. Dit kind werd door Rose, die, omdat zij Christin geworden was, bevreesd voor haren vader, de vlucht neemt, medegevoerd naar het bosch, terwijl een bediende zich in het geheim met het andere kind wegmaakt. Deze twee kinderen zijn Malegijs en Vivien, bestemd om in den roman eene groote rol te spelen. Het fragment breekt af in de beschrijving van het eerste gevecht tusschen de Christenen en Sarrasenen. Het is op sommige plaatsen zeer geschonden en vol met leemten, die door Mone uit het Hs. te Heildelberg zijn aangevuld. Wij zullen trachten, de geschonden of ontbrekende verzen zooveel mogelijk in het Middelnederlandsch te herstellen.

Daer mochte men den hertoge scouwen,
Die van Eggermont here was,
Meneghen doen tumen in dat gras;
Sine cracht en was niet clene.
Hi daet meer pongyst allene,
Dan si twaelf, die daer waren;
Niemant en can jeghen hem ghevaren;
....... dien op die heyde.¹⁾
Doe spac die hertoghinne ende seyde:
‘Siet, ghi vrouwen, minen man,
Hoe wel hi hem ghelaten can?
Hi es wel wert, dat menne minne.’ -
‘Soete minne, suster vriendinne’,
Sprac Ysane, ne priset te zere uwen man.
...............
...............
...............
...............
...............
...............²⁾

1) Bij Mone:
Er tormelt vor dien op die heyde.

2) Bij Mone:

Ob disze frauwen ire synne daran
Slugen mit uwerm prisen,
Das stunde uch zu verwiszen
In grosz schwere zu diszer sach.
Hieby, schwester, entbert der sprach
Und priset uns numme uwern herren (l. man).

[p. 115]

 

Want daer mach niement winnen an

 

Van ons allen hier ghemene,

 

Sonder ghi, suster allene;

 

Siet dat ghine mint u leven;

25

Ghine hebt niet dat spul beseven

 

Der aventure, dats wel anschyn,

 

....... asche sien om tsyn

 

....... en mach;

 

Bedi en does ncmmer gewach

30

Ic segge u, al es hi coene,

 

Wine hebben twint mit hem te doene.

 

Den jonghelinghe geven wi prys

 

Die onse herte maket jolijs,

 

Alsi onse pine mogen ghelden’.

35

Druwane sprac: ‘wildic scelden

 

‘Om dese sake, so waer ic sot.

 

Dat ghi wale mint, dat jonne u God.

 

...............

 

...............

40

...............

 

...............

 

...............

 

...............

 

...............

45

...............¹⁾

 

Doch, lieve suster, ic gans u wel.’

 

Aldus hadden si vroude ende spel

 

Van den tornoy, dien si saghen.

 

Nu hort mi al ghewaghen;

1) Bij Mone:

Der mynnen spiel bin ich becleben
Es ist recht das ich all myn leben
Mynne den herczogen mynen man.’
‘Da sprach Ysane,’ so lasz wirs dan,
Swester, das ist der wille myn,
Yglich mensch habe synen syn.
Ist uwer man stolez und kune
Da haben wir uit mit zu thun.

[p. 116]

50

Der reden mi niet staet te onberne.

 

Die edel grave van Palerne

 

Hadde verloren Rose sire dochter,

 

Dat hem was te moede onsochter

 

Mere dan ic gesegghen can.

55

Hi hadde versament menigen man,

 

Dat segge ic na minen wane,

 

Beide van coninghen ende soudane.

 

...............

 

...............

60

...............

 

...............

 

...............¹⁾

 

Van Damasch ende van Persi

 

Ende van Mayorcken die coninc vri;

65

Oec quam die coninc van Monbrant

 

...............

 

...............

 

...............

 

...............

70

...............

 

...............

 

...............

 

⁺ ...............²⁾

 

Damirael sette hem ter were

75

Mitten volke van Meylane.

 

Eert quam te vechten of te slane,

 

Onboet van Palerne die grave,

1) Bij Mone:

Gegen den amyral von Meylan
In wart gesagt fur ware die mere
Das sin tochter Rose by im were
Enthalten in sin hofe
Des bracht er zwen soldan von lofe.

+ kol. 2.

2) Bij Mone:

Mit im in das lant
Off den von Meylant schwintlich
Sie gerten syens keyn glich
Bisz sie gewunnen sin tochter
Mit heiszer gir die sucht er
Als ein zorniger man
Der von muter ye lip gewan.
Mit im bracht er grosz here.

[p. 117]

 

Dat men hem syn dochter gave,

 

Of hine soude binden lande.

80

Enen stake niet laten standen.

 

Als damiracl des horde gewach,

 

Zwoer hi, dat hi noyt en zach

 

's Graven dochter binnen sinen rike,

 

Maer hi hadde verstaen sekerlike

85

Aen messalgieren in corter stont,

 

Dat se die hertoghe van Eggermont

 

Onthouden hadde in sijn hof,

 

Ende badt den grave, dat hi daer of

 

Gheloven soude ende voere¹⁾ daer,

90

Hi soude die reden vinden waer.

 

Als (l. Alst) die grave van Palerne verstont,

 

Ghinc hi porren tEggermont

 

Mit alden here om die jonfrouwe.

 

Nu naect sire dochter rouwe

95

Dore Hertoge Bueve ende zware pine,

 

Want hi helt op die marine

 

Den tornoy ende dat spel.

 

Doe quamen die Zarrasinen snel

 

Ende havenden an dat lant.

100

Menich ridder ende menich sirgant

 

Was ghewapent in corter stont;

 

Van Damasch die wrede hont

 

Dede ontwinden sine baniere.

 

Ay God! nu moeti²⁾ Bueve bestieren,

105

Die niet en wiste van desen misvalle.

 

Doe die Sarrasine alle

 

Waren ghewapent op die hede,

 

Onderghinghen si hem die stede,

 

Den hertoge Bueve ende sinen lieden³⁾.

110

Hort wat wonder daer gesciede:

 

Daer waren wel tien Zarrasine

 

Jeghen enen Kerstine.

 

Des mosten si⁴⁾ doghen wee.

 

After hem so was die zee

115

Ende voer hem haer viande,

1) Bij Mone: Voer.

2) Bij Mone: moet di.

3) Bij M.: sine liede.

4) Bij M.: sie.

[p. 118]

 

Ende over elke zide van dien lande

 

Waren hare viande starc.

 

Si waren recht als in een parc

 

Van den Zarrasinen ommegedaen.

120

...............

 

...............

 

...............

 

...............

 

...............

125

...............

 

...............

 

⁺ ...............¹⁾

 

Syt seker dies, dat God meer²⁾ mach

 

Ons helpen, dan si ghederen.

130

Wi vechten mitter wet ons heren,

 

Die ons cochte mit sinen bloede.’

 

Die hertoghinne was wee te moede;

 

Doe si sach die Sarrasine,

 

Quam haer van den kinderen pine

135

Mits der vrese, die si sach.

 

Hort wat die hertoghe Bueve plach:

 

Hi heeft sijn volc in tween gescaert;

 

Selve droech hi den standaert.

 

Hi voer op die Turken fel.

140

Hi leerde daer een drove spel,

 

So waer dat hi gheraken conste.

 

Die hertoghe Buen die begonste

 

Slaen toe mitten sporen.

 

Enen coninc heefti vercoren,

145

Van Mayorcken was hi here;

 

Hi stacken mit sinen spere,

 

Dat hys doghede groot ongemac,

+ kol. 3

1) Bij Mone:

Von stunt gebott herre Buen alsz dann
Den nuwen rittern by synem wip
Und das sie by yren lip
Lip und ere solten pinen.
Und vast slagen uff die Sarrasinen
Dann es waren die fyant gottes
Da mit solten sie des hymelbrotes
Verdienen uff den tag.

2) Bij M. meest.

[p. 119]

 

Want hi hem twee ribben brac.

 

Cume mocht hi een wort spreken;

150

Nochtan bat hi, dat men wreken

 

Soude, want hi hads noet.

 

Syn sone quam, die was groet,

 

Ende wilde sinen vader wreken.

 

Bueve gheraecten mitter steken

155

Binnen in syn herte,

 

Dat hi doot ter erden storte.

 

Doe reet hi voert in bataelgen,

 

Daer die menighe moste faelgen

 

Van den live op dat felt.

160

Die hertoghe hadde groot gewelt

 

Mits der helpe van onsen here,

 

Ende sijn volc vacht so sere,

 

Dat si die Sarrasine verdreven.

 

Menich heydijn verloes daer tleven,

165

Die ic niet genomen can.

 

So langhe vacht die edel man,

 

Dat hi te voet was gedaen,

 

Syn pert ghenomen; hi ghinc slaen

 

Grote slaghe slach in slach.

170

Als syn volc dit versach,

 

Vloen si van hem ende hadden ducht.

 

Als die hertoghinne sach die vlucht,

 

...............

 

...............

175

...............

 

...............

 

...............

 

...............

 

...............

180

...............

 

...............

 

...............

 

...............¹⁾

1) Bij M.:

Kam ir in herczen grosz unmut
Das sie zweier knebelin frut
Gebare von not, das ist ware.
Ysan bekant eins sunder fare
Und brach ein guldin fingerlin
Und stach im durch das recht örlin
Und were es recht hielt mit dem steyn,
So was sin krafft nit klein.
Wer es hatt, der was vor frost
Beyde vor hunger und vor dorst
Im en schatt fure noch venin.

[p. 120]

 

⁺ Het en mochte niet verbetert sijn;

185

Die ander vrucht ghegreep Rose,

 

Ende nam se, seit die glose,

 

Als diese wilde bescudden gerne,

 

's Graven dochter van Palerne,

 

So wie diese edel fine (?)

190

Doe quamen die Zarrasine

 

Toeghesleghen toten woude.

 

Rose pensede om tonthouden

 

Die jonghe vrucht sonder blijf,

 

Die Ysane, tscone wijf,

195

Hadde gheteykent mitten vingerline.

 

So machtich waren die Sarrasine,

 

Dat si ondreven¹⁾ die jonghelinghen.

 

Ysane mit crachte si daer vinghen,²⁾

 

Ende Rose ontghinc doe metter vlucht,

200

Alse dieghene die hadde vrucht

 

Van haren live. Ic en weet twint;

 

Een heydijn knecht nam dat ander kint,

 

Ende salt in heydenesse draghen.

 

Druane mochte sere wenen ende claghen,

205

Dat si dit sach mit haren lijf;

 

Sie was ghevaen sonder blijf.

 

Men leedse te scepe daer.

 

Binnen desen so was die standaert swaer

 

Van Eggermont opgheheven.

200

Die behouden hadden tleven

 

Waren tenen hope ghes .....

 

Alsi den standaert saghen ontb.....³⁾

 

Keerden si hem omme, die Sarrasine,

 

Om te slane die Kerstine,

+ kol. 4

1) Ontdriven = op de vlucht jagen, verdrijven?

2) Bij Mone: Ysane sie mit crachte [sie da fingen]

3) Bij Mone: gherect: entblect.

[p. 121]

215

Ende om hem leyt te beraden.¹⁾

 

Die Hertoghe Bueve die was verladen

 

Mitter²⁾ Sarrazine scaren.

 

Sine wapene so bloedich waren,

 

Dat mer teyken gheen en kent;

220

Maer als hi quam daer gherent

 

Tsinen volke, doet hem dochte,³⁾

 

Dat men syn ropen verstaen mochte,

 

So riep hi in corter stont:

 

‘Eggermont, Eggermont!

225

Slaet vaste, hier is Buen uw here!’

 

Doe waren si alle vervaert sere.

 

Die Sarrasine hadden ducht

 

Ende maecten allegader vlucht⁴⁾

 

Die hertoge Buen reet hem vaste ane.

 

..............

 

..............

1) Bij Mone: Ende om te beraden ley.....

2) Bij M.: Mitten.

3) Bij M.: Sinen volke, dat hem dochte.

4) Bij M. [Kamen in focht] en [namen die flucht].

Fragment II. (Bormans , Notae in Reinardum Vulpem, bl. 18; Simrock, t.a.p. bl. 49.)

Vivien, de broeder van Malegijs, komt op zijne avontuurlijke reizen bij koning Anthenor van Spanje. Met dezen onderneemt hij een krijgstocht, die ten doel had de verovering van het hart der tooveres Oriande, vrouwe van Rocheflor. Aan haar hof verkeerde Malegijs, welke doorging voor een zoon van Oriande's broeder, den toovenaar Baudri of Baldarijs. Het fragment, uit de nalatenschap van Serrure door de Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde aangekocht, bestaat uit vier kolommen, waarvan er twee geheele, en twee door de schaar gehalveerde verzen bevatten. De geheele verzen zijn door Bormans l.l. uitgegeven, de gehalveerde niet, hetgeen trouwens eene zeer ge-

[p. 122]

ringe aanwinst is. Het fragment verplaatst ons in eene kwade bui van koning Anthenor, die na een verlies, hem door de burgers van Rocheflor toegebracht, zijne woede koelt door Mahomet duchtig uit te schelden. Toen Anthenor na de nachtelijke verschijning van Mahomet, in de gedaante van Malegijs, de burcht zijner vijanden nog zag

Scone staen ende niet versoncken,
Sprac hi aldus: ‘Sidi droncken,
Mamet, dat ghi ons hier daet trecken,
Ende quaemt mi wt minen slape wecken.
Ghi sijt valsch in u doen.
Tenten ende pauwelioen
Hebben die van binnen ghehaelt,
Ende onse spise al ombetaelt.
Ghi hebt ons allen verraden.
Doe riepen si: ‘Wi willen braden.’
Dander seide: ‘Wi willen vlaen.’
Die derde seide: ‘Wi sullen slaen.’
Die vierde seide: ‘Men salne slepen.’
Die vijfte heeften ghegrepen,
Ende wilden binden mit enen bande.
Des ghesciede grote scande:
Hi brac den bant, Belsebuuc,
Ende vloech wech. Dat ghehuuc
Ende dat gheroep was herde groot,
So dat Belsebuuc scoot
Vier ende vlamme wt sijnre kelen,
Ende speelde van sinen spelen,
Des die meneghe hadde vaer,
Ende vloech wech; en wiste waer.
Hem te houden waren si flau,
Daer hadden si den achterscau.

Alsi dit wonder adden ghesien,

Doe seide aldus die goede Vivien:
‘Ay wi, haer coninc Achenor!
Nu sie ic wel dat Roucheflor
Nemmermeer mach ghewonnen zijn
Spise, hernasche ende wijn
Hebben si ghewonnen te nacht.

[p. 123]

 

Mamet ende sine cracht

 

Ne doech niet en twint;

265

Wat hi seit, en is niet dan wint;

 

Die hem gheloeft, is sonder raet,

 

Want van hem is ons comen dit quaet.’

 

Achenor seide: ‘Men salne blouwen

 

So sere, hem sal sijn leven rouwen,

270

Dat hi ons dus heeft bedreghen.’¹⁾

 

Doe antworde Vivien, die deghen:

 

‘Wat radijs, haer coninc Achenoer,

 

Of ic vare te Rochefloer

 

...............

Hier ontbreken eenige regels aan de kolom, waarin Achenor het plan van Vivien afkeurt. Achenor vervolgt:

⁺ Dat ons menighen.....
Ic en kens niet, dat.....
Den ridder die der op.....
Ende micten groten.....
Ic wane hi uter hellen.....
Voerdi daer, ghi wert onteert,
Ic hebbe liever dat ghyt ontbeert.’
‘Neen, neen,’ sprac Vivien,
‘Her coninc, dat ware scande,
Sciedewi dus uten lande.
Die here, die alle dinc ghewracht,
Sal mi verlenen sulke cracht,
Dat mi ten besten sal vergaen.
Den camp moetic nu bestaen.
Uwen orlof, here Achenoer!
So willic te Rochefloer
Varen ende zijn met.....
Vloewi dus scandelike.....,
Men souds wel tellen lachter
Over hondert jaer hier achter,
Al ware ic verwonnen.....
Ghi mocht dan vlien.....

1) Het Hs. heeft ten onrechte bedroghen, hetgeen niet kan om het rijm. Bedraghen bet. eig. beschuldigen, en vervolgens in het ongeluk storten.

+ 2e kolom.

[p. 124]

 

Het waer dan recht.....

 

Achenoer seide: ‘Int g.....

 

Moet u sterken, dies.....

 

An mamet ende an.....

300

Hope ic niet, hi is v.....

 

Hi quam a! droncken.....

 

Ware hi een luttelkijn gh.....

 

Hi soude ons te b.....

 

Laet ons gheloven.....

305

Want hi is van.....

 

Ic sel Mamet doen versincken

 

In die see ende doen verdrincken,

 

Dat hi ons dus onteert;

 

Hi quam hier staen.....

310

Ende wecte mi, daar ic lach ende sliep,

 

Herde lude dat hi riep:

 

‘Wert op, coninc Achenoer!

 

Ic sal verdrinken Rochefloer,

 

Ende datter is een mile naer’

315

Dit helde ic al over waer,

 

Ende noch isset niet versonken,

 

Het schijnt wel, dat hi es droncken.

 

...............

 

...............

(Weder ontbreken eenige regels).

⁺ .......... Tervogant
.......... u hier ghesant
.......... saluut
.......... ne bruut
.......... ijn vriendinne
.......... ende mit zinne
.......... 't ghemint
.......... e wert ontsint
.......... u coninc goet
.......... moet
.......... sinken
.......... dinken
.......... er troost
.......... heft gheboost

+ kol. 1 v^o

[p. 125]

 

.......... estroweert

 

.......... iet en gheert

 

.......... goet

335

.......... u sijn hertenbloet

 

.......... aten

 

.......... moechdine haten

 

.......... jan

 

.......... l man

340

.......... niet en acht

 

.......... de noch macht

 

.......... en te gheven respons

 

.......... ghi bet jons

 

.......... net greyn

345

.......... op een plein

 

.......... cam

 

.......... en ram

 

.......... ve dat .. niet

 

.......... der .....

350

..............................

 

.......... iwein

 

.......... eer

 

.......... hebbe .....

 

.......... sijn si

355

..............................

 

.......... wer bedwanc

 

.......... en cienen (?) danc

 

.......... ic so vri

 

.......... hi moet mi

360

.......... a hi doet

 

.......... c hem goet.

Vivien is in Rochefloer gekomen en door Oriande gecomplimenteerd:

⁺ Doe antworde Vivien saen:
‘Vrouwe, laet u prisen staen;
Sulc prijs ende sulc lof
Waeyt mitten winde of.
Want men seit in een bispel:
Viants mont seit selden wel.
Al segghen si wel, sine menents niet.

+ kol. 2. v^o

[p. 126]

 

Recht also is u gesciet.

370

Daer in houde icker of wel luttel.’

 

Oriande sprac: ‘Dats een tittel,

 

Daer men vele in merken mach.

 

Mer ic moet hebben quaden dach,

 

Of ict segghe in enighen quade.’

375

Vivien sprac: ‘Nu wert beraden,

 

Ende gheeft mi antworde van den saken,

 

‘Daer wi nu te hant of spraken,

 

Ic en wils niet achtergaen.’

 

Madelgijs antworde zaen:

380

‘Haer ridder! ic kenne di wel,

 

Van naturen sidi fel

 

In wighe, des bin ic vroet,

 

Ende daet mi cume over voet

 

Van minen perde op die heide;

385

Ende bi mire kerstenheide

 

En wilde ic u doen gheen quaet,

 

Want in mire conciencie staet,

 

Dat ic u soude doen gheen grief.’

 

Vivien seide: ‘Hets mi lief,

390

Dat ghi mi niet en daet.

 

Hi es dul, so wie so laet

 

Sinen viant te slaen, daer hi mochte.’ -

 

‘Bi den herc die mi ghewrochte,’

 

Sprac die vrome Madelgijs,

395

‘Om dattu so scone sijs

 

Wiltu begheven dinen here,

 

Di sal ghescien die meeste ere,

 

Die noyt ghesciede enighen man.’

 

Doe sprac Vivien: ‘So ware ic dan

400

Een verrader, een valsch dief,

 

Brocht ic minen here in sulc grief

 

Dat en sal niet ghescien.

 

Mer mi dincke’, sprac Vivien,

 

‘Dat ic bin onder smekers comen,

405

Mer het en mach u allen niet vromen.

 

...............

 

...............

[p. 127]

Fragment III (Simrock, bl. 63).

Malegijs en Vivien hebben elkander in een tweegevecht onder de muren van Eggermont, tot elkanders groote blijdschap, herkend, en zijn nu gezamenlijk op weg, om den erfvijand van hun geslacht, koning Karel van Frankrijk, te bestoken. Deze heeft juist het beleg geslagen voor Montcleir, de bezitting van den oom van Vivien en Malegijs, den broeder van den Hertog van Eggermont.

Het fragment is in 1860 door de Wind gevonden om eene stadsrekening van Middelburg. Het is thans in het bezit van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, en tot heden onuitgegeven¹⁾. Het verplaatst ons in een gesprek tusschen de broeders Malegijs en Vivien over de gevangenneming van den graaf of hertog van Eggermont.

...............
Dat hi was in ene laghe
Ghevanghen al onvorsien.
Daer hi voer met ridders drien
Jagen in een foreest,
Wast in sconinx here verheest,
Ende als hi hadde gejaget,
Was hi gevaen ende geplaget.
Nu hevet die coninc gezworen,
Bi siere crone al te voren,
Dat hi hangen sal den degen.
Maer de princen sijnre jeghen.
Roelant, sire suster kynt,
Heift den grave oyt gemint.
Maer wiste Karel van Parijs,
Dat ghi, here Madelgijs,
Shertogen zone waerd,
De hertoghe ware noch mee verzwaert.
Dies bem ic te voren wijs.’ -
‘Nu reden wi ons,’ sprac Madelgijs,

1) Zoo men eenige slechte facsimile's uitzondert, die Mr. J.F. Bodel Nijenhuijs er voor eenige jaren van dit en het volgende fragment heeft laten maken.

[p. 128]

425

‘God, die van watre maecte wijn,

 

Moete in onse ilede¹⁾ sijn.’ -

 

‘Amen,’ sprac Vivien.

 

Daer mocht men menigen halsberch zien,

 

Ende scilden reken vort,

430

Want al tcommun van der port

 

Wapendem ende was in roere,

 

Bi den gebode der vrouwe van Roesefloere,

 

Die men hiet Oriande.

 

Soe sende bin haren lande

435

Om socoers verre ende naer.

 

Cortelike was vergadert daer

 

Meer dan XX^m man,

 

Die alle hadden halsberch an,

 

Madelgijs nam orlof, die here,

440

An Oriande; soe weende sere

 

...............

 

⁺ Dus sijn de heren opge ..........

 

Meester Yverd ende Baldarijs,

 

Vivien ende Madelgijs,

445

Reden voren ende dander naer,

 

Alstie gerne waren daer,

 

Ende haren vader scouwen,

 

Die gevaen lach met ontrouwen.

 

Beyaert constem niet bedwingen,

450

Hine ginc emmer vaste springen,

 

So dat Madelgijs die here

 

Vijf milen voren was ofte mere

 

Bin enen dage vor tconroet (?).

 

Vivien quam met haeste groet,

455

Als hi best mochte, varen naer.

 

Vijf milen vor there daer,

 

So was Vivien de ridder vri.

 

Baldarijs ende Yverd bleven bi

 

Den here van Roecefloer,

460

Ende Madelgijs voren voer

 

So verre, dat hi heift vernomen,

 

Dat hi bi Moncleir es comen.

1) d.i. gelede. Vgl. vs. 974. ilesen; Ovl. Ged. III. 143, 25 ymoedicheit; Vad. Mus. V. 360 jaritide; cf. Belg. Mus. IV 265; jemeine en jescien voor gemeine en gescien. Zie vooral Taal- en Lettb. IV. 48 noot.

+ 1e kol. b.

[p. 129]

 

There lach al omme de heide.

 

Madelgijs beette sonder beide,

465

Als die van ridene was moede,

 

Ende hilt hem in sine hoede

 

Dien dach al durenture.

 

Als het was nacht .......

 

So quam Vivien gereiden

470

Met sporen, met groter haesticheiden,

 

Ende vant sinen broeder daer.

 

Hi bete neder, dit es waer.

 

Van den zwete drogedi hem.

 

Madelgijs seide: ‘Horstuut, broeder,

475

In deser nacht si mi behoeder,

 

Ende laet mi dine coenheit bliken

 

⁺ .............

 

So sciere als there es comen an,

 

Selen wi, des sijt wijs,

480

Hem leveren een pongijs;

 

Mijn ors Beyart es so snel,

 

Het can hem allen ontriden wel,

 

Ic sal riden in de stede.’

 

Doe sprac Vivien ende seide:

485

‘Bi Mamet, nu ben ic vroeder,

 

Ic hebbe di qualike getrout, broeder,

 

Dat ghi sonder mi wilt riden.

 

Des niet ghesciet; ic sal beriden

 

Die zijn in de bataelge

490

.......... niet van den live faelgen

 

.......... alse ghi

 

.......... verwitet mi

 

.......... Yverd sine cracht

 

.......... ync niet geacht

495

.......... sonder blijf

 

.......... tontnemen tlijf

 

.......... ant met uwen brande

 

.......... gebreke aerme en hande

 

.......... alse vele als ghi

500

.......... Jane sidi

 

.......... ouder dan ic mach sijn

 

.......... mere een litelkijn

+ 1 kol. c.

[p. 130]

 

.......... eder dan ghi sijt

 

.......... ren in den strijt

505

.......... mogen sien

 

.......... ons beden eerst sal vlien.’

 

.......... Madelgijs, ‘dat si,

 

.......... voren, nu volget mi

 

.......... de ic sal

510

.......... here God goet geval

 

.......... estonden een grot wonder

 

.......... was lange onder

 

⁺ .............

 

Of daer hondert orsse waren,

515

So sere donderde sijn loop.

 

Madelgijs slouch in den hoop,

 

Die daer daden die sciltwachte.

 

Beyaert beet voren ende slouch bachten,

 

Dat si van den passe vlien.

520

Met enen huwe quam Vivien,

 

Al baer getruct sijn zwerd.

 

Hi slouch doot dat hi begherd,

 

Bede paert ende man.

 

Madelgijs reet voren ende Vivien an,

525

Dat al gont here in roere ward.

 

Si riepen alle: ‘Een paert zwart

 

Ende een viant diere up sit,

 

Die doet algader dit.

 

Dat paert slacht den duvel wel.

530

So grot, so stare ende so fel

 

Quam noit geen in dit lant.

 

Sine ogen blaken als een brant.

 

Het slaet bede ende bijt.

 

Siet hoe hi there dorrijt,

535

Dat wijs alle hebben lachter.’

 

Doe sprac een ander: ‘Die gonder achter

 

Comt, es noch vele felre.’

 

Doe sprac daer een: ‘Ic wilde wi elre

 

Waren eer si ons scenden.’

540

Hem ne dorste niemen ghehenden (Hs. geënden).

 

Si vloen ende lieten hem hebben tfelt.

 

Deise niemare quam int getelt,

+ 1 kol. d.

[p. 131]

 

Daer Karel die coninc in lach.

 

Nu hort, wat Madelgijs plach:

545

Hi sach gonder ene kerre

 

Met wine geladen, den Vranken verre.

 

Beyaerde hi der in spien.

 

Doe cam totem Vivien

 

...............

550

⁺ Of hem iemen volgede naer,

 

Dat hi bescud doen mochte.

 

Madelgijs die (l. den) wijn brochte

 

In die stat, des waren si blide

 

In die stat, des waren si blide

 

De coninc droeve of ander side.¹⁾

555

Hi seide: ‘Wat sal dit sijn?

 

Sal men dus onsen wijn

 

Nemen vor onsen ogen?

 

Het es scande, dat wijt gedogen.’

 

Doe sprac Dunamel van Bayvier:

560

‘Here coninc, alle die sijn hier

 

Diene haddent gene macht

 

Te beweerne met hare cracht,

 

Haddi gesien dat zwerte paert,

 

Here coninc, ghi hat vervaert

565

Alse wel geweist als die hier sijn,

 

Ende hat gelaten uwen wijn

 

Ontvoeren, sonder²⁾ uwen danc.’

 

Die coninc seide: ‘So waric crane,

 

Soudie dat hebben ghesien;

570

Ende als hi tpaert inspien,

 

Mochte menne zaen hebben onteert.’ -

 

‘Ja here, hat niemene beweert,

 

Maer daer was mede een felloen,

 

Machtich zere in sijn doen.

575

Noit ne sachic genen so fel.

 

Tzwerte paert es so snel,

 

Dat het scrijt sonder wanc

 

Tere scerde XX voete lanc,

 

So doet het XXX ofte mere.

+ 2 Kol. a.

1) Waarschijnlijk te lezen ob ander side, hetgeen zeer dikwijls in den Lanc voorkomt.

2) Hs.: nemmer.

[p. 132]

580

Het es so lanc, coninc here,

 

Datter up souden sitten, bi Sente Jhan,

 

Vier ridders ende hare wapine an.

 

Sine ogen blaken als een brant:

 

Sine gelike noit man vant.

585

⁺ ............

 

Doe sprac Karel, die rike here:

 

‘Mi dinct, hier es menich vervaert.

 

Een paert nes waer een paert;

 

Na uwer tale, dynke mien,

590

Souden wi upbreken ende vlien.

 

Maer dit es algader droom.’

 

Roelant seide: ‘Hordijt, hoom?

 

Of ghi niet ghelovet die zede

 

Van den paerde entie waerhede,

595

So weiten ombeiden strijts,

 

Ende eist, dattu voren sijts,

 

Wi sullen u alle volghen achter.

 

Mer alle scande ende allen lachter

 

Moet hi hebben, die eerst sal vlien.

600

Here coninc, dan sal men sien

 

Uwe grote coenheide.

 

Vechti voren, wi vechten mede;

 

Maer bi Gode, coninc vri,

 

Vliedi voren, so vlien wi

605

Dat segic u metter vaerd,

 

Sagedi tors, tfelle paert,

 

Uwe tale ware al niet;

 

Vliedi voren, wine vechten niet.’

 

Doe sprac Karel, die coninc stout:

610

‘Mi dynct, hier nes mi niemant hout;

 

Si vloen alle, wistsi waer:

 

Ic hebbe hier gelegen menich jaer.

 

Soudic nu trecken achterwaerd

 

Dor enen ridder, dor een paert,

615

Dat ware mi al te zwaer.’

 

Roelant sprac: ‘Al deise jaer.

 

Die ghi hier hebt gelegen

 

Jegen den grave, den coenen deigen,

 

Wat hebdire gewonnen an?

+ 2 kol. b.

[p. 133]

620

De grave es emmer een goet man

 

⁺ ...............

 

Bi den vader die mi gewan,

 

Coninc, ic sout litel clagen,

 

Al haddijs lachter omme dagen(?)

625

Ende hets zonde, diet wille werken,

 

Dat wi u onrecht helpen sterken.

 

Doe wert Karel gram sere,

 

Ende zwoer bi Gode onsen here,

 

Hine trake nemmermee achterwaert,

630

Hine soude den ridder ende sijn paert

 

Bescouwen int striden,

 

Ende selve jegen hem riden.

 

Roelant seide: ‘Hets mi lief,

 

Maer, coninc, comter u of grief,

635

Dat comt bi u selven wale.’

 

 

 

Nu keric te Moncleir in de zale,

 

Toten here Madelgijse,

 

Ende tote Viviene goet van prise,

 

Die eerlike waren ontfaen;

640

Ende alstie grave hadde verstaen,

 

Dat het waren sire suster kynder,

 

Was bliscap ende feeste ginder

 

Bede van dranke ende van ate.

 

Maer de grave was utermaten

645

Drouve om de suster sine,

 

Dat soe van den coninc Yvorine

 

Geleit was in so zwaer dogen.

 

Hine dorst niet leggen vor ogen

 

Van sire suster sonder sparen,

650

Omdat si hem souden ontvaren,

 

Maer hi maecte beden cout,

 

Dattie hertoge Buen van Eggermont,

 

Haerleder vader, was gevaen.

 

Madelgijs seide: ‘Hi sal ontgaen.

655

Nemmer moets Karel hebben danc,

 

Want ickene up ene tijt so dwanc.,

 

⁺ ...............

 

Ay, of Karel wiste, dat ghi waert hier,

 

Torloghe ware onna leden.

+ 2 kol. c.

+ 2 kol. d.

[p. 134]

660

Menich jaer hebwi gestreden.

 

Ende al was het dor dit doen,

 

Hine hadde up mi ander ocusoen,

 

Dan dat Yverd daer was mede.’

 

Madelgijs sprac ende seide:

665

‘Here hoom, nu sijt te ghemake,

 

Van deiser orloge ben ic zake,

 

Ende ic salt Karle doen ontgelden,

 

Datti hier achter velden

 

Heift gelegen so menich jaer,

670

Met dyngen, die hem so naer

 

Sullen gaen, hi wert gescent,

 

Ende torloge wert gheënt

 

Bede met vroescepen ende met crachten.

 

Nu doet ons ten tinne wachten

675

Ons here, alst naect der stede;

 

Yverd, mijn oom, comter mede

 

Ende van Rocefloer Baldarijs.

 

Ic hope an Gode, wi sullen prijs

 

Bejagen in corter tijt.

680

Wille ons die coninc levren strijt,

 

Ic maker in sulken scart,

 

Ic ende mijn ors Beyart,

 

Dat wi haer overmoet sullen stelpen.

 

Vivien mijn broeder sal mi helpen.

685

Want hi cant wel utermaten.

 

Vivien sprac: ‘Of ict sal laten,

 

So moete mi God onteren.’

 

Doe was ten tinne versien dat here

 

Comende wel gebatelgiert.

690

Madelgijs niet ne viert;

 

Hi wapendem ende sat ter vaerd

 

Up dat rike ors Beyart.

 

...............

 

...............

[p. 135]

Fragment IV (Simrock, bl. 117).

Ook dit fragment is in 1860 door de Wind te Middelburg gevonden, berust thans in de boekerij der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde, en is tot heden onuitgegeven.

Het fragment verplaatst ons in de beschrijving van een gevecht tusschen den dwerg Spiet, eerst met zijn oom Cresseus, en daarna met zijn vader Fortuneus, die beiden zeer koelbloedig door hem worden omgebracht.

Spyet seide: ‘Al bem ic smal,
Ic sal u sciere matteren,
Bi der hulpe Gods ons heren,
Ende u geven sulke smeten,
Ghi sult u selven al vergeiten,
Ende vrient ende maech.’
Cresseus, die grot was ende niet traech,
Ginc te Spyette waerd,
Ende liep nu hier ende nu daer;
‘Wat, Mamet gheve u een quaet jaer,’
Sprac Cresseus, ‘onsalich wicht,
Dat ghi sijt aldus licht.
Als ic di wane slaen,
Bestu mi wel sciere ontgaen,
Ende ontlopen ende onthubbelt;
Eer ghi mi nochtan ontdrubbelt,
Sal het u costen tlijf.’ -
‘Ja, u, vul keytijf,’
Sprac Spyet, de degen snel.
Cresseus, de ruese fel,
Liep na Spyette hier ende daer;
Maer Spyet hadde clenen vaer,
Dat hine achterhalen soude.
Tachterst vel Cresseus ter moude
So onsochte over enen steen,
Datti brac sijn rcchter been.
Doe hi dus ter erde lach,
Riep hi lude: ‘O wy, o wach!
Nu hebic mijn been tebroken,
Nemmermeer werdic gewroken;

[p. 136]

 

Dat heift mi gedaen dit wicht;

 

Mi wondert sere, wie dat dus licht

725

Heift gemaect up sinen spronc.

 

Het es recht een duvels jonc.

 

Doe liep Spyet vor hem staen,

 

Ende seide: ‘Ruese, gi hebt vulgaen.’

 

...............

730

⁺ Spyet liep .......

 

Ende stac .......

 

Ende seide .......

 

Wat ic g .......

 

Mogestu .......

735

So suldi .......

 

Doe slouch .......

 

Van grote .......

 

Ende trac .......

 

Doe seide .......

740

Ghi s .......

 

Helpe qua .......

 

Dat ghi n .......

 

Mi te tog .......

 

Dies moe .......

745

Datti geh .......

 

Swych, Spyet .......

 

Wat mach .......

 

De ruese .......

 

Als ic hier .......

750

Ne was m .......

 

Noch so gr .......

 

Noch so eyd .......

 

Ende ic bem .......

 

Spyet sprac .......

755

Uwe eydel .......

 

Dat ghi .......

 

Die van r .......

 

Dus es uwe ........

 

Ende sijt re .......

760

Ic sal in w .......

 

U lijf nemen .......

 

Spyet kee .......

 

Ende sprac d .......

+ 1 kol. b.

[p. 137]

 

God Here b .......

765

Daer de z .......

 

Die ald .......

 

⁺ ..............¹⁾

 

⁺ Den eydelen ridder Fortuneus,

 

Ende nu moet ic sterven mede.

770

Doe sprac Spyet ende seide:

 

‘Wildi noch, her Sarracijn,

 

Loochenen Mamet ende Apolijn,

 

So mogedi behouden tleven,

 

Of ic sal u den dootslach gheven.’

775

Die ruese seide: ‘Dan sal niet sijn,

 

Dat ic Mamette ende Apollijn

 

Nemmermeer sal begeven.’

 

Spyet heeft zaen verheven

 

Sine colve ende slouch

780

Den ruese ende deidem ongevouch,

 

Dat hem thoft in sticken brac,

 

Ende nemmermeer word ne sprac.

 

Dit sagen die van den castele wel.

 

Si seiden: ‘Sie, dat wicht fel

785

Heift Cresseuse nu doot.

 

Hets so clene ende hi so groot,

 

Ende daertoe sijn engien,

 

Men macht ooc niet gesien

 

Alst wille, dits anscijn;

790

Waren daer buten alle die hier sijn,

 

Het soutse sciere hebben doot,

 

Sluut de porte, het es noot.

 

Mi ware leet, quaemt hier binnen;

 

Wi souder litel an mogen winnen.’

795

Spyet werp in den stroom

 

Den ruese ende het was sijn hoom.

 

Dus heifti doot hoom²⁾ ende vader.

+ 1 kol. c.

1) Deze kolom is bijna geheel weggesneden. Alleen zijn van enkele regels de uitgangen overgebleven. Van den len er; 3. ht; 4. et; 5. nget; 6. yn; 9. wijf; 10. t; 11. en doet; 15. llen; 16. der; 17. der; 22. neder; 23. eder; 24. ht; 25. vercracht; 26. et; 27. bloet; 29. en wi; 30. ete gescien; 31. ode vorsien; 32. an; 33. felle man; 34 en; 35. n; 36. ve weder.

+ 1 kol. d.

2) Hs.: man ende vader.

[p. 138]

 

Bin deser tijt quamen te gader

 

Madelgijs ende Aymijn,

800

Die seiden: ‘Spyet, degen fijn

 

Hoe hebdi gevaren nu?’¹⁾

 

Spyet sprac: ‘Ic segt u.

 

Ic hebbe hier enen ruese doot

 

Die starc was ende groot

805

⁺ ...............

 

Dus es Madelgijs nedergeseten,

 

Ende Spyet ende Aymijn.

 

Ay God! hoe sagen die Sarrasijn

 

Up Spyette, daer hi sat,

810

Ende Spyet maecte grot rabat.

 

Als een verwoet man in revele,

 

Hi slouch te sticken die platele

 

Ende werp de spise, dies geloft,

 

Omtrent der Sarrasinen hoft.

815

Si louger omme ende haddens spel.

 

Spyette bequamt ooc wel,

 

Dat hi siere handen hadde gebruuc.

 

Als si aldus haren buuc

 

Hadden gevult ende gedaen,

820

Cam de drussate vor hem staen,

 

Ende versach onder hare slavine

 

Halsberch, zwert ende wapine.

 

Doe riep hi lude, de tyrant:

 

‘Dit sijn verraders ende truwant,

825

Die hier sitten in dit abyt.

 

Nu weitense vaen; het es tijt,

 

Ende in den couden karker leggen.’

 

Als Aymyn dit horde segghen,

 

So riep hi: ‘Oom, nu willic spreken,

830

Trect ute u zwert, laet ons wreken,

 

Eer wi gevaen sijn int net.’ -

 

‘Witte God, hets best, sprac Spyet.’

 

Spyet scoot up al te hant;

 

Den drussate, den tyrant,

835

Stac hi met enen knive doot;

1) Hs.: gevare hu.

+ 2 kol. a.

[p. 139]

 

Ende Madelgijs die scoot

 

Gereet ute sine slavijn,

 

Ende also deide Aymijn,

 

Si traken hare zwerde baer.

840

De castelein hadde vaer,

 

Hi riep ten wapinen met luder kele,

 

⁺ ...............

 

‘Dit wicht swert als een atrament,

 

Het es van naturen fel.

845

Dit was twicht ende niemen el,

 

Die Fortineuse verslouch

 

Ende Cresseuse; dit ongevouch

 

Moet nu al gewroken sijn.

 

Haest u, eidele Sarrasijn,

850

Of wi bliven alle doot.’

 

Ende Spyet, die voren scoot,

 

Hi deide een deel datti begerde,

 

Hi slouch den castelein metten zwerde

 

Teen been of, datti vel;

855

Ende Aymijn maectem snel;

 

Den castelein heifti geclooft

 

Metten zwerde sijn dat hoft.

 

Dies seidem Spyet groten prijs.

 

Ay God! hoe sere vacht Madelgijs

860

Harenthare in de zele!

 

Daer waren Sarrasijn so vele,

 

Dat wonder ware te vertelne;

 

Si begonsten hem te verselne

 

Bi groten scaren weder ende vort.

865

Noit man deide so grote mort,

 

Als Aymijn die jongelync;

 

Het ginc aldure ende ontfyne

 

Die bittre doot datti gerochte.

 

Int ende was Madelgijs onsochte

870

Gesteken met ere piken fel

 

Datti neder ter erden vel.

 

Doe riep de degen fijn:

 

‘Monjoye, Monjoye, Aymyn

 

Ende Spyet, ic blive doot

875

Ghine helpt mi uter noot.

+ 2 kol. b.

[p. 140]

 

Stont u dus op dese tijt,

 

Ic holpe u sonder respijt,

 

Had ics macht, also ghi doet.’

 

..............

880.

⁺ Spyet hem niet geraken mochte.

 

Als Aymijn keerde, was hi onsochte

 

Geslegen met enen zwerde

 

Datti in onmacht vel ter erde.

 

Hi was gevaen ende Madelgijs.

885

Doe stac Spyet de degen wijs

 

Tfyngerlijn an sine hant

 

Ende ontsloop, de wigant.

 

Hi liep halen de colve sijn.

 

‘Help Mamet!’ riepen de Sarrasijn;

890

Waer es ons dit wicht ontgaen,

 

Dat ons scade heift gedaen,

 

Dat wijs nemmermeer genesen?’

 

Spyet quam bin desen,

 

Daer Madelgijs en Aymijn

895

Alle bede gevangen sijn.

 

Hi begonste metter colve slaen.

 

Die in sinen wege staen

 

Harenthare in sijn gemoet.

 

Die hedine riepen metter spoet:

900

‘Vlien wi niet, wi sijn verdomt,

 

Twicht metter colve comt,

 

Dat ons allen sal onteren.’

 

Sine mochten die twee heren

 

Niet onthouden, de Sarrasine,

905

Madelgise ende Aymine,

 

Ende lietse liggen al gebonden.

 

Spyet slouch gone honden

 

Dat si vloen al gemene.

 

Alsi de zale hadden allene,

910

Doe alreest haddi moete

 

Tontbyndene handen ende voete

 

Van Madelgise ende van Aymine,

 

Die daer lagen in groter pine.

 

Ende alsi onbonden waren,

915

Sprac Aymijn sonder sparen:

+ 2 kol. c.

[p. 141]

 

‘Nu hebt danc, Spyet, van desen

 

⁺ ..............

 

Als ghi daer up dese wile.’ -

 

‘Her Aymijn, nu houdi ghile;

920

Als ghi laecht gebonden vast

 

Onder menigen fellen gast

 

Doe was u andersyns te moede,

 

Her Madelgijs, met uwer roede

 

Slouchdi mi in minen hals.

925

Dat hebben die Sarrasijn vals,

 

Met haren live al becocht,

 

Sonder de gone die sijn gerocht

 

In den tor ende ontlopen.’

 

Madelgijs sprac: ‘Si sullent becopeu

930

Eer si ons sullen ontsprynghen,

 

Ic sal se leren voren syngen

 

Dat si tleven sullen laten;

 

Jane hebwi ene nacht te baten.

 

Laet ons gaen eiten ende drynken.

935

Binder tijt sulsi hem bedynken,

 

Dat si hem sullen gheven,

 

Of het cost hem allen tleven,

 

Die daer in den tor wesen.’

 

Ende Spyet liep metteisen

940

Souken spise ende wijn,

 

Ende brochtse, daer Madelgijs ende Aymijn

 

Waren; si ghyngen eiten.

 

Alsi aldus sijn geseiten

 

Onder hem drien ende si aten,

945

Riepen de hedine utermaten

 

Neiderwert ende seiden:

 

‘Ay quade glotte, onder u beden

 

Hebdi ons menigen man verslagen.

 

Qualike mogen wi verdragen,

950

Dat ghi nu eit onse spise.’

 

Spyet seide vor Madelgise

 

Ende sprac: ‘Fel mastyn,

 

Oft u deert, comets toe syn(?)

 

Ende laet staen uwen .......

+ 2 kol. d.

[p. 142]

Fragment V.

Dit fragment is uitgegeven door Bilderdijk, in zijne Nieuwe Taal- en Dichtk. Verscheidenheden, IV, bl. 161-165. Het zijn twee onderhelften van twee half doorgesneden bladen, met twee kolommen aan iedere zijde. De vier laatste halve kolommen komen in de volgorde der fragmenten het eerst in aanmerking. Na Bilderdijk's uitgave zijn deze fragmenten, die in de boekerij der heeren Enschedé te Haarlem berusten, gecollationeerd door Dr. M de Vries, wiens collatie mij voor deze uitgave welwillend is afgestaan.

In het eerste der twee halve bladen (Simrock, bl. 139 en 140) wordt ons eene ontmoeting beschreven tusschen Oriande en een pelgrim, van wien zij tijdingen hoopt te bekomen aangaande Madelgijs, die spoorloos is verdwenen. Juist terwijl zij bezig was, met haren schildknaap Migreel of Nigrieel te spreken over Malegijs en Spiet, komt er een pelgrim binnen

⁺ Die grau was ende zere oud,
Ende gecleet herde crankelike.
Oriande groetene ovescelike,
Ende vraechdem wane hi quame.
Hi seide: ‘Vrouwe sonder blame,
Ic come gegaen van over zee
Uten lande van Galylee,
Daer God in starf om onze zonden,
Ende daer hi met sinen wonden
Al bloedich int graf was geleit,
Gewonden in een zuver cleit.
Dat graf custic, lieve vrouwe!
Ghine horet nie van sulker rouwe,
Als in de zee es gesciet.
Nu hort, vrouwe, in liegu niet.
................

Op Oriandes navraag naar Malegijs, deelt hij haar mede, dat hij zeker weet, dat koning Ivorijn van Mombrant Vivien heeft gedood, en dat hij heeft hooren zeggen, dat Malegijs en meester Yverd (of York) ook zijn omgekomen. Daarop barst Oriande in weeklachten los:

+ recto kol. 1.

[p. 143]

970

⁺ Solaes, trost ende toeverlaet

 

Hebic ewelike verloren.

 

Ter aermer tijt wert ic geboren.

 

Ay God Here! wat sal mijns wesen?

 

Boven al der werelt ute-ilesen

975

So was mijn lief tsuptile grein,

 

Ende van ridderscepe souverein

 

In elker maniere, in elker wijs.

 

Ay ovesch lief Madelgijs!

 

Boven allen clerken gepurgiert,

980

Ende die mi thertebloet puniert (l. pungiert)

 

Van rouwe, die ic hebbe om u.

 

Ay wrede doot, dat ghi nu

 

Up mijn zoete lief moest comen,

 

Daer omme moetu God verdomen!

 

...............

De keerzijde van het blad verplaatst ons in het gezelschap van koning Karel van Frankrijk. Na den dood van Vivien was de koning door zijnen vijand Buovo van Eggermont uitgenoodigd, om de lijkfeesten te komen bijwonen, hetgeen door Karel, die toen een bestand met zijne vijanden gesloten had, wordt aangenomen. Daarop komt het voorgenomen huwelijk tusschen Spiet en Isane, de schoonzuster van Buovo, ter sprake en Malegijs zegt tegen Karel (Simrock, bl. 139):

⁺ Hets mijn moeije, het wert sijn wijf,
In onse geslachte moeti herven,
Sone mach onse vrientscap niet verderven
Tusscen ons ende hem.’
Karle, den here, ic seker bem,
Was dat te horne leet,
Ende hi antworde wel gereet:
‘Dat ware scande bi miere wet,
Soude Ysane trouwen Spyet,
De vrouwe es so wel gheboren,
Wat hebdi an een wicht vercoren?’
Ysane antworde varync:
‘Karel here, eydel coninc!
Ic ne kenne genen man,
Die noit ter werelt lijf gewan,
...............

+ kol. 2.

+ verso kol. 1.

[p. 144]

Ondertusschen ontbiedt Malegijs eenige duivelen, om tusschen de bergen een kasteel te bouwen, ten einde Spiets bruiloft op eene waardige wijze te vieren.

Karel was wel niet erg op zijn gemak daar, maar durfde de vriendelijke uitnoodiging niet afslaan. Terwijl dus Malegijs voor de geheele wereld dood was, had hij hier in dit kasteel een zeer genoeglijken tijd.

⁺ Hi deide ... met sire ach ......
Ende al die heren comen daer.
Twalsce seit ons vor waer,
Dat man no wijf no kynt
Van Madelgise ne wisten twynt,
Waer dat hi was bevaren,
Sonder de gone die met hem waren.
Al bedect hilt men daer feeste
XL dage, seit die jeeste.
Ende grote Karel, sijt zeker das,
Vervaerdem zere dat hi daer was
Tusscen den bergen, hine wiste waer.
Ende Madelgijs dreef feeste daer
Metter bruut al sonder rouwe
Ende met siere moeder, der goeder vrouwe.
...............

Oriande kan intusschen haar verlangen naar Malegijs niet bedwingen. Met de haar eigene kunstvaardigheid roept zij eenige duivelen, o.a. Bleccas en Judas op, om van hen te weten te komen, waar Malegijs was. De duivel Bleccas kon het haar wel zelf niet zeggen, maar hij wijst haar den weg om tot haar doel te geraken:

‘Vrouwe, ic salt u bedieden:
Te Synte Patrix wonen lieden,
XII moneke, die syn wit,
In den closter, verstaet dit,
Ende een abt, dit sijn XIII.
U staet wel vor u te siene,
Dat men u niet lede ter luere.

+ kol. 2.

[p. 145]

 

Recht vor den choor leit een dure

 

Ende ene vaute, sonder waen.

 

Daerin, vrouwe, moeti gaen

1025

XV milen onder de erde;

 

Sidi besmit in die overde,

 

Of met enigher hooftzonde,

 

Ghi blijfter in, als ic orconde.

 

..............:

De duivelen-scene wordt in het volgende fragment voortgezet. Er heerscht jaloezie tusschen de duivelen Judas en Bleccas. De laatste zegt tot Oriande:

⁺ Judas erft hier al te lange,
Hi heift genaden al te vele.’
Oriande ontenochte de kele
Van Bleckase ende hi voer wey,
Ende Judas maecte grot gescrey,
Grot carmijt ende grot geween.
De viande slougen al in een
Op tsaerc, daer hi was geseiten.

Nu so willic u doen weten

Van Orianden van Roecefloer,
Wien dat therte binnen zwoer
Om Madelgise, den vroeden here.
Noit minde wijf man so zere
Als soe deide, dit es claer.
Bedi seit men ende men seit waer..
...............

Oriande gaat op reis naar St. Patricius' vagevuur in Ierland, vergezeld door haren schildknaap en minstreel Nigrieel of Migreel, dien zij verzoekt eene ‘stampye’ voor te dragen.

Nigrieel antwoordt:

⁺ ‘Vrouwe, u wille wert gedaen,
Dade ickene niet, ic ware verdort.’
Sine instrumente rochti vort,
Ende ghine spelen, seker sijts,
Vor de scone vrouwe faytijts:
‘Noyale minne ende pure
Heift u, vrouwe, tonder gedaen.

+ kol. 2.

+ verso kol. 1.

[p. 146]

 

Oriande, scone figure,

 

Die lange dolende hebt gegaen

 

Om u lief, de zoete nature,

 

Die u herte al heift gevaen,

1055

Ghi sijt so vaste in sine latsure,

 

Al hat gezworen die scrifture,

 

Ghine soudet niet af mogen dwaen.’

 

Alse Nigrieel dese stampye.........

 

.............................

 

...............

Oriande, die niet den kortsten weg naar Ierland neemt, komt op hare reis derwaarts ook in Pruissen, waar zij verneemt, dat de koningin door haren gemaal zou worden ter dood gebracht, omdat zij een zeer vreemdsoortig monster had ter wereld gebracht, half hond en half mensch. Aanstonds besluit zij de ongelukkige vrouw te redden; zij gaat naar het paleis (Simrock, bl. 146):

⁺ Daer soe den conine van Pruuschen vant,
Die men hiet Eufragius.
Oriande seide: ‘De here Jhezus
Moete bewaren al dat hier si.’ -
‘Wel sijt comen, vrouwe vri,’
Seide van Pruuscen de rike here.
Oriande dankets hem zere,
Dat hise so wel ontfync.
Doe sach soe gonder in den rync
Menigen sine handen wryngen,
Ende derna sach soe bryngen
In een hemde bloot ene vrouwe,
Die was bevaen mit groten rouwe
Ende mit groter zericheide.
...............

+ kol. 2.

Fragment VI.

Van dit fragment, dat het grootste is, is helaas! het minste te zeggen. Dr. Jonckbloet zegt in eene noot op bl. 371 van het 2^e deel zijner Gesch. d. Mnl. Dichtk.: ‘Een vierde brokstuk van 784 verzen is nog ongedrukt in het bezit van Prof. Ser-

[p. 147]

rure te Gent’. Dr. J. grondt zich waarschijnlijk op hetgeen Bormans (Notae in Reinardum Vulpem, bl. 15) zegt: ‘Doctissimus Serrure, antiquae linguae nostrae reliquiarum curiosissimus idemque felicissimus indagator, propediem septingentos circiter versus eodem spectantes editurus est.

Ook Mone, Uebersicht, bl. 43, noemt dit fragment van 784 verzen, en haalt er de beginregels van aan:

Ay God! ende hoe jamerlike
Meslieten hem die Turken daer,
Want de steenen waren zwaer,
Die vielen up hare bolle.
Entie buten quamen, alle
Slouch Madelghijs doot metten zwerde;
Maer de andre (h)eeren werde
Vloen alle te haren pauwelioene(n).

Het fragment is 4 bladen klein folio groot, maar de regels zijn van boven en van onderen afgesneden. Het bevat eene beschrijving van Malegijs' strijd met de Sarracenen en eene episode met Oriande. Door het weinige, dat wij van dit fragment weten, is het mij onmogelijk, er de juiste plaats aan toe te wijzen tusschen de andere fragmenten in, en plaats ik het dus voorloopig achteraan. Serrure heeft het in de Stadsbibliotheek van Antwerpen gevonden en schijnt plan gehad te hebben het uit te geven (Bormans, t.a.p.), maar daarvan is niet gekomen. Reeds het vorige jaar heb ik mij tot den Heer P. Génard, Archivaris van Antwerpen, gewend met het verzoek, mij dat fragment te leenen, maar tot heden zijn alle pogingen om het op te sporen vruchteloos geweest. Ook uit Serrure's nalatenschap is het niet voor den dag gekomen. Wat er dus van dit belangrijke fragment geworden is, is tot heden een raadsel, en ik moet dus den wensch, reeds elders¹⁾ uitgesproken, herhalen, dat de Middelnederlandsche Letterkunde door eene gelukkige vondst eenmaal dit gedeelte van den Malegijs moge terug erlangen.

1) Handel. en Meded, der Maatsch. v. Ned. Letterk. 1874, bl. 65.
Leiden, Januari '75.